Terapsit
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Therapsida | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Soyu tükenmiş terapsitlerin fosilleri ve iskelet rekonstrüksiyonları. | |||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||
| |||||||||
| Alt gruplar | |||||||||
| |||||||||
Terapsitler (Therapsida),[a] memelileri ve soyu tükenmiş akrabalarını içeren, gelişmiş bir sinapsit kladıdır.[2] Başka bir deyişle terapsitler, Sinapsida'nın hayatta kalan tek sınıfı olan memelilerin tümünü ve onların soyu tükenmiş akrabalarını içeren sphenacodont grubudur. Ancak bu isim, daha çok memeli olmayan terapsitler için kullanılır.[b]
Günümüzde memelilere özgü olarak bilinen çoğu özelliklerin kökeni (laktasyon, kıl, dik duruş) terapsitlere dayanır. Therapsida'ya atfedilen en eski fosil, Tetraceratops insignis'tir (orta Permiyen döneminden).[3][4] Terapsitler, 275 milyon yıl önce yaşamış pelikozorlardan (özellikle sphenacodontlardan) evrimleşmiş ve eski egemen kara omurgalıları olan pelikozorların yerini almışlardır. Permiyen-Triyas yok oluşundan hemen önce (260 myö) ortaya çıkan sinodontlardan (gelişmiş bir terapsit grubu) erken memeliler (Mammaliaformes, 220 myö) türemiştir. Memeliler dışındaki hayatta kalmış en son terapsit grubu olan Haramiyida'nın nesli Kretase-Tersiyer yok oluşunda tükenmiştir.
Karakteristik özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Terapsitlerin şakak kemiğindeki fenestra penceresi, pelikozorlara oranla daha büyüktür. Terapsitlerin çeneleri daha karmaşık ve güçlü olup öndeki kesici dişler kesme işlemine dair farklılaşma gösterir. Yanlarda yer alan köpek dişleri ise delme ve parçalama işlemleri için kullanılırken besinleri kesme ve çiğnemek için azı dişleri bulunur. Ayakları vücutlarının altında, sürüngenler ve pelikozorların –sürüngen benzeri– yayılan bacaklarında olduğundan daha dikey olarak konumlandırılmıştır.
Keşfedilişleri[değiştir | kaynağı değiştir]
İlk terapsit fosilleri 1838 yılında Rusya'da ve 1845 yılında (Dicynodon) Güney Afrika'da bulunmuştur. İlk araştırmacılar arasında Richard Owen (1804-1892) yer alır. 1876 yılında Owen, erken mezozoik dönem kara sürüngenlerinin hem amfibilere hem de memelilere benzerlik gösterenlerinu, British Museum, Güney Afrika sürüngenler kataloğunda Anomodontia (memeli benzeri sürüngenler, Therapsida) olarak tanımlamıştır.[5]
Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]
- Üst âlem: Eukaryota
- Âlem: Animalia
- Alt âlem: Eumetazoa
- Cladus: Bilateria
- Cladus: Nephrozoa
- Cladus: Deuterostomia
- Şube: Chordata
- Cladus: Chordata Craniata
- Alt şube: Vertebrata
- Ara şube: Gnathostomata
- Üst sınıf: Tetrapoda
- Sınıf: Synapsida
- Takım: Therapsida
- Alt takımlar: †Anomodontia - †Biarmosuchia - Cynodontia - †Dinocephalia - †Eotitanosuchia - Theriodontia
Filogeni[değiştir | kaynağı değiştir]
| Synapsida |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]
.jpg)
Açıklayıcı notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Therapsid, Yunancada 'canavar kemer' anlamına gelir.
- ^ Eski geleneksel sınıflandırmalarda memelileri içermeyen bir takım olarak kabul edilirdi.
Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Therapsida". paleobiodb.org. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
- ^ Romer, A.S. (1933). Vertebrate Paleontology. University of Chicago Press., 3rd ed., 1966.
- ^ M.Laurin & R.R. Reisz. 1996. The osteology and relationships of Tetraceratops insignis, the oldest known therapsid. Journal of Vertebrate Paleontology 16(1): 95-102.
- ^ J. Liu, B. Rubidge & J. Li, New basal synapsid supports Laurasian origin for therapsids, 2009, Acta Palaeontol. Pol., 54 (3): 393-400
- ^ The Origin of The Idea of the Mammal-like Reptile Richard P. Aulie, The American Biology Teacher > Vol. 37, No. 1, Jan., 1975, National Association of Biology Teachers
Kitap[değiştir | kaynağı değiştir]
- Benton, M.J. (2004). Vertebrate Paleontology. 3rd ed. Blackwell Science Ltd
- Carroll, R.L. (1988). Vertebrate Paleontology & Evolution. W.H. Freeman & Company, NY
- Kemp, T.S. (2005). The origin and evolution of mammals. Oxford University Press
- Romer, A.S. (1966). Vertebrate Paleontology. University of Chicago Press, 1933; 3rd ed.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Therapsida ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Vikitür'de Therapsida ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.- "Therapsida: Mammals and extinct relatives21 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." Tree of Life (İngilizce)
- "Therapsida: overview" Palaeos (İngilizce)
