Türkmenistan müziği

Türkmen halkının müziği konargöçer yaşayan Orta Asya Türk toplulukları Kırgızlar ve Kazakların halk müzikleri ile yakından ilişkilidir. Türkmen müziğinde önemli geleneksel müzisyenler arasında gezgin şarkıcılar ile şifacı ve sihirbaz gibi davranan baksı adı verilen şamanlar ve dutar (lavta) gibi enstrümanlarla şarkı söyleyen şamanlar yer alır. Bakşı, eskiden Türkmen toplumunun tuydukçular ile birlikte en önemli müzisyenleriydi.

Türkmenistan'ın millî şairi, koşukları ile tanınan, 18. yüzyılda yaşamış Mahtumkulu Firaki'dir. Orta Asya klasik müzik geleneği olan muğam Türkmenistan'da muğamlar adıyla anılır. Muğam, Türkmenistan'da bir dutarcı ve gidyacı tarafından veya sadece dutarcılardan meydana gelmiş bir topluluk tarafından icra edilen bir pan-Orta Asya klasik müziğidir.^[1]

Millî marş[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkmenistan'ın Sovyetler Birliği dönemindeki millî marşı, Veli Muhatov tarafından bestelenen ve sözleri Aman Kekilov'a ait olan Türkmenistan idi. Marş, bağımsızlığın ilânından 6 yıl sonra (1997'de) ömrünün sonuna kadar devlet başkanlığını yürütmüş Saparmurat Niyazov tarafından bestesi ve güftesi yazılan Bağımsız, Tarafsız, Türkmenistan (Türkmence: Garaşsyz, Bitarap Türkmenistan) olarak değiştirildi.

Çalgılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dutar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dutar, Türkmen halk müziğinin en bilinen çalgısıdır. muğamlar ve saltıklardan kırklar ve nevailere kadar birçok tarzda kullanılır. Sazanda adı verilen profesyonel müzisyenler tarafından çalınır. Düğünler, doğumlar gibi olayları kutlamak için çalınmıştır.

Tuyduk[değiştir | kaynağı değiştir]

Tuyduk, zurnaya benzer bir nefesli çalgıdır. Türkmenler, çamurdan şekil verilen Âdem'in ruhu olmadığına inanırlar. Sadece Başmelek rolündeki Cebrail, tuyduk ezgileri sayesinde ona hayat verebilirdi. Bir Türkmen efsanesine göre, tuyduk şeytan tarafından icat edildi.

Bir kutlama için antik çağlardan günümüze kadar ulaşan misafir davet etme ritüeli vardır. İki tuyduk çalgıcısı birbirinin önünde durur, enstrümanlarını yukarı doğru çevirir ve uyum içinde çalar. Bunu yaparken de bu ritüelin Şamanizmle bağlantılı olduğunu andıran sihirli dairesel hareketlerde bulunurlar.

Dili tuyduk[değiştir | kaynağı değiştir]

Dili tuyduk, bir Türkmen üflemeli çalgısıdır. Ağırlıklı olarak Türkmen halk müziğinde kullanılan klarnete benzeyen, tek sazlı bir çalgıdır. Enstrümanın menzili, altı parmak deliğinin önerdiğinden daha büyüktür, üst perdedeki sesler nefes kontrolü ile elde edilir. Dili tuyduklar baharda, sazların uzamaya başladığı zamanlarda bir çoban tarafından birkaç dakika içinde oyulabilir. Ancak bir polis bandosu için bir dizi pirinç enstrümanın şehre gelmesi için para ve zaman yatırımı gerekir.

Gargı tuyduk[değiştir | kaynağı değiştir]

Gargı tuyduk, efsaneye göre kökeni Büyük İskender'e dayandığı sanılan uzun bir neydir ve eski Mısır'da da bir benzerinin olduğu düşünülmektedir. Gargı, Türkmen Türkçesinde "kamış" anlamına gelir.^[2][3]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• BBC Radio 3 Audio (105 dakika): Türkmenistan – Aşkabat'ta Noel. 25 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2010.
• TurkmenCafe – Türkmen müzik sitesi. 19 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Türkmen müziklerini ve videolarını dinleyin ve izleyin. TMHits.com 5 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Türkmen müzik sitesi - Dünya Belli 9 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Türkmen müzik tarihinin fotoğrafları
• Türkmen müzik sitesi – Dutar 10 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Bar mi?
• Küşt bölümü