Tomáš Garrigue Masaryk

Tomáš Garrigue Masaryk
1. Çekoslovakya Cumhurbaşkanı
Görev süresi 14 Kasım 1918 - 14 Aralık 1935
Yerine geldiği	Yeni makam
Yerine gelen	Edvard Beneš
Kişisel bilgiler
Doğum	Tomáš Garrigue Masaryk 7 Mart 1850 Hodonín, Avusturya İmparatorluğu (şimdi Çekya)
Ölüm	14 Eylül 1937 (87 yaşında) Lány, Çekoslovakya (şimdi Çekya)
Evlilik(ler)	Charlotte Garrigue (1878-1923)
Çocuk(lar)	Alice (1879-1966) Herbert (1880-1915) Jan (1886-1948) Olga (1891-1978)
Mesleği	Filozof
Dini	Çek Kardeşleri Protestan Kilisesi
İmzası

Tomáš Garrigue Masaryk (d. 7 Mart 1850 - ö. 14 Eylül 1937), Çekoslovakya'nın kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı (1918-1935).

Babası Slovak bir arabacı, annesi ise Almanlaşmış Moravyalı bir aileden gelen bir hizmetçiydi. Öğretmen okulunu bitirdiyse de kısa süre bir çilingirin yanında çıraklık yaptı. Daha sonra, 1865'te Brno'da Alman Yüksekokulu'na girdi. Öğrenimini Viyana Üniversitesi'nde sürdürerek 1876'da doktora çalışmasını tamamladı. Leipzig'de bir yıl süren araştırmaları sırasında karşılaştığı Amerikalı müzik öğrencisi Charlotte Garrigue ile 1878yılında evlendi. 1879'da Viyana'da felsefe dersleri vermeye başladı. 1882'de Prag'daki Çek üniversitesinde felsefe profesörü oldu.

Yeni-Kantçılığı benimsemekle birlikte İngiliz püriten ahlak anlayışından ve Husçuların sofu öğretisinden de önemli ölçüde etkilenmişti. Aynı zamanda kapitalizmin yol açtığı toplumsal sorunları eleştirel bir yaklaşımla inceliyordu. Çek reform hareketi ile 19. yüzyılın başındaki kültürel canlanma konularındaki ilk çalışmalarında Çekoslovak tarihsel mirasının dinsel anlamı üzerinde durdu. Avusturya devleti içinde Slavlara eşit hakların sağlanmasını savunan tarihçi František Palacký'nin yapıtlarını konu alan çalışması Çek-Avusturya çekişmesinin kapsamlı bir incelemesiydi. Bu arada iki dergi çıkardı. Bunlardan birinde sert bir tartışmanın ardından, Orta Çağ'ın başlarında yazıldığı ve Alman Nibelungenlied 'inin (y. 1200) Slav kültüründeki karşılığı olduğu sanılan iki şiirin, gerçekte 19. yüzyılın başlarında bir Çek şairinin yurtseverce duygularla yaptığı bir sahtekarlık olduğunu kanıtladı.

1889'da siyasetle ilgilenmeye başladı. 1890'ların başında dikkatini Kuzey Macaristan'da yaşayan Slovaklara yöneltti. Bir yandan Macar egemenliğinin feodal niteliğini eleştirirken bir yandan da Slovak politikacıların Panslav eğilimlerine karşı çıkarak 1918-1919'da Çek-Slovak birliğinin sağlanmasında belirleyici rol oynayacak olan genç Slovak ilericilerinin hayranlığını kazandı. 1899'da bir dinsel ayin sırasında cinayet işlemekle suçlanan Yahudilerin suçsuz olduğunu kanıtlayarak, ahlaki dürüstlüğünü bir kez daha gösterdi. Siyasal etkinliklerinin yanı sıra 1914'ten önce iki önemli yapıt yayımladı. 1898 yılında Marksizm üzerine yazdığı kitabında kapitalizm ve sosyalizmin iç çelişkilerini ele aldı. 1913 yılında yazdığı Rusya ve Avrupa'yı konu aldığı eserinde Ortodoks Kilisesi ile gerici düşüncelerin Rusya'da yol açtığı dinsel, düşünsel ve toplumsal bunalımların eleştirel bir incelemesini yaptı.

