Soyut matematik
Vikipedi, özgür ansiklopedi
 | Bu sayfanın ya da bir kısmının Türkçeye çevrilmesi gerekmektedir. Bu sayfanın tamamı ya da bir kısmı Türkçe dışındaki bir dilde yazılmıştır. Madde, alakalı dilin okuyucuları için oluşturulmuşsa o dildeki Vikipedi'ye aktarılmalıdır. İlgili değişiklikler gerçekleşmezse maddenin tamamının ya da çevrilmemiş kısımların silinmesi sözkonusu olabilecektir. İlgili çalışmayı yapmak üzere bu sayfadan destek alabilirsiniz |
 | Bu maddenin veya bölümün özgün araştırma, doğrulanamaz veya yoruma dayalı ifadeler içerdiği düşünülmektedir. Lütfen iddiaları kontrol ederek ve yeni kaynaklar ekleyerek geliştirin. Özgün araştırmadan oluşmuş ifadeler kaldırılabilir. Ayrıntılar maddenin tartışma sayfasında bulunabilir. |
En genel anlamda, soyut matematik, matematiğin soyut kavramlarını inceleyen bir kolu olarak adlandırılabilir. 18. yüzyıldan bu yana, soyut matematik matematiksel aktivitenin bir kategorisi olarak kabul edilmiştir. Bazen spekülatif matematik[1] olarak da kategorize edildiği olur. Soyut matematik navigasyon, mühendislik, fizik, astronomi gibi çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Soyut matematiğe dair en güçlü öngörülerden biri de soyut matematiğin ille de uygulamalı matematik olmak zorunda olmadığıdır; soyut şeylerleri onların içsel doğasını anlayarak çalışmak onların doğada nasıl apaçık biçimde nasıl olduğu ile ilgili olmak zorunda değildir. Soyut matematik ve uygulamalı matematik arasındaki felsefi açı farkına rağmen pratikte birçok örtüşme noktalarının olduğu da aşikardır.[2]
Gerçek dünyayı tanımlayan doğru modeller kurmak için uygulamalı matematikçiler genelde soyut kabul edilebilecek araç ve tekniklerden faydalanır. Bunun yanında, birçok soyut matematikçi soyut araştırmalarında onlara ilham veren doğal ve sosyal olgulardan faydalanırlar
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Antik Yunan[değiştir | kaynağı değiştir]
Antik Yunan matematikçileri soyut matematik ile uygulamalı matematik arasında ilk ayrıma gidenlerdir. Platon günümüzde aritmetik olarak adlandırılan "logistic" ve günümüzde sayılar kuramı olarak adlandırılan "arithmetics" arasında bir ayırıma gider; Platon'a göre "logistic" (günümüzün aritmetiği) iş adamlarınca ve askerlerce bilinmeliydi çünkü ona göre "sayıların sanatını bilmeyenler askerlerin nasıl dizilmesi gerektiğini de bilemezlerdi." ve aritmetik (günümüzün sayılar kuramı) filozoflarca bilinmeliydi; "çünkü onlar değişimin denizinden yükselerek, gerçek varlığı ele geçirenlerdir."[3] İskenderiylei Öklid, bir öğrencisi tarafından geometri ne işimize yarayacak diye sorunca kölesine öğrenciye para vermesini buyurur "çünkü bu adam öğrendiğinden illaki bir kazanç elde etmek istiyor. "[4] Book IV of Conics kitabındaki bazı teoremlerini gereksiz olduğunu söylenince şunları demiş yunan matematikçi Perda,[5]
Biz sırf kendilerini gösterdikleri için onları kabul ederiz, tıpkı matematikteki birçok şeyi kabul ettiğimiz gibi.
19.Yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]
O dönemde soyut matematiğin ayrı bir disiplin olarak ele alınması fikri ortaya çıkmış gibi gözüküyor. Gauss'un nesli belirgin bir biçimde soyut ve uygulamalı matematik alanları arasında ayrım yapmadı. Daha sonraki yıllarda uzmanlaşma ve profesyonelleşme (özellikle matematiksel analizdeki Weitrass yaklaşımı) ile alanlar arasındaki ayırım daha da belirginleşti..
20.yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]
20.yy'ın başlarında matematikçiler, David Hilbert'in de güçlü etkisi ile, aksiyomatik metodu kullanmaya başladılar. Soyut matematiğin mantıksal formülasyonu Bertrand Russel tarafından önerildi; niceleyenler yapısındaki önermeler daha makul görünüyordu, matematiğin büyük bir bölümü aksiyomatikleştirildikçe rigourous proof'un basit kriterlerine maruz kaldılar.
