Runik yazı

Bu maddede birçok sorun bulunmaktadır. Lütfen sayfayı geliştirin veya bu sorunlar konusunda tartışma sayfasında bir yorum yapın. Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli düzenleme yapılmadan bu şablon kaldırılmamalıdır. (Mayıs 2010) Bu maddenin tarafsızlığı konusunda kuşkular bulunmaktadır. Konuya dair fikir alışverişi tartışma sayfasında bulunabilir. Şablonu kaldırmadan önce lütfen gerekli şartların oluştuğundan emin olun. (Mayıs 2009) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) Bu maddenin veya bölümün özgün araştırma, doğrulanamaz veya yoruma dayalı ifadeler içerdiği düşünülmektedir. Lütfen iddiaları kontrol ederek ve yeni kaynaklar ekleyerek geliştirin. Özgün araştırmadan oluşmuş ifadeler kaldırılabilir. Ayrıntılar maddenin tartışma sayfasında bulunabilir.

Runik yazı İlk Çağ Orta Asya toplumları, Türkler, Etrüskler, Macarlar ve vaktiyle Kuzey Avrupa ülkelerinde (İsveç, Norveç, Finlandiya, Almanya vs.) yaşayanlar tarafından kullanılmış bir yazı sistemidir.

Bu yazı sisteminin, Kuzey Avrupa ülkelerinde kullanılmış alfabesine runik alfabe ya da "futhark" adı verilir. Bu alfabeye verilen Futhark adı, alfabedeki ilk altı harfin kullanılmasıyla oluşturulmuş yapay bir addır ve İskandinav mitolojisindeki göksel yaşam kavramını ifade eder. Runik adı ise, maji ve kahinlikle ilgili görülen bu alfabeyi kullanmış eski Cermen dili halklarının (Angıllar, Vikingler vs.) Runlar (runes) adıyla anılmış olmasıdır. Run (rune) sözcüğünün Hint-Avrupa dillerindeki anlamı sırdır (mister).(Bu sözcükten türetilmiş "raunen" sözcüğü sırdan söz etmek, mırıldanmak anlamına gelir.)

Futhark alfabesi olarak bilinen, Kuzey Avrupa’daki runik alfabe vaktiyle İskandinav ülkelerinde yaşayanların belirlediği 24 takımyıldıza denk düşecek şekilde 24 harflidir ki, bu halklardan Vikingler bu 24 takımyıldızın oluşturduğu hatta “run (rune) hattı” adını vermişlerdi. 24 harfli olan ilk Futhark alfabesinin MS 800 yılı civarında 16 harfe düştüğü düşünülmektedir.

Çoğu kaya üzerine yazılmış olan, Avrupa’daki runik yazıtlar MS 2. yüzyıldan 17. yüzyıla dek tarihlenmekte olup, sayıları 5.000’i aşmaktadır. Bunların çoğu İsveç’te,1000 kadarı Norveç’te ve 700 kadarı Danimarka’dadır. Grönland, İzlanda, İrlanda ve Britanya Adaları’nda da runik yazı metinlerine rastlanmıştır. Kuzey Avrupa’da kullanılan runik yazı Töton tarzı, Angıl tarzı ve İskandinav tarzı olmak üzere üç grupta ele alınır. Bu runik yazıların bazıları kimi Etrüsk ve Ön-Türk metinlerinde de görüldüğü gibi sağdan sola doğru yazılmıştır^{[kaynak belirtilmeli]}. Latin alfabesi kullanan Avrupalı dilbilimciler bu yüzden ilk zamanlar bu yazıları çözmede ve okumada güçlük çekmişlerdir^{[kaynak belirtilmeli]}. Avrupa’daki runik yazılar günümüzde okunabilmekle birlikte anlamları bakımından halen tam olarak çözülememişlerdir. ^{[kaynak belirtilmeli]}.Bu yazıların çözülmesindeki güçlük, eldeki az veriyle ve belli belirsiz kanıtlara dayanarak tahmin yürütme anlamındaki “runik yazıyı okuma” deyimini doğurmuştur.^{[kaynak belirtilmeli]}Avrupa’daki runik metinlerin çözülmesinde artık Türk araştırmacıların da katkısı olmaya başlamıştır^{[kaynak belirtilmeli]}. Çünkü Türk runik yazısında uzmanlaşmış olanlar Futhark yazısını da okuyabilmektedirler.^[1]