Siyasetçi olarak önceleri 1848'de öngörülmüş olan Avusturya-Slav federal birliğinden yanaydı. Ama zamanla Ulusal Parti'nin tutucu kanadını oluşturan Yaşlı Çekler'den uzaklaşarak liberal eğilimli Genç Çekler'e katıldı. 1891'de Avusturya Devlet Konseyi'ne (Reichsrat) seçilsede Genç Çekler'le milliyetçilik anlayışı konusunda anlaşmazlığa düşerek 1893'te görevinden istifa etti. Mart 1900'de Gerçekçi Parti'yi kurdu. Bu arada daha demokratik bir nitelik kazanmış olan konseye yeniden seçildi ve Slav muhalefetin sol kanadının önderlerinden biri durumuna geldi. Hem konseyde, hem de Avusturya ve Macaristan parlamentolarının sürekli komitesinde Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'ın Almanya'yla ittifakını ve Balkanlar'da izlediği emperyalist politikaları eleştirdi. Avusturya'nın Bosna-Hersek'i ilhakı sırasında Sırp ve Hırvatların haklarını savundu.

I. Dünya Savaşı'nın başlamasından sonra 1915 başlarında Batı Avrupa'ya gitti ve yeraltı Çek kurtuluş hareketinin önderi olarak Avusturya-Macaristan ve Almanya'ya karşı etkili bir kampanya yürüttü. İngiliz ve Fransız dostları aracılığıyla Müttefik önderlerle ilişkiler kurdu.1917'de mutlakıyetçi çarlık rejiminin devrilmesinden sonra Rusya'ya giderek Çek savaş tutsaklarından oluşan Çekoslovak Lejyonu'nu örgütledi ve yeni hükûmetle ilişkiler geliştirdi. Sovyet Devrimi'nden sonra ABD'ye giderek Başkan Woodrow Wilson ve Dışişleri Bakanı Robert Lansing ile Çekoslovakya'nın bağımsızlığı konusunu görüştü. Mayıs 1918 tarihli Lansing Bildirisi'nde ABD'nin Çek özgürlük hareketini desteklediği ifade edildi. Wilson'ın I. Dünya Savaşı sonrası barış görüşmelerinin temeli olarak öngördüğü On Dört Madde, bağımsız bir Çekoslovak devleti'nin kurulmasını da içeriyordu. Masaryk ayrıca Slovak önderlerle Slovaklara geniş özerklik tanıyan Pittsburgh Sözleşmesi'ni imzaladı. Bu sözleşmenin yorumlanışı sonradan birinci Çek Cumhuriyeti döneminde Slovak muhalefet ile Çek hükûmeti arasında anlaşmazlıklara yol açtı.

3 Haziran 1918'de Çekoslovakya İtilaf devletlerinden biri olarak tanındı ve sınırları Masaryk'ın öngördüğü biçimde belirlendi. Masaryk çok uluslu yeni devletin kalabalık Alman ve Macar etnik gruplarının azınlık haklarına saygı göstereceğine söz verdi. 14 Kasım 1918'de Çekoslovakya cumhurbaşkanı oldu. Aynı göreve 1920, 1927 ve 1934'te yeniden seçildi. Ülkenin kurucusu ve babası olarak, Çek ve Slovak gruplar arasındaki anlaşmazlıklardan ve Slovakya'nın azınlık statüsünden kaynaklanan bunalımları çözmeye uğraştı. Uzak görüşlü bir siyasetçi ve demokrat olarak, Nazilerin 1933'te Almanya'da iktidara gelmelerinden sonra Orta Avrupa'nın geleceğiyle ilgili kaygılarını ilk dile getirenlerdendir. Aralık 1935'te görevinden istifa etti ve yaklaşık iki yıl sonra öldü.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]