Platon'un ruh kuramı
Vikipedi, özgür ansiklopedi
 | Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. (Kasım 2020) |
Platon, Ruh Kuramı'nı öğretmeni Sokrates'in söylediklerinden yola çıkarak, ruhu(ψυχή) kişinin nasıl davranacağına karar veren güç, kişinin özü olarak kabul etmiştir. Yine bu bağlamda bu özün varlığımızın maddi olmayan, ebedi bir sakini olduğunu düşünür. Platon, ölümden sonra bile ruhun var olduğunu ve düşünebildiğini söylemiştir. Bedenler ölürken ruhun daha sonraki bedenlerde sürekli olarak yeniden doğduğuna (metampsikoz) inanmıştır. Platonik ruh, vücudun farklı bölgelerinde bulunan üç bölümden oluşmaktadır:[1][2][3]
- Başta bulunan logolar (λογιστικόν ) veya logistikon mantıkla ilgilidir ve diğer tüm kısımları düzenler.
- Timos (θυμοειδές) göğüs bölgesine yakın bir yerde bulunur ve öfke ile ilgilidir.
- Midede bulunan eros (ἐπιθυμητικόν) ise kişinin arzu ve istekleriyle ilgilidir.
Platon, Devlet incelemesinde ve ayrıca Phaedrus'taki savaş arabası alegorisinde, ruhun üç parçasının toplumun üç sınıfına karşılık geldiğini ileri sürmüştür.[4] İster bir şehirde ister kişilerin kendisinde, adalet (δικαιοσύνη, dikaiosyne), her bir parçanın işlevini eksiksiz yerine getirdiği bütünün durumu olarak ilan edilirken; ölçülülük, her bir parçanın diğerinin işlevine müdahale etmeye çalışmadığı bütünün durumudur.[5] Epitimetikonun işlevi zevk üretmek ve aramaktır. Logistikonun işlevi, öğrenme sevgisiyle nazikçe yönetmektir. Timoidlerin işlevi, bütünü dış istila ve içsel bozukluktan acımasızca savunurken logistikonun talimatlarına uymaktır. İster bir şehirde ister kişinin kendisinde, adaletsizlik ise (ἀδικία, adikia) bu bütünün tam tersi durumudur, genellikle ruhlu olanın iştahı dinlediği biçimken, birlikte hepsi ya mantığı tamamen görmezden gelir ya da kendi zevk arayışlarını kullanırlar.
Devlet'te[değiştir | kaynağı değiştir]
Devlet'in IV. kitabında, Sokrates ve muhatapları (Glaukon ve Adeimantos), ruhun tek mi yoksa parçalardan mı oluştuğunu yanıtlamaya çalışırlar. Sokrates ise şöyle der: "Aynı şeyin asla aynı yerde ve aynı zamanda yine aynı şeye zıt şeyler yapmayacağı veya bunlara maruz kalmayacağı açıktır; bu yüzden bunun gerçekleştiğini görürsek, bunun tek bir şey olmadığını ama birden fazla şey olduğunu bileceğiz.[6](Bu, Platon'un Çelişkisizlik İlkesi'nin bir örneğidir.) Mesela, -öyle görünüyor ki- her insana verilmiş tek bir ruhu vardır ve bu nedenle bir kişinin bir şeyi arzulaması ve anı zamanda ona karşı çıkması imkansız olmalıdır, tıpkı bir kişi bir suçu işlemeye meyilliyken aynı zamanda ona karşı isteksiz olması durumundaki gibi.[7] Hem Sokrates hem de Glaukon, ruhun aynı anda hem bir hem de onun tersi durumda olmasının mümkün olmaması gerektiği konusunda hemfikirdir. Buradan ise, ruhun en az iki yönü (görünüşü) olması gerektiği sonucu çıkar.[8]
Mantık (λογιστικόν)[değiştir | kaynağı değiştir]
Mantık veya logistikon (logostan), gerçeği seven ve onu öğrenmeye çalışan, ruhun düşünen parçasıdır. Platon, başlangıçta bu bölümün hakim olduğu ruhu Atinalı yaradılışıyla tanımlamıştır.[9]
Platon, logistikon'un ruhun en küçük kısmı olacağına (yöneticiler Devlet'teki en küçük nüfus olduğu için) işaret etmiştir, ancak yine de ruhun üç bölümü de hemfikir ise bu üç bölümü de logistikon'un yönetmesi deklare edilebilir.[10]
Ruh (θυμοειδές)[değiştir | kaynağı değiştir]
