Satuk Buğra Han
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Satuk Buğra Han | |
|---|---|
| Karahanlılar Hükümdarı | |
| Hüküm süresi | 924-955 |
| Önce gelen | Oğulçak Han |
| Sonra gelen | Baytaş Musa Han |
| Doğum | 903 |
| Ölüm | 955 |
| Hanedan | Karahanlılar |
| Babası | Bezir Arslan Han |
| Dini | İslam |
Satuk Buğra Han (Arapça: صَتُق بُغهرَ خهَن; Sátuq Bughra Khán), Karahanlı hükümdarıdır.
903 yılında doğmuştur. Satuk altı yaşına gelince, babası Bezir Arslan Han, Buhara'ya karşı yaptığı bir seferde vefat eder.[1]
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Müslüman oluşu[değiştir | kaynağı değiştir]
Karahanlıların 920-955 yılları arasındaki hükümdarı, 920 (932) yılında İslam'ı kabul ederek, Karahanlı Devleti'nin ilk Müslüman hükümdarı olmuştur. Bu yüzden Türk tarihi için önemlidir ve hakkında Satuk Buğra Han Destanı anlatılır. Babası Karahanlı hükümdar ailesinden Tengri Kadir Buğra Han idi. Babasının ölümü üzerine amcası ve üvey babası Oğulcak Kadır Han'ın himayesinde büyüdü. Satuk Buğra on iki yaşlarında iken Maveraünnehir ve Horasan bölgesine hâkim olan Müslüman Samani Devleti şehzadeleri arasında anlaşmazlık çıktı. Bunlardan Nasır bin Ahmed, Oğulcak Kadır Han'ın ülkesine sığındı. Ona iyi muamele edip Artuç nahiyesinin idaresini verdi. Artuç Nasır bin Ahmed'in gayretleri ve gelip giden Müslüman tüccarlar sayesinde bir ticaret merkezi oldu. Satuk Buğra da Artuç'un ziyaretçileri arasındaydı. Nasır bin Ahmed'le tanışıp ondan İslamiyeti öğrenerek Türkistan'da İslam Peygamberi Muhammed bin Abdullah'ın ölümünden 283 yıl sonra Satuk 12 yaşında iken Müslüman oldu (915). Müslüman olduktan sonra Abdülkerim[2] ismini almıştır ve tam ismi Abdülkerim Satuk Buğra Han olmuştur.
10. yüzyılda yaşayan Arap gezgin ve bilgin İbn Fadlan miladi 960 yılında yaklaşık 200.000 çadırlı Türkler (Karahanlılar) İslam dinini benimsemiştir diye aktarmıştır.[3][4]
25 yaşında[değiştir | kaynağı değiştir]
25 yaşına gelince Müslüman olduğunu açıklayıp, amcası ile mücadeleye başladı. Onunla Fergana Muharebesini yaptı. İlk olarak Atbaşı Kalesini zaptetti. Daha sonra üç bin kişilik bir orduyla Kaşgar üzerine yürüyüp fethetti. Amcası Oğulçak Han'ı öldürdü. Ülkede hakimiyeti sağlayıp birliği temin etti. Türk ülkelerinde İslamiyeti hızla yaydı. Ebü'l-Hasan Muhammed gibi İslam alimleri, Satuk Buğra Han'a yol gösterip teşvik ettiler.
Satuk Buğra Han, daha sonra yaptığı savaşlarda; Yağma, Çiğil, Oğuz boylarının yerleşmiş bulunduğu Türkistan şehirlerini birer birer ele geçirdi. Bu sırada Karahanlılar Devletinin doğu kısmına hakim olan Büyük Kağan Bazır Arslan Han Çinlilerden yardım alarak 924 yılında Abdülkerim Satuk Buğra Han'a karşı savaş açtı. Satuk Buğra Han Müslümanların yardım ve desteğiyle, onunla Balasagun Muharebesini yaptı ve galip geldi.
