Sasani şehinşahları listesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sasani İmparatorluğu'nun şehinşahları (Orta Farsça: Šāhān šāh ī Ērān ud Anērān, "İranlı ve İranlı Olmayanların Krallarının Kralı") geniş bir coğrafyada hüküm sürmüşlerdir. En güçlü olduğu zaman, batıda Türkiye ve Rodos doğuda Pakistan'a kadar uzanıyordu ve aynı zamanda modern Kafkasya, Yemen, Birleşik Arap Emirlikleri, Umman, Mısır, İsrail, Lübnan, Suriye, Ürdün ve Orta Asya'daki bölgeleri kapsıyordu.

Sasani İmparatorluğu, 400 yıldan daha uzun bir süre boyunca komşu baş rakibi Roma-Bizans İmparatorluğu ile birlikte dünyanın en büyük güçlerinden biri olarak kabul edildi.[1][2][3][4] Sasani hanedanı, bir Persli olan 224 yılında İstahr'dan bir Persli olan I. Erdeşîr ile başladı ve 651'de III. Yezdicerd ile sona erdi.[5]

Purandoht'un öldüğü 631 ile III. Yezdicerd'ın tahta oturduğu 632 arası dönemde tahta geçenler için uygun tanımlamalar kafa karıştırcıdır, çünkü tahtı ele geçiren bazı hükümdarlar daha sonra Sasani Hanedanı'ndan diğer üyeler tarafından uzaklaştırıldı ya da tehdit edildiler. Dönem, Sasani İmparatorluğu içindeki hizipçiliğin ve bölünmenin biridir.[6]

Unvan[değiştir | kaynağı değiştir]

Sasani İmparatorluğu'nun kurucusu I. Erdeşîr (h. 224-242) "İranlıların şehinşahı" (Orta Farsça: šāhān šāh ī ērān; Partça: šāhān šāh ī aryān) unvanını kullanmıştır. Erdeşîr'den hemen sonra gelen I. Şâpûr (h. 240/42-270/72) Kâbe-i Zerdüşt'de bulunan yazıtlarında bu unvanı kesin bir şekilde seçer. Şâpûr, dört Sasani ardılı için artan önem sırasında farklı unvanlar kullanır: Sasan'a "Lord" (Xwaday) unvanı, Papag'a "kral", Erdeşîr'e "İranlıların Krallarının Kralı" ve son olarak kendisine "İranlı ve İranlı olmayanların Krallarının Kralı" (Orta Farsça: MLKAn MLKA 'yr'n W 'nyr'n šāhān šāh ī ērān ud anērān; Grekçe: βασιλεύς βασιλέων Αριανών basileús basiléōn Arianṓn) demiştir.[7] "İranlı ve İranlı olmayanların Krallarının Kralı" unvanı ayrıca I. Şâpûr'un, Romalılara karşı aldığı zafer ve İranlı olmayan toprakları Sasani egemenliğine eklemesinden sonra, tek bir gümüş sikkede de görülür. Unvan, sonraki tüm Sasanii krallarının sikkelerinde kullanılmıştır.[8]

Şehinşah[değiştir | kaynağı değiştir]

Sasani İmparatorluğu'nun başı [şehinşah] (krallarının kralı) idi, ayrıca şah (kral) olarak da bilinirdi. Sağlığı ve refahı her zaman önemliydi ve "Ölümsüz olu" ifadesi onu cevaplarken kullanılırdı. 6. yüzyıl ve sonrası Sasani sikkelerine bakıldığında, ay ve güneş fark edilir. Ay ve güneşin anlamı, İranlı tarihçi [Touraj Daryaee] kelimeleriyle "kralın dünyanın merkezinde olduğu ve güneş ve ayın onun etrafında döndüğü anlamına gelmekteydi. Gerçekten, eski bir Mezopotamya fikri olan dünyanın dört köşesinin kralıydı"[9] Kral, Romalı, Türk ve Çinli gibi diğer tüm hükümdarları kendisinden aşağı görürdü. Sakalı altın ile süslenirken, çok renkli kıyafetler giyer ve makyaj yaparlardı. Erken Sasani kralları kendilerinin kutsal soydan geldiklerine inanırlardı; kendilerini “bay" (kutsal) olarak adlandırırlardı.[10]

Kral, halkın karşısına çıktığında, bir perdenin arkasına gizlenirlerdi[9] ve adamlarından bazıları, kalabalığı uzak tutumak ve yolunu açmak için, önünde dururdu.[11] Birisi kralın karşına çıktığında, proskynesis olarak da bilinen önünde yüzükoyun yatmak zorundaydı. Kral Pushtigban olarak da bilinen bir grup kraliyet muhafızı tarafından korunurdu. Diğer durumlarda kral, darigan olarak bilinen bir grup saray muhafızıyla korunurdu. Bu grupların her ikisi de Sasani İmparatorluğu'nun kraliyet aileleri tarafından işe alınırdı[11] ve kralın güvenliğinden, kralın saraylarının girişlerinin kontrol edilmesinden, krala ziyaretçilerin takdim edilmesinden, askeri emirlerin verilmesine ya da müzakerelerde yer almakla görevlendirilen hazarbed komutasındaydılar. Hazarbed, bazı durumlarda kraliyet cellatı olarak hizmet ederdi.[11] İran yeni yılı Nevruz sırasında ve Mihragan (Mitra'nın gününde), kral bir konuşma yapardı.[10]

Sasani devlet organizasyonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Sasani İmparatorluğu
Önemli olaylar ve bölgesel değişimi de içeren Sasani İmparatorluğu'nun zaman çizelgesi.