Gerçekte, bir aksiyomatik yapıda rigorous kanıt düşüncesine bir şeyler eklemez. Bir görüşe göre -Bourbaki grubunun tarafından tanımlanabilecek- soyut matematik kanıtlanmış olandır. Soyut matematikçilik, eğitim ile ulaşılabilecek bir meslek olarak tanındı
Soyutlama ve Genelleme[değiştir | kaynağı değiştir]
Soyut matematikteki temel kavramlardan biri genellemeler fikridir; soyut matematik, genellemelere karşı genel olarak yükselen bir trend gösterir.
- Teoremleri veya matematiksel yapıları genellemek onları daha kolay anlamamızı ve temellerini görebilmemizi sağlar.Genellemeler materyal olanın gösterimi olarak basitleştirilebilir, bu da daha kısa kanıtlar veya
anlaşılması ve takibi daha kolay argümanlara yol açar.
- Genellemeler bizim gereksiz çabalardan kaçınmamızı sağlar; ayrık konularda bağımsız kanıtlar bulmaktansa, genel kanıtlara ulaşabiliriz veya matematiğin başka alanlarından sonuçları kullanabiliriz.
- Genellemeler matematiğin çeşitli branşları arasındaki bağlantıları kolaylaştırır. Kategori Teorisi matematiğin çeşitli alanlarındaki yapıların yaygınlığını inceler
Genellemenin sezgi üzerinedeki etkisi hem özneye hem de kişisel tercihler veya kişisel öğrenme metodlarına bağlıdır. Sıklıkla genellemeler sezgiye bir engel olarak görülürler; ama genellemeler, sezgiye bir yardımcı olarak da algılanabilir, özellikle materyal olanı anlamak için analojiler kurarak sezgisi iyi olanlara yardımcı olabilir.
Pürizm[değiştir | kaynağı değiştir]
Matematikçiler daima soyut matematik ile uygulamalı matematik fikirlerinde ayrıma düştüler. Bu tartışmaların en ünlü ve modern örneği G. H. Hardy’nin A Mathematician’a Apology’sinde bulunabilir.genellikle Hardy’nin uygulamalı matematiği çirkin ve sıkıcı bulduğu düşünülür. Hardy’ni resim ve şiirle karşılaştırdığı soyut matematiği tercih etse de, soyut matematik ve uygulamalı matematik arasındaki farkı söyle görüyor, uygulamalı matematik fiziksel dünyanın doğrularını ararken, soyut matematik fizikten bağımsız doğruları açıklar. Gerçek matematik olarak adlandırdığı ve estetik değeri olan matematik ile sıkıcı ve pratik değeri olan matematiği böyle ayırır. Hardy, Einstein ve Dirac gibi bazı fizikçileri matematikçilerin arasında görüyor ama the Apology’i yazdığı zamanda, genel görelilik ve kuantum mekaniğini işlevsiz görüyordu ki bu görüş sadece sıkıcı matematiğin işe yarar olduğunu savunmasını da izin veriyordu. Dahası, kısa süre sonra matrix teorisinin ve grup teorisinin fiziğe uygulanmayla, gerçek matematiğin de işe yarayabileceğini kabul etti.
Alt Cisim[değiştir | kaynağı değiştir]
Analiz fonksiyonların özellikleri ile ilgilidir. Süreklilik, limit, türev ve integral gibi kuramlarla uğraşır ve Newton ve Leibniz tarafından 17'inci yüzyılda tanıtılan ölçülemeyenlerin matematiği için sağlam temeller sunar. Gerçek analiz gerçek sayıların özelliklerini çalışır. Karmaşık analiz ise yukarıda bahsedilen konulardan karmaşık sayıların özelliklerine kadar uzanır. İşlevsel analiz sonsuz boyutlu uzay vektörünün çalışmasıdır
Soyut cebir liseyi kapsayan formüller uygulamasıyla karıştırılmamalıdır. Kümeleri ve onunla tanımlanan ikili işlemleri çalışır. Kümeler ve iki işlemler özelliklerine göre sınıflandırılabilirler. Örneğin, bir işlem kümesinin her üyesi için kimlik elemanı ve terlerini içeren bir dizi ilişki varsa küme ve işlem bir grup olarak görülür. Diğer yapılar halkaları alanları uzay vektörünü ve örgüleri içerir
Geometri uzay ve şekillerle ilgilenen alandır, özellikle uzayı etkileyen dönüşüm gruplarıyla. projectif geometri projectif gerçek projectiv düzlemleri etkileyen dönüşüm gruplarıyla ilgilidir ama tersini geometri hacmi olan kompleks düzlemlere etkiyen tersinir dönüşüm gruplarıyla ilgilidir. Geometri topolojiye genişletilebilir. Topoloji uzayın bağlı olduğu yollarla ilgilenir ve uzaklıkların ve açıların keskin ölçülerini göz ardı eder.
