Sovyetler Birliği'nin Macaristan'ı işgali

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sovyetlerin Macaristan'ı işgali, Macaristan'ın II. Dünya Savaşı'nda mağlup olmasından sonra başlayıp, 45 yıl devam eden bir süreci ifade etmektedir. İşgal, 1991 yılında SSCB'nin dağılmasından kısa bir süre önce sona ermiştir.[1][2]

II. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: II. Dünya Savaşı'nda Macaristan

Macaristan Krallığı, Üçlü Pakt'ın bir üyesi ve Nazi Almanyası'nın müttefiki olarak, Temmuz 1941'de Barbarossa Harekâtı'nda yer aldı. Macar kuvvetleri, Wehrmacht ile birlikte omuz omuza çarpışarak, Ukrayna üzerinden, Rusya'nın içlerine, Stalingrad'a kadar ilerlediler. 1943'ten sonra durum tersine dönmeye başladı. Kızıl Ordu, Sovyetler Birliği'nin savaşta kaybettiği toprakları tekrar ele geçirmeye başladı. Almanları ve müttefiklerini yenerek, batıya doğru hızla ilerleyerek, onların sınırlarına dayandı.

Olayların bu şekilde gelişmesi, Eylül 1944'te Budapeşte saldırısını beraberinde getirdi. Macar ordusu, Miklós Horthy hükûmeti tarafından 14 Ekim 1944 tarihinde SSCB ile imzalanan ateşkes anlaşmasına riayet etmedi. Sovyet ordusu Macarları ve müttefikleri Almanları yenerek, 13 Şubat 1945 tarihinde başkent Budapeşte'yi ele geçirdiler. Sovyet birlikleri, Ferenc Szálasi hükûmeti tarafından imzalanan ikinci ateşkes anlaşmasına da uymayan ve Almanlara sadık kalmayı tercih eden, son Macar ve Alman askeri yok edilene kadar askerî operasyonlarını sürdürdü.

Savaş sonrası Sovyet politikaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyetler Birliği, savaş sonrasında, ülkede komünist bir yönetimin tesis edilmesini sağlayıp, bundan iyice emin olduktan sonra, yönetimi Macar yetkililere devrettiler.

Kasım 1945'te yapılan seçimleri, oyların %57'sini alarak Bağımsız Çiftçiler Partisi kazandı. Mátyás Rákosi ve Ernő Gerő'nun liderliğindeki Macaristan Komünist Parisi ise, halkın ancak %17'sinin desteğini alabildi. Macaristan'daki Sovyet komutan Mareşal Kliment Voroshilov, Bağımsız Çiftçiler Partisi'nin hükûmeti kurmasına müsaade etmedi. Bunun yerine Voroshilov, komünistlerin kilit noktalarda olduğu bir koalisyon hükümeti kurdurdu. Daha sonraları Mátyás Rákosi, salam taktiği kullanıp, hükûmetteki ortaklarını nasıl teker teker saf dışı ettiği konusunda açıklamalar yapacaktı. Monarşi, 1 Şubat 1946 tarihinde resmen kaldırıldı ve II. Macaristan Cumhuriyeti kuruldu. Komünistlerin tedricen tüm yönetimi devralmaları 18 Ağustos 1949 tarihinde tamamlandığında, ülke artık Macaristan Halk Cumhuriyeti olarak anılmaktaydı.

Sovyet askerlerinin Macaristan'daki varlığı, SSCB ile 1949 yılında imzalanan karşılıklı işbirliği anlaşması ile yasal hale geldi. Böylelikle Sovyetler, ülkede askeri varlıklarını sürdürerek, tüm siyasi kontrolü ellerinde tutmayı garanti altına almışlardı. Macaristan'daki Sovyet askerleri, komuta merkezi Baden'de bulunan SSCB Merkez Ordu Grubu adı verilen askeri kuvvetin bir parçasıydı.

1956 Macar Devrimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Devrim sırasında üzerine Macaristan bayrağı çekilmiş Rus tankı
Ana madde: Macar Devrimi

1956 Macar Devrimi, Komünist iktidara ve onun Sovyet güdümlü politikalarına karşı, ülke çapında kendiliğinden başlayan bir isyan hareketiydi. İsyancıların, Sovyet kuvvetlerinin ülkeden çekilmesini talep etmeleri üzerine, Sovyet Politbürosu fikir değiştirerek, isyanı bastırmak üzere, 4 Kasım 1956 tarihinde harekete geçti. Moskova'nın önderliğinde, Varşova Paktı üyesi ülkelerin askerlerinden oluşan karma bir ordu, Budapeşte'ye girerek, silahlı direnişi bastırdı.

"Kasırga Operasyonu" adı verilen bu Sovyet müdahalesi, Mareşal Ivan Konev tarafından icra edildi.[3] Sovyetlerin, 23 Ekim tarihinden önce Macaristan'da beş tümenden oluşan askeri birlik sayısı, 17 tümene çıkartıldı.[4] Korgeneral Hamazasp Babadzhanian'a bağlı 8. Mekanize Ordu ve daha önce Karpatlar Askeri Bölgesi'nde bulunan, Korgeneral Hadzhi-Umar Mamsurov idaresindeki 38. Ordu Macaristan operasyonunda kullanıldı.