Futhark alfabesinin kökeni bilinmemekte olup, kökeni hakkında yalnızca varsayımlar ileri sürülebilmektedir. Bunlardan birine göre runik yazının Avrupa’ya gelişi çok eski zamanlarda Orta-Asya’daki Ön-Türkler’in bir kısmının Batı’ya göçleri aracılığıyla olmuştur^{[kaynak belirtilmeli]}. Runik yazı konusundaki uzmanlardan biri olan Kazım Mirşan’ın sözünü ettiği, Avrupa’daki yazıtlardan çok daha eski tarihlere dayanan, Asya’daki, runik yazıların bulunduğu yazıtlarla ilgili yeni arkeolojik keşifler kimilerine göre bu tezi desteklemektedir^{[kaynak belirtilmeli]}. (Ayrıca, Asya’da keşfedilen yeni yazıtlar, Ön-Türkler’in runik yazısının Orhun alfabesinin harfleri ile sınırlı olmadığını göstermektedir^{[kaynak belirtilmeli]}.) Bu görüşte olanların bir kısmına göre, Batılılar’ca runik yazı olarak adlandırılan yazıya Orhun yazısı ya da Göktürk yazısı demek daha doğru olacaktır^{[kaynak belirtilmeli]}.Bir başka varsayıma göre de, runik yazı, yine Asya’dan veya Anadolu’dan İtalya’ya göç eden Etrüskler’in aracılığıyla yayılmıştır.Avrupa kavimlerinin birçoğunu Uygur Türkleri'nin torunları olarak kabul eden^{[kaynak belirtilmeli]}James Churchward’un Mu kıtası varsayımından yola çıkan bazı yazarlar ise, Avrasya’daki runik yazının kökeninin Orta-Asya olduğunu kabul etmekle birlikte gerek bu yazının gerekse önceki resim yazılarının kökeninin sembollerden oluşan Mu alfabesi olabileceğini düşünmektedirler^{[kaynak belirtilmeli]}. Her ne şekilde olursa olsun Avrupa’daki ve Asya’daki runik yazıların ortak bir kökeni olduğu fikri giderek kabul görmektedir^{[kaynak belirtilmeli]}.

Runik yazıyla ilgili çalışma yapan Türk araştırmacılar arasında Turgay Kürüm, İsmail Doğan ve Kazım Mirşan’ın isimleri sayılabilir. Kürüm ve Doğan’ın son çalışmaları "Türk Runik Yazısıyla İlgili Yapılan Son Çalışmalar” adıyla kısa zaman önce yayımlanmıştır. Runik yazıyla ilgili olarak Türkçe yayımlanan diğer eserler arasında Kazım Mirşan’ın bazı eserleri ve Türk Dil Kurumu tarafından 2000 yılında yayımlanan, İsmail Doğan tarafından hazırlanan “Doğu Avrupa'daki Göktürk (Runik) İşaretli Yazıtlar” adlı eser sayılabilir.

Unicode[değiştir | kaynağı değiştir]

Unicode evrensel kodlama endustri standardında runik harfler için de kodlar öngörülmüştür.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Orhun Alfabesi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Doç.Dr. İsmail Doğan, Runik Yazının Gelişim Coğrafyası ve Yayılma Sahası^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Runik Orhun Yazıtlarının tam metni11 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Futhark Alfabesinin Gizemi 10 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Göktürk Runik Yazısı8 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Göktürk Z damgassının kökeni3 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.