Tunguz dilleri
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Mançu-Tunguz dilleri | |
|---|---|
| Coğrafi dağılım | Mançurya, Sibirya |
| Sınıflandırma | Kendi başına bağımsız bir dil ailesi[1] |
| Alt bölümler | Kuzey kolu
|
| ISO 639-5 | tuw |
 | |
 Tungus ailesindeki dillerin güncel coğrafi dağılımı. | |
Tunguzca veya Tunguz dilleri, ("Mançu-Tunguz Dilleri" olarak da bilinir) Sibirya, Moğolistan ve Mançurya'da konuşulan bir dil grubu. Bu dil grubuna ait dillerin günümüzde sadece 75,000 konuşanı bulunmaktadır ve ölü bir dil olma tehlikesi ile karşı karşıyadır.
Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]
Tunguzca, Türki diller ve Moğol dilleri eskiden Altay dilleri dil ailesinde sınıflandırılmış olmakla birlikte, sondan eklemelilik, cümlede özne-nesne-yüklem sıralaması ve dillerin dilbilgisel olarak cinsiyetsiz olması gibi tipolojik benzerliklerin bu üç dilin aynı atadan gelmelerinden değil, yoğun ödünçlemeler ve uzun temaslar sonucu oluştuğu dilbilimciler tarafından günümüzde kabul edilen genel görüş olmuştur.[2][3][4][5]
Tunguzca kendi içinde "Kuzey Tunguz Dilleri" ve "Güney Tunguz Dilleri" olarak 2 gruba ayrılır:
Kuzey Tunguz Dilleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Güney Tunguz Dilleri[değiştir | kaynağı değiştir]
- Güneybatı Tunguz Dilleri
- Güneydoğu Tunguz Dilleri
Tunguzca Karşılaştırmalar[değiştir | kaynağı değiştir]
| Anlam | Proto- Tungus. | Evenki | Even | Negidal | Manchu | Curçen | Ulcha | Orok | Nanai | Oroch | Udihe | Korece | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Anne; kadın | *eni | enin | enin | enin | enen | enin | en- | enin | enin | eni | enin | anae(eş, karı) ômôni(anne) ajumôni(hala) ezi > ôi (anne) | |
| Abla | *eke(n) | ekin | ekin | exe | xexe (kadın) | xexe | eqte | ekte | ekte | eki | exi | ônni (aynı cinsiyetteki büyük kardeş) | |
| Ağabey | *aka | aka | aqa | aga | xaxa (erkek) | xaxa | aGa | aka | . | aka | aga' | orabi (bayanların kendinden büyük erkek kardeşi) | |
| Gelin | *bener | bener | benir | bene | . | . | bener | . | bener | bene | bene | myônûri | |
| Göğüs; kalp | *(k)ukun | ukun | ökin | öxön | oxo | . | kukun | qun | kun | okon | . | kogaeŋi(çekirdek) | |
| Burun | *xoŋa | oŋokto | oŋıt | oŋokto | xoŋqo | . | xoŋqo | . | qoŋkto- | xoŋko | . | k'o | |
| Şerit, kıvırmak | *sire(kte) | sirekte | siren | sijen | sirge | . | sirekte | sirekte | sirikte | sijekte | siekte | sil (ip, iplik) | |
| Göz | *(n)iasa | esa | äsil | esa | jasa | ?iaci | isal | isal | nisal | isa | jehä (?) | nun | |
| El, pençe | *mana | mana | mana | mana | . | . | mana | . | maja | manaka | mane | man-jida (tutmak) | |
| Su | *mu(ke) | mu | mo | mu | muke | mo | mu | mu | muke | mu | mu | mul | |
| Taş | *kada(r) | kadar | qadar | kada | xada (kayalık, yalçın) wexe (taş) | . | qadali | qada | qadar | kada | kada | dol (taş) pahoy > pawi (kaya, taş, kayalık) | |
| Buz | *djuke | djuke | djök | djuxe | djuxe | djuxe | djue | duke | djuke | djuke | judge | ch'aga-p-da(cold) jyohŏy > jongi (kâğıt) | |
| 3 | *ilan | ilan | ilin | ilan | ilan | jilan | ilan | ilan | ila? | ilan | ilan | se | |
| 4 | *dügin | di?i | di?i | di?i | duju | dujin | duin | djin | duin | di | di | ne | |
| 5 | *tu?a | tu?a | tun?in | tu?na | sunja | cunja | tunja | tunda | toj?a | tu?a | tu?a | ta-sut | |
| 7 | *nadan | nadan | nadin | nadan | nadan | nadan | nadan | nadan | nada? | nadan | nadan | (n)irgup |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Lindsay J. Whaley, Lenore A. Grenoble and Fengxiang Li (Haziran 1999). "Revisiting Tungusic Classification from the Bottom up: A Comparison of Evenki and Oroqen". Language. 75 (2). ss. 286-321. JSTOR 417262.
- ^ "While 'Altaic' is repeated in encyclopedias and handbooks most specialists in these languages no longer believe that the three traditional supposed Altaic groups, Turkic, Mongolian and Tungusic, are related." Lyle Campbell & Mauricio J. Mixco, A Glossary of Historical Linguistics (2007, University of Utah Press), pg. 7.
- ^ "When cognates proved not to be valid, Altaic was abandoned, and the received view now is that Turkic, Mongolian, and Tungusic are unrelated." Johanna Nichols, Linguistic Diversity in Space and Time (1992, Chicago), pg. 4.
- ^ "Careful examination indicates that the established families, Turkic, Mongolian, and Tungusic, form a linguistic area (called Altaic)...Sufficient criteria have not been given that would justify talking of a genetic relationship here." R.M.W. Dixon, The Rise and Fall of Languages (1997, Cambridge), pg. 32.
- ^ "...[T]his selection of features does not provide good evidence for common descent" and "we can observe convergence rather than divergence between Turkic and Mongolic languages--a pattern than is easily explainable by borrowing and diffusion rather than common descent", Asya Pereltsvaig, Languages of the World, An Introduction (2012, Cambridge) has a good discussion of the Altaic hypothesis (pp. 211-216).
