Sideritis

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sideritis
Sideritis hirsuta
Korunma durumu
Değerlendirilmedi (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Plantae
Şube: Spermatophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Lamiales
Familya: Lamiaceae
Cins: Sideritis

Sideritis, Lamiaceae familyasına bağlı bir bitki cinsidir.[1] Sideritis başlıca Akdeniz bölgesinde yayılım gösteren, bir ve çok yıllık toplam 142 taksona sahip bir cinstir.[2]

Sideritis cinsi demir anlamına gelen Yunanca kökenli bir kelime olan Siderosdan adını almaktadır. Eski zamanlarda demirden yapılan silahlarla yaralanmaların tedavisinde bu cinse ait bitkilerin kullanılması bu cinse ismini vermiştir. Bitki yaraları iyileştirme özelliğinden dolayı bu ismi almıştır. Hem Avrupa hem de Türkiye’de toprak üstü kısımları halk arasında ilaç olarak kullanılmaktadır. Yerel olarak dağ çayı ya da yayla çayı diye de adlandırılan bu türlerden yapılan çaylar özellikle sindirim sistemini düzenlemede, soğuk algınlığı tedavisinde ve öksürüğün durdurulmasında kullanılmaktadır.[3]

Sideritis türlerinden yapılan çaylar geleneksel olarak beslenme ve tatlandırma amaçları için kullanılmaktadır. Sideritis çayı mide ağrısı, hazımsızlık vb. gastrointestiniyal rahatsızlıkların, ateş, boğaz ağrısı vb. soğuk algınlığı semptomlarının tedavisinde kullanılmaktadır.[4] Sideritis taksonun büyük bir kısmı ana bileşen olarak monoterpen hidrokarbonları içermektedir.[5] Sideritis cinsinde bulunmuş olan kimyasal bileşenler; terpenler, flavonoidler, uçucu yağlar, iridoidler, kumarinler, lignanlar ve sterollerdir.[4]

Sideritis türleri halk tıbbında antimikrobiyal, antiülserojenik, sindirim ve antienflamatuar özellikleri nedeniyle kullanılmıştır. Yıllar boyunca, Sideritis cinsinin fitokimyası incelenmiş ve çeşitli terpenoidler, steroller, kumarinler ve özellikle flavonoid aglikonlar ve glikozitler tanımlanmıştır. Özellikle Balkan Yarımadası'ndan türler incelenmiş ve değerli antioksidan aktiviteye sahip flavonoidler açısından zengin bulunmuştur. Balkan ülkelerinin halk tıbbında Sideritis raeseri, iltihaplanma, gastrointestinal bozukluklar ve öksürüklerin tedavisinde bitkisel çay olarak ve aynı zamanda tonik olarak kullanılırken, özler anemi için diyet takviyelerinin bir bileşeni olarak kullanılır.[6]

Sideritis türlerinin taksonomisi, türler arasında sık hibridizasyon, ekotiplerin varyasyonu ve polimorfizm derecesi nedeniyle oldukça karmaşıktır. Farklı Sideritis türlerini ayırt etmek çok önemlidir ve bu nedenle cins içindeki türlerin kemotaksonomik tanımlanmasında ikincil metabolitlerin, özellikle de diterpenoidlerin ve flavonoidlerin önemli yer tutar.[7]

Sideritis cinsinde 3 polen tipi tanımlanmıştır. Aynı uzunlukta meridyonal üç kolpusla karakterize edilen tricolpate polen tipi, yaklaşık aynı uzunlukta dört meriyonal kolpusla karakterize edilen tetracolpate polen tipi, indirgenmiş boyutta altı kolpusla karakterize edilen 6-pantocolpate polen tipi tanımlanmıştır.[8]

Uzun yumuşak tüylü veya yünsü; yarı çalımsı, bir yıllık veya çok yıllık otsu bitkilerdir. Yapraklar saplıdır. Çiçek halkası 2 adet olup çok sayıda çiçek barındırır. Çiçekler bitkinin uç kısmında başak görünümündedir. Çiçek yaprakları braktelere indirgenmiştir. Çiçekler küçüktür. Kaliks tüpsü-çan şeklinde eşit veya hemen hemen eşit 5 dişlidir ya da 2 dudaklı, 5-10 damarlıdır; dişler düz, ucu dikenlidir. Koralla sarı renkli, 2 dudaklıdır; tüpe dahildir; üst dudak düz, hemen hemen yassı, 2 lopludur; alttaki dudak yayılmış, 3 lopludur; orta lop büyük, ucu az derin çentikli ve yayık girintilidir. Erkek organlar (stamen) 4 adet, iki uzun ve iki kısa stamenin meydana getirdiği erkek organlı, 2'si uzun önde, ercik başının (anter) şekli bozuk, diğer 2'si arkada 2 hücrelidir. Ercik başı çatallıdır. Boyuncukta (stil) dahildir, 2 yarıklı ucu hemen hemen birbirine eşittir. Fındıkçık üç yanlı, yumurta şeklinde, pürüzsüz, yuvarlaktan küte doğru değişir.[9]

Taksonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sideritis cinsine bağlı türler (2024):

  1. Sideritis accidentalis
  2. Sideritis ajpetriana
  3. Sideritis akkaransis
  4. Sideritis akmanii
  5. Sideritis albiflora
  6. Sideritis alcarazii
  7. Sideritis alfraedi
  8. Sideritis amagroi
  9. Sideritis amasiaca
  10. Sideritis anagae
  11. Sideritis angustifolia
  12. Sideritis antiatlantica
  13. Sideritis antonii-josephii
  14. Sideritis aragonensis
  15. Sideritis arborescens
  16. Sideritis arguta
  17. Sideritis argyrea
  18. Sideritis arizagae
  19. Sideritis arizagana
  20. Sideritis armeniaca
  21. Sideritis atrinervia
  22. Sideritis baluei
  23. Sideritis barbellata
  24. Sideritis bilgeriana
  25. Sideritis boissieriana
  26. Sideritis bolleana
  27. Sideritis bornmuelleri
  28. Sideritis bourgeana
  29. Sideritis brevibracteata
  30. Sideritis brevicaulis
  31. Sideritis brevidens
  32. Sideritis briquetiana
  33. Sideritis bubanii
  34. Sideritis cadevallii
  35. Sideritis caesarea
  36. Sideritis calduchii
  37. Sideritis canariensis
  38. Sideritis candelii
  39. Sideritis candicans
  40. Sideritis carbonellii
  41. Sideritis carolipauana
  42. Sideritis carrissoana
  43. Sideritis catillaris
  44. Sideritis chamaedryfolia
  45. Sideritis chamodrifolia
  46. Sideritis cilicia
  47. Sideritis cilicica
  48. Sideritis cirujanoi
  49. Sideritis clandestina
  50. Sideritis condensata
  51. Sideritis congesta
  52. Sideritis cossoniana
  53. Sideritis cretica
  54. Sideritis cuatrecasasii
  55. Sideritis cypria
  56. Sideritis cystosiphon
  57. Sideritis dasygnaphala
  58. Sideritis dendrochahorra
  59. Sideritis dianica
  60. Sideritis dichotoma
  61. Sideritis difficilis
  62. Sideritis discolor
  63. Sideritis dubia
  64. Sideritis endressii
  65. Sideritis eriocephala
  66. Sideritis erythantha
  67. Sideritis erythrantha
  68. Sideritis euboea
  69. Sideritis euxina
  70. Sideritis fernandezii
  71. Sideritis ferrensis
  72. Sideritis flaviflora
  73. Sideritis fruticulosa
  74. Sideritis gaditana
  75. Sideritis galatica
  76. Sideritis garrigae
  77. Sideritis germanicopolitana
  78. Sideritis germanicopolitiana
  79. Sideritis ginesii
  80. Sideritis glacialis
  81. Sideritis glauca
  82. Sideritis gomerae
  83. Sideritis gossypina
  84. Sideritis grandiflora
  85. Sideritis grossii
  86. Sideritis guaxarae
  87. Sideritis guayedrae
  88. Sideritis gulendamii
  89. Sideritis guyoniana
  90. Sideritis hirsuta
  91. Sideritis hispida
  92. Sideritis hololeuca
  93. Sideritis huber-morathii
  94. Sideritis hyssopifolia
  95. Sideritis ibanezii
  96. Sideritis ibanyenzii
  97. Sideritis iberica
  98. Sideritis ibrahimii
  99. Sideritis ibrahinii
  100. Sideritis ilicifolia
  101. Sideritis imbricata
  102. Sideritis incana
  103. Sideritis incarna
  104. Sideritis infernalis
  105. Sideritis italica
  106. Sideritis jahandiezii
  107. Sideritis kerguelenii
  108. Sideritis kuegleriana
  109. Sideritis lacaitae
  110. Sideritis lainzii
  111. Sideritis lanata
  112. Sideritis lasiantha
  113. Sideritis laxispicata
  114. Sideritis leptoclada
  115. Sideritis leucantha
  116. Sideritis liantei
  117. Sideritis libanotica
  118. Sideritis linearifolia
  119. Sideritis llenasii
  120. Sideritis loscosiana
  121. Sideritis lotsyi
  122. Sideritis lurida
  123. Sideritis lycia
  124. Sideritis macrostachyos
  125. Sideritis macrostachys
  126. Sideritis maireana
  127. Sideritis marcelii
  128. Sideritis marianica
  129. Sideritis marminorensis
  130. Sideritis marmorea
  131. Sideritis masferreri
  132. Sideritis maura
  133. Sideritis mauritii
  134. Sideritis mezgouti
  135. Sideritis molinae
  136. Sideritis montana
  137. Sideritis montserratiana
  138. Sideritis montserratii
  139. Sideritis munyozgarmeniae
  140. Sideritis nervosa
  141. Sideritis niveotomentosa
  142. Sideritis nutans
  143. Sideritis ochroleuca
  144. Sideritis oroteneriffae
  145. Sideritis ortonedae
  146. Sideritis osteoxylla
  147. Sideritis ovata
  148. Sideritis ozturkii
  149. Sideritis pallida
  150. Sideritis paradoxa
  151. Sideritis paui
  152. Sideritis paulii
  153. Sideritis perfoliata
  154. Sideritis petriludovici
  155. Sideritis phlomoides
  156. Sideritis phrygia
  157. Sideritis pisidica
  158. Sideritis puiggariana
  159. Sideritis pullulans
  160. Sideritis pumila
  161. Sideritis pungens
  162. Sideritis pusilla
  163. Sideritis pychnostachys
  164. Sideritis raeseri
  165. Sideritis reverchonii
  166. Sideritis rodriguezii
  167. Sideritis romana
  168. Sideritis rubriflora
  169. Sideritis rugosa
  170. Sideritis sagredoi
  171. Sideritis sanmiguelii
  172. Sideritis santosii
  173. Sideritis sauvageana
  174. Sideritis scardica
  175. Sideritis segobricensis
  176. Sideritis serrata
  177. Sideritis serratifolia
  178. Sideritis sipylea
  179. Sideritis soluta
  180. Sideritis spinulosa
  181. Sideritis stachydioides
  182. Sideritis stricta
  183. Sideritis subatlantica
  184. Sideritis sventenii
  185. Sideritis syriaca
  186. Sideritis taurica
  187. Sideritis tmolea
  188. Sideritis tragoriganum
  189. Sideritis trojana
  190. Sideritis tugiensis
  191. Sideritis valentina
  192. Sideritis varoi
  193. Sideritis velayosiana
  194. Sideritis velezana
  195. Sideritis villosa
  196. Sideritis viridifolia
  197. Sideritis vulcanica
  198. Sideritis vuralii
  199. Sideritis yvesiana