Varlığı boyunca, Sasani İmparatorluğu mutlak monarşidir. Şehinşahlar, otoriterinin tepesinde yer alır, Satrap ile Satraplıkları yönetirdi. Şehinşah, İmparatorluğun en yüksek otorite formuydu fakat sıklıkla satraplarının isyanları ile karşılaşırlardı. Gerçekten, Sasani İmparatorluğu'da Part İmparatorluğu'na karşı bir satrapın isyanı ile kurulmuştu.[12]

Sasani İmparatorluğu, en geniş topraklarına II. Hüsrev'in 38 yıllık hükümdarlığında ulaşmıştı; en uzun hüküm süren, II. Şâpûr 70 yıl hüküm sürmüştür.

Sasani kralları, kendilerini Ahameniş İmparatorluğu'nun ardılı olarak görürlerdi ve birçok Sasani krallarının amacı daha önce Ahamenişlerin elinde olan tüm toprakları fethetmekti.

Şehinşahları listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıdaki tablo Sasani şehinşahları ve onlar tarafından kullanılan unvanları içerir.

Sasani şehinşahları tarafından kullanılan unvanlar:

Padişah, İmparator anlamında,
Šāhān Šāh, Türkçede Şehinşah olarak bilinir, kralların kralı anlamında,
Sāhān šāh ērān ud anērān, İran ve Aniran'ın krallarının kralı anlamında,
Šāhan šāh sākān, Sakas'ın kralı anlamında.
Šāh hindestān, Hindistan'ın kralı anlamında.
# Şehinşah Sikke ya da heykel Hüküm başlangıcı Hüküm bitişi Öncülü ile ilişkisi Notlar
Sasani Hanedanı
1 I. Erdeşîr 224 Şubat 242 —
  • Part İmparatoru IV. Erdevân 'ı Hormizdegan Muharebesi'nde yendikten sonra kendisini şehinşah ilan etti
  • 242 yılında doğal sebepler ile öldü
  • Artaxares ve Artaxerxes olarak da bilinir
2 I. Şâpûr 12 Nisan 240 Mayıs 270 Oğlu
  • 12 Nisan 240 tarihinden itibaren babsı ile ortak imparator
  • Mayıs 270 tarihinde doğal sebepler ile öldü
  • Sapores ya da Sapor olarak da bilinir
3 I. Hürmüz Mayıs 270 Haziran 271 Oğlu
  • Sadece bir yıl hüküm sürdü
  • Oromastes olarak da bilinir
4 I. Behrâm Haziran 271 Eylül 274 Kardeşi
  • Mani'nin ölümü de dahil olmak üzere Maniheizme zulmetmiştir.
  • Eylül 274 tarihinde hastalık/doğal sebepler ile öldü
5 II. Behrâm 274 293 Oğlu
  • 293 yılında doğal sebepler ile öldü
6 III. Behrâm 293 293 Oğlu
  • Büyük-amcası Narseh liderliğindeki ayaklanma sırasında muhtemelen idam edildi
7 Narseh 293 302 Büyük-amcası
  • III. Behrâm'e karşı liderlik ettiği isyan ile gücü ele geçirdikten sonra tac giydi
  • Ayrıca Narses ya da Narseus olarak da bilinir
8 II. Hürmüz 302 309 Oğlu
  • Babasının tahttan çekilmesinden sonra tac giydi
9 Adûr Narseh 309 309 Oğlu
  • Zalimliği nedeniyle Sasani asilleri tarafından tahttan indirildi
10 II. Şâpûr 309 379 Kardeşi
  • Kardeşi Adarnases'in ölümünden sonra, annesinin karnındayken tac giydirildi
  • II. Sapor olarak da bilinir
11 II. Erdeşîr 379 383 Kardeşi
  • 384 yılında doğal sebepler ile öldü
12 III. Şâpûr 383 388 Yeğeni
13 IV. Behrâm 388 399 Oğlu
14 I. Yezdicerd 399 420 Oğlu
15 IV. Şâpûr 420 420 Oğlu
16 Hüsrev 420 420 Kuzeni
17 V. Behrâm 420 438 Kuzeni
18 II. Yezdicerd 438 457 Oğlu
19 III. Hürmüz 457 459 Oğlu
20 I. Fîrûz 457 484 Kardeşi
21 Belâş 484 488 Kardeşi
  • Fîrûz'un oğulları olan 2 yeğeninin isyanı ile karşılaştı
  • İlk isyan Zarir tarafından yapıldı ama başarısızlıkla sonuçlandı ve idam edildi
  • İkinci isyan Kubâd tarafından yapıldı, ilkinin başarısız olması yüzünden Ak Hunlardan yardım istedi
22 I. Kubâd 488 496 Yeğeni
  • Amcası Belâş'a karşı Ak Hunların yardımıyla çıkardığı isyan sonrası tac giydi
23 Câmasb 496 498 Kardeşi
24 I. Kubâd 498 531 Kardeşi
25 I. Hüsrev 531 579 Oğlu