4 Kasım tarihinde sabaha karşı 3'te, Sovyet tankları kuzeyden ve güneyden, şehri ikiye bölerek Budapeşte'ye girdiler. Zırhlı birlikler sabah saat 4.25'te Buda'ya girdiler ve Budaõrsi caddesindeki kışlalara ilk ateşi açtılar. Kısa bir süre sonra Sovyet top ve tank atışları Budapeşte'nin her tarafında duyuldu. "Kasırga Operasyonu", Sovyetlerin hava-kara kuvvetlerinin organize şekilde hareketiyle icra edildi. Sabah 8.00'e gelindiğinde radyo istasyonu işgal edilmiş ve direniş neredeyse tamamen kırılmıştı. Bu durumdan siviller de çok etkilendi. Sovyet askerlerinin, sivilleri isyancı kuvvetlerden ayırt etmesi imkânsızdı.[3] Bu sebeple Sovyet tankları caddelerde ayrım gözetmeksizin binaları ateşe tuttular. Direnişin daha kuvvetli olduğu sanayi bölgeleri, Sovyet uçakları ve toplarınca şiddetle bombalandı.[3] Direnişin son kalesi Csepel bölgesinden de, 10 Kasım tarihinde ateşkes talebi geldi. 2,500'ün üzerinde Macar ve 722 Sovyet askeri çatışmalar sırasında hayatını kaybetti. Binlerce kişi de yaralandı.[5][6]

Macar Devrimi'nden sonra[değiştir | kaynağı değiştir]

Macar Devrimi'nin Sovyetler tarafından bastırılması, Sovyetlerin Doğu Bloku'ndaki kontrolünü ve etkinliğini arttırdı. Sovyetler, Imre Nagy'i görevden alarak, yerine Macaristan Sosyalist İşçi Partisi'nin lideri János Kádár'ı başbakanlığına getirdiler. Nagy ve beraberindeki birkaç kişi ile birlikte, Yugoslavya'nın Belgrad Büyükelçiliği'ne sığındı. János Kádár tarafından Imre Nagy'e, ülkeden serbestçe çıkabileceği yönünde yazılı garanti verilmiş olmasına rağmen, 22 Kasım 1956 tarihinde, Nagy, Yugoslav Büyüklelçiliği'ni terk ederken, Sovyet birliklerince tutuklanarak, Romanya'nın Snagov şehrine götürüldü. Nagy, daha sonra Sovyetler tarafından Macaristan'a iade edildi ve demokratik halk cumhuriyetini yıkmaya çalışmak ve vatana ihanetten yargılanarak suçlu bulundu. Haziran 1958'de asılarak öldürüldü.[7] Fedor Burlatsky isimli bir Kremlin görevlisi, Sovyet Başbakanı Nikita Khrushchev'in, İmre Nagy'i diğer sosyalist ülke liderlerine ders olması için öldürttüğünü iddia etmiştir.[8]

Sovyet askeri varlığının son bulması[değiştir | kaynağı değiştir]

1989 Devrimleri'nin akabinde, Sovyet askerleri -Güney Grup Kuvvetleri- Macaristan'ı terk etmeye başladı. Temmuz 1990 tarihine kadar 15,000 Sovyet askeri, Sovyet Ordusu'nun Macaristan'a yığınak yaptığı 560,000 ton erzağın 60,000 tonluk kısmını beraberlerinde geri götürerek Macaristan'ı terk etti.[2] Sovyet Ordusu'nun inşa ettiği 60 ayrı askeri kampta ve 10 hava üssünde bulunan 5,750 adet bina[9] boşaltıldı. Sovyetler Birliği'nin, Macaristan'da yaptıkları yatırımların karşılığı olarak 50 milyar forint (o zamanın yaklaşık 800 milyon Amerikan doları) talep ettiği bildirilmektedir. Hatta, Sovyetler Birliği'nin Macaristan'daki kuvvetlerinin komutanı Generaloberst Matvei Burlakov, talep ettikleri tazminatın ödenmemesi durumunada, askeri geri çekilmenin durdurulacağı tehdidinde bulundu.[2]

Kalan 40,000 Sovyet askeri Mart 1990'dan sonra geri çekilmeye başladı ve son Sovyet askeri 19 Haziran 1991'de ülkeyi terk etti.[10]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Pious, Richard M. (1998). Governments of the World: A Student Companion. Oxford University Press. s. 290. ISBN 0-19-508486-1. 1 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. In 1989, as Soviet occupation of Hungary came to an end, the communist government collapsed 
  2. ^ a b c Bohlen, Celestine (4 Temmuz 1990). "Evolution in Europe; As Soviets Leave Hungary, Dispute Arises Over the Bill". The New York Times. 
  3. ^ a b c UN General Assembly Special Committee on the Problem of Hungary (1957) Chapter IV. E (Logistical deployment of new Soviet troops), para 181 (p. 56)PDF (1.47 MiB)
  4. ^ Györkei, Jenõ (1999). Soviet Military Intervention in Hungary, 1956. New York: Central European University Press. s. 350. ISBN 963-9116-36-X. 
  5. ^ Mark Kramer, “The Soviet Union and the 1956 Crises in Hungary and Poland: Reassessments and New Findings”, Journal of Contemporary History, Vol.33, No.2, April 1998, p.210.
  6. ^ Péter Gosztonyi, "Az 1956-os forradalom számokban", Népszabadság (Budapest), 3 November 1990.
  7. ^ Richard Solash, "Hungary: U.S. President To Honor 1956 Uprising" 9 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radio Free Europe, June 20, 2006
  8. ^ David Pryce-Jones, "What the Hungarians wrought: the meaning of October 1956" 12 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., National Review, October 23, 2006
  9. ^ "Secrets of the Soviet airbase". 30 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2014. 
  10. ^ "Double occupation". House of Terror Museum. 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2011. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sovyetler_Birliği%27nin_Macaristan%27ı_işgali&oldid=31128960" sayfasından alınmıştır