Orrorin
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Orrorin tugenensis | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Orrorin tugenensis fosilleri | |||||||||||||||||||||||
Başparmağın distal falanksı | |||||||||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||||||||
| †Orrorin tugenensis Senut vd., 2001 | |||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||
| Orrorin tugenensis'in keşif yeri, Kenya | |||||||||||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Orrorin, Homininae içerisinde yer alan, primatların soyu tükenmiş bir cinsidir. Her ikisi de Kenya'da yer alan Miyosen tarihli Lukeino Oluşumu ve Pliyosen tarihli Mabaget Oluşumu'ndan çıkarılan örneklerinden bilinir. İki ayak üzerinde durabilen ilk hominidlerden olabileceği için paleoantropolojik açıdan önemli görülür.[1]
Bu cinsin türleri O. tugenensis 2001'de,[4] O. praegens ise 2022'de tanımlandı.[5]
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Türün ismi, 2000 yılında Kenya'nın Tugen Tepeleri'nde fosilleri bulan araştırmacılar tarafından verilmiştir. Tugenensis ismi Tugen Tepeleri'nden, Orrorin ismi ise bölgede konuşulan dildeki "orijinal insan" kelimesinden gelmektedir. Aynı zamanda "milenyum insanı" olarak da adlandırılır.[1][6]
Açıklama ve fosiller[değiştir | kaynağı değiştir]
2007 itibarıyla bulunan 20 örnek şunları içerir: iki parça halinde bir mandibulanın arka kısmı; bir simfiz ve birkaç izole diş; üç femur parçası; kısmi humerus; proksimal falanks; ve bir distal başparmak falanksı.[7]
Orrorin, vücut boyutuna göre küçük dişlere sahipti. Diş yapısı, Australopithecus'ta bulunandan, yanak dişlerinin daha küçük ve mesiodistal olarak daha az uzamış olması ve Ardipithecus'tan minesinin daha kalın olması bakımından farklıdır. Dişler, üst köpek dişlerinde bir mezial oluğun varlığında bu türlerin her ikisinden de farklıdır. Köpek dişleri bir insansı maymuna (insan olmayan) benzer, ancak Miyosen insansı maymunlarında ve dişi şempanzelerde bulunanlar gibi küçülmüştür. Orrorin'in küçük post-köpek dişleri vardı ve modern insanlar gibi mikrodonttu, oysa sağlam australopithecinler megadonttu.[7]
Femurda baş küreseldir ve öne doğru döndürülür; boyun uzamış ve kesit olarak ovaldir ve küçük trokanter medial olarak çıkıntı yapar. Bunlar Orrorin'in iki ayaklı olduğunu gösterirken, kafatasının geri kalanı onun ağaçlara tırmandığını gösteriyor. Proksimal falanks kavisli iken, distal polikal falanks insan boyutlarındadır ve bu nedenle alet yapımı ile ilişkilendirilmiştir, ancak muhtemelen bu bağlamda ağaca tırmanma için yararlı olan kavrama yetenekleriyle ilişkilendirilmelidir.[7]
Türle ilgili en önemli fosil dik kalça kemiğidir. Bu kemik, Orrorin tugenensis'in kemik yapısının tipik bipedal olduğunu gösterir.[1] Bu da, en erken homininlerin bipedalliği 6 milyon yıl önce evrimleştirdiğinin kanıtıdır.[8] Mevcut hakim teori, Orrorin tugenensis'in bir bazal hominin olduğu, iki ayaklılığın hominin soyunun erken dönemlerinde geliştiği ve insanın evrim ağacında başarılı bir şekilde evrimleştiğidir.[8]
Keşif[değiştir | kaynağı değiştir]
2000 yılında bu fosilleri bulan ekip, Muséum National d'histoire naturelle'den Brigitte Senut ve Martin Pickford tarafından yönetildi.[9] 20 fosil Kenya'da bulunan Lukeino Oluşumu'nda dört bölgede bulunmuştur: bunlardan Cheboit ve Aragai'deki fosiller en eskileridir (6.1 myö), Kapsomin ve Kapcheberek'tekiler ise oluşumun üst seviyelerinde bulunur (5.7 myö).[10]
Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]