Çocukları[değiştir | kaynağı değiştir]
Sultan Satuk Buğra Han'ın dört oğlu Buğra Hasan Han, Hüseyin Buğra Han, Yusuf Kadir Han, dördüncü oğlunun ismi belli değildir. Üç kızı Nasab Türkan, Hadya Türkan ve Ala Nur'dur. Toplam yedi çocuğu vardır.
Saltanatının sonunda[değiştir | kaynağı değiştir]
Satuk Buğra Han 31 yıl hüküm sürmüştür. Saltanatının sonuna doğru Satuk Buğra Han, Hitay (契丹; Qìdān) (Liao Hanedanlığına karşı) sınırına bir sefer yapar ve Turfan'a kadar bütün ülkenin tamamında İslâm genişlemiştir. Burada hasta olur ve Kaşgar'a geri getirilir, bütün bir yıl hasta yatar ve sonra vefat eder. Satuk Buğra Han, son saatlerinde arkadaşlarını, çocuklarını, Abú Nasrın oğlunu Abbúl Fattáh yanına çağırır ve onlara nasihatta bulunur. 955'te ölür.[5][6]
Kaşgarlı Mahmud'un Divân-ı Lügati't-Türk'te "اَرتُج artuç" "Ardıç. Kaşgar'da bu isme sahip iki köy vardır."[7] diye bahsettiği, "birisinin adı altın[8] Artuç (Artux), ikincisi üst Artuç'dır." Altın Artuç (aşağı Artuç)'ta mezarlığa gömülür[6] ve cenaze törenine iki vali, yedi bin alim ("din adamları"), yirmiiki bin gazi ve halktan on beş bin kişi katıldı. Satuk Buğra Han'ın ölümünden üç yıl sonra Abbúl Fattáh ta ölür, böylece bütün görevleri Satuk ailesine geçer.[5]
Hasan Buğra Sultan Han, "Padişah Gazi" unvanını alıp Kaşgar'da babasının yerine geçmiştir, yönetimi sırasında Khutan'ı (başka ismi Chinshahr, Çinşehir) alır.
Abdülkerim Satuk Buğra Handan sonra Musa Tunga adında bir oğlu yerine geçmiştir. Bundan sonra da bunun oğlu Baytaş Süleyman Arslan hükümdarlık yaptı. Başka oğulları ve kızları olduğu da rivayet edilmiştir.
10. yüzyılda Artuç'da inşa edilen türbesi tekrar 1995 yılında Mimar Abuduryim Ashan tarafından tamir edilmiştir.[9]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
 | Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2009.
- ^ Abdülkerim: Kerem sahibi, cömert, ulu olan Tanrı'nın kulu. Kişi Adları Sözlüğü
- ^ Ali ibn al-Athir, Al-Kamil fi al-Tarikh. VIII. Edited by C.J. Tornberg. (Beirut, 1965): 532.
- ^ Mevlana Muhammed, İslam'ın Yayılış Tarihi, cilt 2, İstanbul, 1972, sayfa 985.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2008.
- ^ a b Jamal Qarashi, Mulhaqat al-Sure aus Bartolda, Turkestan, I (Texte), 132: mata Satuq Bughra khan al-ghazi fi sanat 344 wa mashhaduhu bi-Artuj min qura Kashghar,wa [huwa] al-yaum ma'mur wa mazur, Mi. Grenard, Jour. As., Januar 1900, S. 6
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 95
- ^ altın: aşağı, alt. Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 108, 109
- ^ http://www.archnet.org/library/sites/one-site.jsp?site_id=4399 19 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sultan Satuk Buhrahan Tomb
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Digital Archive of Toyo Bunko Rare Books16 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Japonca)
- Satuk Buğra Han'ın mezarı (ھەزرىتى سۇلتان سۇتۇق بۇغراخان مازىرى) (İngilizce)