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "ITIS". 30 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2022. 
  2. ^ "Sideritis L. | Plants of the World Online | Kew Science". Plants of the World Online (İngilizce). 19 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2021. 
  3. ^ (Aytaç ve Aksoy 2000).
  4. ^ a b (Gonzales-Burgos & al., 2011).
  5. ^ (Bager, 2002)
  6. ^ Romanucci, V. (2016). "Traditional uses, chemical composition and biological activities of Sideritis raeseri Boiss. & Heldr". Journal of the Science of Food and Agriculture, 97: 373-383. doi:10.1002/jsfa.7867. 
  7. ^ Lall., A. (2019). "Sideritis Perfoliata (Subsp. Perfoliata) Nutritive Value and Its Potential Medicinal Properties". Antioxidants. ss. 8 (11): 1-521. doi:10.3390/antiox8110521. 
  8. ^ (Huynh, 1972)
  9. ^ Li, X. & Hedge, I.C 1994. Lamiaceae. Pp. 105 inWu, Zh.Y. & Raven, P.H. (eds.), Flora of China. Volume 17: Verbenaceae through Solanaceae. Science Press, Beijing & Missouri Botanical Garden Press, St. Louis, 0-915279-24-X. efloras
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sideritis&oldid=31846091" sayfasından alınmıştır