26 IV. Hürmüz 579 590 Oğlu
27 II. Hüsrev 590 590 Oğlu
  • Babasına karşı isyan etti, kendini İran'ın Kralı ilan etti fakat Behrâm-ı Çûbîn tarafından tahttan indirildi
Mihran Hanedanı
28 Behrâm-ı Çûbîn 590 591 Asi
  • IV. Hürmüz ve II. Hüsrev'e karşı isyan etti ve kendini kral ilan etti
Sasani Hanedanı
29 II. Hüsrev 591 628 IV. Hürmüz'ün oğlu
İspahbudhan Hanedanı
30 Bistâm 591 595 Amcası
  • II. Hüsrev'in amcası
  • Bastam şehrinin kurcusu
Sasani Hanedanı
31 II. Kubâd 628 628 Oğlu
  • Babasını ve 18 erkek kardeşini öldürdükten sonra tahta çıktı
  • Birkaç ay sonra saltanattan öldü
32 III. Erdeşîr 628 629 Oğlu
Mihran Hanedanı
33 Şehrbârâz 27 Nisan 629 17 Haziran 629 General
Sasani Hanedanı
34 III. Hüsrev 629 629 II. Hüsrev'in yeğeni Kısa bir süre Horasan'da rakip kral olarak hüküm sürmüştür
35 Purandoht 17 Haziran 629 16 Haziran 630 II. Hüsrev'in kızı
  • II. Hüsrev'in kızı
  • Sasani tahtına oturan sadece iki kadından biridir
36 Şâpûr-i Şehrvârâz 630 630 Şehrbârâz ile II. Hüsrev'in kızkardeşinin oğludur
37 II. Fîrûz 630 630 I. Hüsrev'in soyundan gelir
38 Azarmidoht 630 631 II. Hüsrev'in kızı
  • II. Hüsrev'in kızı ve Purandoht'un kızkardeşi
  • Sasani tahtına oturan sadece iki kadından biridir
İspahbudhan Hanedanı
39 Ferruh Hürmüz 630 631 General
Sasani Hanedanı
40 VI. Hürmüz 630 631 Gaspçı
41 VI. Hüsrev 631 631 II. Fîrûz'un kardeşi
42 Farrukhzad Khosrow V Mart 631 Nisan 631 II. Hüsrev'in oğlu
43 Purandoht 631 632 II. Hüsrev'in kızı
  • Sasani tacını tekrar alamıştır
44 III. Yezdicerd 632 651 II. Hüsrev'in torunu
Sasani İmparatorluğu'nun sonu
- III. Fîrûz 651 (Sürgünde) 679 (Sürgünde) Oğlu
  • Bir Tang generali olarak hizmet edeceği Çin topraklarına çekilmiştir
  • Sasani sarayının sürgündeki uzantısı İran Valiliğinin başı olarak hizmet etmiştir.
- Narsieh 679 (Sürgünde) Bilinmiyor Oğlu
  • Babası gibi bir Tang general olarak hizmet etmiştir
- VII. Behrâm Bilinmiyor 710 (Sürgünde) III. Yezdicerd'in oğlu
- VI. Hüsrev Bilinmiyor Bilinmiyor Bilinmiyor

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel
  1. ^ "The Cambridge Illustrated History of the Islamic World" (PDF). 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2014. 
  2. ^ Shapur Shahbazi 2005
  3. ^ Norman A. Stillman The Jews of Arab Lands pp 22 Jewish Publication Society, 1979 0827611552
  4. ^ International Congress of Byzantine Studies Proceedings of the 21st International Congress of Byzantine Studies, London, 21-26 August 2006, Volumes 1-3 pp 29. Ashgate Pub Co, 30 sep. 2006 075465740X
  5. ^ Daryaee, Touraj (2012). The Oxford handbook of Iranian history. Oxford: Oxford University Press. s. 392. ISBN 9780199732159. OCLC 670375356. 
  6. ^ Daryaee, Touraj (2012). The Oxford handbook of Iranian history. Oxford: Oxford University Press. s. 201. ISBN 9780199732159. OCLC 670375356. 
  7. ^ Frye, R. N. (1983), Chapter 4"The political history of Iran under the Sasanians", The Cambridge History of Iran, Cambridge University Press, 3 (1), ISBN 978-0-521-20092-9 , page 116.
  8. ^ "A Unique Drachm Coin of Shapur I". Iranian Studies. Cilt 50. ss. 331-344. doi:10.1080/00210862.2017.1303329. 
  9. ^ a b Daryaee 2008, s. 41.
  10. ^ a b Daryaee 2008, s. 42.
  11. ^ a b c Morony 2005, s. 92.
  12. ^ Freedman 2000, s. 458.
Genel
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sasani_şehinşahları_listesi&oldid=32052516" sayfasından alınmıştır