Sayı teorisi positif sayıların teorisidir. Bölünebilme ve ahenk gibi fikirlere dayanır. Temel teoremi her pozitif sayının asal bölenleri tektir. Bazı durumlarda, bu soyut matematiğe en çok uygulanabilen disiplindir. Örneğin, Goldbach hipotezi kolaylıkla ifade edilebilir. (fakat henüz ispatlanabilmiş veya çürütülebilmiş değil.) ve bazı durumlarda en az uygulanabilen disiplindir. Örneğin, Wiles’in fetmat eşitliğinin basit olmayan çözümleri olmadığı kanıtı otomorfik şekilleri anlamayı gerektirir
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ See for example titles of works by Thomas Simpson from the mid-18th century: Essays on Several Curious and Useful Subjects in Speculative and Mixed Mathematicks, Miscellaneous Tracts on Some Curious and Very Interesting Subjects in Mechanics, Physical Astronomy and Speculative Mathematics.[1] 19 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Welcome to Pure Mathematics | Pure Mathematics". uwaterloo.ca. 3 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2023.
- ^ Boyer, Carl B. (1991). "The age of Plato and Aristotle". A History of Mathematics (Second Edition bas.). John Wiley & Sons, Inc. ss. 86. ISBN 0-471-54397-7.
Plato is important in the history of mathematics largely for his role as inspirer and director of others, and perhaps to him is due the sharp distinction in ancient Greece between arithmetic (in the sense of the theory of numbers) and logistic (the technique of computation). Plato regarded logistic as appropriate for the businessman and for the man of war, who "must learn the art of numbers or he will not know how to array his troops." The philosopher, on the other hand, must be an arithmetician "because he has to arise out of the sea of change and lay hold of true being."
- ^ Boyer, Carl B. (1991). "Euclid of Alexandria". A History of Mathematics (Second Edition bas.). John Wiley & Sons, Inc. ss. 101. ISBN 0-471-54397-7.
Evidently Euclid did not stress the practical aspects of his subject, for there is a tale told of him that when one of his students asked of what use was the study of geometry, Euclid asked his slave to give the student threepence, "since he must make gain of what he learns."
- ^ Boyer, Carl B. (1991). "Apollonius of Perga". A History of Mathematics (Second Edition bas.). John Wiley & Sons, Inc. ss. 152. ISBN 0-471-54397-7.
It is in connection with the theorems in this book that Apollonius makes a statement implying that in his day, as in ours, there were narrow-minded opponents of pure mathematics who pejoratively inquired about the usefulness of such results. The author proudly asserted: "They are worthy of acceptance for the sake of the demonstrations themselves, in the same way as Biz sırf kendilerini gösterdikleri için onları kabul ederiz, tıpkı matematikteki birçok şeyi kabul ettiğimiz gibi." (Heath 1961, p.lxxiv).
The preface to Book V, relating to maximum and minimum straight lines drawn to a conic, again argues that the subject is one of those that seem "worthy of study for their own sake." While one must admire the author for his lofty intellectual attitude, it may be pertinently pointed out that s day was beautiful theory, with no prospect of applicability to the science or engineering of his time, has since become fundamental in such fields as terrestrial dynamics and celestial mechanics.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- What is Pure Mathematics? Department of Pure Mathematics, University of Waterloo 10 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- What is Pure Mathematics? by Professor P.J. Giblin The University of Liverpool13 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- The Principles of Mathematics by Bertrand Russell25 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- How to Become a Pure Mathematician (or Statistician)23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., a list of undergraduate and basic graduate textbooks and lecture notes, with several comments and links to solutions, companion sites, data sets, errata pages, etc.
- Pure Mathematics Learning Resources[ölü/kırık bağlantı]