Orrorin'in doğrudan bir insan atası olduğu kanıtlanırsa, o zaman bazı paleoantropologlara göre, Australopithecus afarensis gibi australopitesininler, hominin soy ağacının bir yan dalı olarak kabul edilebilir: Orrorin, A. afarensis'ten neredeyse 3 milyon yıl önce yaşamasına rağmen modern insanlara A. afarensis'ten daha benzer bazı özellikleri vardır. Ana benzerlik, Orrorin femurunun morfolojik olarak Homo sapiens'inkine Lucy'ninkinden daha yakın olmasıdır; ancak, bu nokta üzerinde bazı tartışmalar bulunmaktadır.[9]
Bununla birlikte, başka bir bakış açısı, Orrorin ile diğer Miyosen insansı maymunları arasındaki karşılaştırmalara atıfta bulunur; mevcut büyük insansılar yerine, femurun kendisini Australopitesinlerinki ile daha önceki insansılar arasında bir aracı olarak gösterir.[11] Ayrıca proximal femurun kendisinden sonra yaşamış Australopithecinlerle benzer olması, Orrorin'in, muhtemelen Australopithecuslar ile benzer bir yürüme şekline sahip olduğunu gösterir.[12]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Özel
- ^ a b c d "The Earliest Hominins: Sahelanthropus, Orrorin, and Ardipithecus | Learn Science at Scitable". www.nature.com. 1 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2021.
- ^ "Orrorin tugenensis | The Smithsonian Institution's Human Origins Program". humanorigins.si.edu. 29 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
- ^ "Mindat.org". www.mindat.org. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2021.
- ^ Senut, Brigitte; Pickford, Martin; Gommery, Dominique; Mein, Pierre; Cheboi, Kiptalam; Coppens, Yves (January 2001). "First hominid from the Miocene (Lukeino Formation, Kenya)". Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, Série IIA. 332 (2): 137-144. Bibcode:2001CRASE.332..137S. doi:10.1016/S1251-8050(01)01529-4.
- ^ Pickford, Martin; Senut, Brigitte; Gommery, Dominique; Kipkech, Joseph (2022). "New Pliocene hominid fossils from Baringo County, Kenya". Fossil Imprint (İngilizce). 78 (2): 451-488. doi:10.37520/fi.2022.020. ISSN 2533-4069. 8 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2024.
- ^ Haviland; s. 122
- ^ a b c Henke 2007, pp. 1527–9
- ^ a b Richmond, Brian G.; Jungers, William L. (21 Mart 2008). "Orrorin tugenensis Femoral Morphology and the Evolution of Hominin Bipedalism". Science (İngilizce). 319 (5870): 1662-1665. doi:10.1126/science.1154197. ISSN 0036-8075. PMID 18356526. 26 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.
- ^ a b "First hominid from the Miocene (Lukeino Formation, Kenya)". Comptes Rendus de l'Académie des Sciences - Series IIA - Earth and Planetary Science (İngilizce). 332 (2): 137-144. 30 Ocak 2001. doi:10.1016/S1251-8050(01)01529-4. ISSN 1251-8050. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.
- ^ Senut, Brigitte (2007). "The Earliest Putative Hominids". Handbook of Paleoanthropology. pp. 1519–1538
- ^ Almécija, Sergio; Tallman, Melissa; Alba, David M.; Pina, Marta; Moyà-Solà, Salvador; Jungers, William L. (Aralık 2013). "The femur of Orrorin tugenensis exhibits morphometric affinities with both Miocene apes and later hominins". Nature Communications (İngilizce). 4 (1). doi:10.1038/ncomms3888. ISSN 2041-1723.
- ^ "Erken İnsansılar: Sahelanthropus, Orrorin ve Ardipithecus". Evrim Ağacı. 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
- Genel
- Haviland, William A.; Prins, Harald E. L.; Walrath, Dana; McBride, Bunny; Evolution and prehistory: the human challenge. Cengage Learning, 2007. ISBN 049538190X
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Orrorin ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Vikitür'de Orrorin ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.- Orrorin tugenensis 12 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - The Smithsonian Institution's Human Origins Program
- Human Timeline (Interactive) 17 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Smithsonian, National Museum of Natural History (Ağustos 2016).