Platon'a göre, timoidler (timos'tan gelir), ruhun kızdığımız veya sinirlendiğimiz kısmıdır.[11] Ayrıca bu kısma 'yüksek (aydınlık) ruh' adını vermiştir ve başlarda bu parçanın hakim olduğu ruhu Traklar, İskitler ve 'kuzey bölgeleri' halkıyla özdeşleştirmiştir.[12]
İştah (ἐπιθυμητικόν)[değiştir | kaynağı değiştir]
İştah. (epithymia, Latinceden concupiscentia veya desiderium olarak çevrilmiştir.)[13]
Reenkarnasyon[değiştir | kaynağı değiştir]
Platon; Sokrates ve Pisagor'un ruh anlayışını, insanların ilahi ayrıcalıklarını farklı hayvan türleri arasındaki reenkarnasyon yollarıyla karıştırarak birleştirmiştir. O, erdemli insan ödülünün ya da suçlu için verilen cezanın yeraltı dünyasının farklı yerlerine değil, doğrudan Dünya'ya atfedildiğine inanmıştır. Suçlu bir ruh, bir kadında veya herhangi bir hayvan türünde, doğal ölçeğin daha düşük seviyelerinde listelenmiş olarak bedeninden çıkarılmalı ve bedenlenmelidir. Tanrılar, kadınları erkeklerden sonra, aşağılanmış ruhların tapınağı olarak yaratmışlardır ve onlar; dört ayaklılar, yılanlar ve balıklar içindir.[14]
Ayrıca Bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- Üçlü (teoloji)
- Sigmund Freud'un id, ego ve süperego kavramları
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ The Gift of Logos: Essays in Continental Philosophy. Cambridge Scholars Publishing. 2009. ss. 33-35. ISBN 978-1-4438-1825-4. 9 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2016.
- ^ Hommel (1 Ekim 2019). "Affect and control: A conceptual clarification". International Journal of Psychophysiology (İngilizce). 144: 1-6. doi:10.1016/j.ijpsycho.2019.07.006. ISSN 0167-8760. PMID 31362029. 9 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2020.
- ^ Long, A. A. Psychological Ideas in Antiquity. In: Dictionary of the History of Ideas. 1973-74 [2003]. link 26 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "Plato's Ethics and Politics in The Republic" at the Stanford Encyclopedia of Philosophy 15 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Retrieved August 29, 2009
- ^ "Plato Republic IV (433a)". 7 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2020.
- ^ Republic IV: 436 b6–C1 (W. H. D. Rouse translation)
- ^ Plato's psychology of action and the origin of agency. L'Harmattan. 2012. ss. 9-22. ISBN 978-963-236-587-9.
- ^ Plato’s Psychology of Action and the Origin of Agency 28 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; "Ancient Theories of Soul" at the Stanford Encyclopedia of Philosophy 23 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Republic IV 435 e8–9
- ^ Republic IV 442 a
- ^ Republic IV 439 e3–4
- ^ Republic IV 435 e4–8
- ^ Dixon, T. 2003. From Passions to Emotions: The Creation of a Secular Psychological Category. Cambridge: Cambridge University Press. p. 39. link 3 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "Socrates vs Darwin". Christ's College, Oxford. 30 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2020.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- İnternet Felsefe Ansiklopedisi'nde "Platon" 11 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Stanford Felsefe Ansiklopedisi'nde "Platon" 6 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Platon'un Ruh Kuramları 23 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Platon, Sokrates, Pisagor, Shakespeare ve Emerson isimlerinin hepsi "Üçlü Ruh Kuramı'nı" onaylar 22 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.