Copyleft

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Small letter c turned 180 degrees, surrounded by a single line forming a circle.
Copyleft sembolü

Copyleft, olağan telif haklarından farklı olarak insanlara özgün çalışmayı diledikleri gibi kopyalama, değiştirme ve yeniden dağıtma hakları veren bununla birlikte eserin özgün ve/veya değiştirilmiş halinin yine aynı haklarla dağıtılmasını zorunlu tutan yasal bir tekniktir. Copyleft lisanslar bilgisayar yazılımları, belgeler, sanat eserleri, bilimsel keşifler ve hatta belirli patentlere kadar uzanan çalışmaların mevcut ve değiştirilmiş halinin özgür kalmasını sağlamak yani özel mülke dönüşmesini engellemek için kullanılır. Bu bakımdan copyleft niteliğindeki özgür lisanslar diğer özgür lisanslara göre daha koruyucu niteliktedir.

Genel olarak, telif hakkı (copyright) hukuku, üreticisi tarafından eserine ilişkin yeniden üretme, esinlenme ve dağıtma haklarının sınırlandırılması için kullanılır. Copyleft ise aksine eser sahibinin eserin bir örneğine ulaşan herkesin eseri tekrar üretme, değiştirme ve dağıtma haklarını bu hakları lisans şartları kapsamında korunması karşılığında verir.

İlk olarak Richard Stallman tarafından yazılan GNU Genel Kamu Lisansı (GPL) genel kullanım gören ilk copyleft yazılım lisansıdır ve hala bu alandaki yaygın lisans konumundadır. Creative Commons lisanslarından Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı (BY-SA), Özgür Sanat Lisansı yine copyleft niteliğinde koruyucu birer lisansdır.

Vikipedi, sayfanın alt kısmında belirtildiği gibi Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı altında copyleft'tir.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

"Copyleft" teriminin erken kullanımı Li-Chen Wang'ın Palo Altı Tiny Basic dağıtımının Haziran 1976 tebliğinde "@COPYLEFT ALL WRONGS RESERVED (Copyleft tüm yanlışlar saklıdır)" görülmüştür fakat Tiny Basic herhangi bir copyleft dağıtım koşulu altında yayınlanmamıştır.

Copyleft kavramı, 1985 yılında Richard Stallman'ın GNU Manifesto'sunda yer almış ve kendisi şunları yazmıştır:

GNU kamu malı değildir. Herkesin GNU'yu değiştirmesine ve yeniden dağıtmasına izin verilir, ancak hiçbir dağıtıcının GNU'nun yeniden dağıtımına kısıtlamalar getirmesine izin verilmeyecektir. Yani, özel mülk niteliğindeki değişikliklere izin verilmeyecektir. GNU'nun tüm sürümlerinin özgür kaldığından emin olmak istiyorum.

Stallman'ın motivasyonu, birkaç yıl önce bir Lisp yorumlayıcısı üzerinde çalışmış olmasıydı. Symbolics isimli yazılım şirketi, Lisp yorumlayıcısını kullanmayı talep ettiğinde Stallman onlara çalışmalarının kamuya açık bir sürümünü sağlaması şartıyla kabul etmiştir. Symbolics, Lisp yorumlayıcısını ilerletti ve geliştirdi ancak Stallman, Symbolics'in kendi yorumlayıcısına yaptığı iyileştirmelere erişmek istediğinde, şirket bu isteği reddetmiştir. Stallman daha sonra 1984'te, yazılım istifçiliği adını verdiği ve özel mülk yazılımın ortaya çıkardığı bu davranışı ve kültürü ortadan kaldırmak için çalışmaya başladı. Stallman ilk defa özel mülk yazılımlarla uğraşıyor değildi ancak bu etkileşimi bir "dönüm noktası" olarak değerlendirmiştir. Yazılım paylaşımına haklılık temeli kazandırarak, yazılımlar çevrimiçi olarak orijinali gibi kayıpısız paylaşılabilirken buna engel olunmasını protesto etmiştir. Bu şekilde bir paylaşımdan herkes yararlanmaktadır.[1][2]

Stallman, mevcut telif hakkı hukukunun ve yürürlükte olduğunu düşündüğü yanlışları ortadan kaldırmanın kısa vadede pratik olmadığını düşündüğü için, mevcut yasa çerçevesinde hareket etmeye karar verdi; 1985'te kendi telif hakkı lisansı ve ilk copyleft lisansı olan Emacs Genel Kamu Lisansı'nı[3] yazdı. Bu lisans daha sonra, günümüzün en yaygın özgür yazılım lisasnlarından biri olan GNU Genel Kamu Lisansı'na (GPL) dönüştü. İlk kez bir telif hakkı sahibi, geleneksel olarak kendisine ait olan hakların büyük bir kısmını yazılımın kullanıcılarına, ileride yazılımda herhangi birinin yapacağı değişiklikler ve amaçtandan bağımsız olarak aktarmıştır. Bu orijinal GPL genel olarak halkın geneline bu hakları vermiyordu, sadece yazılımı zaten almış olanlara ilgili hakları tanımaktaydı. Var olan hukuki çerçevede yapılabilecek en iyi seçenek bu idi.

Yayınlanan bu yeni lisansda henüz copyleft etiketi kullanılmamıştı.[4] Richard Stallman, "Copyleft" kullanımının kendisine 1984 veya 1985'te bir mektup gönderen Don Hopkins'ten geldiğini ve mektubun üzerinde şöyle yazdığını söyledi: "Copyleft - tüm hakları geri alınmıştır." Bu telif hakkı için kullanılan "tüm hakları saklıdır" beyanına karşı bir kelime oyunuydu.

Fransa'da, 2000 yılında "Copyleft Tutumu" başlığı altında gerçekleştirilen bir dizi toplantı, teorik olarak Bern Konvansiyonu'na bağlı her yargı alanında geçerli olan ve Özgür Yazılım Vakfı tarafından önerilen Özgür Sanat Lisansını doğurdu.[5] Kısa bir süre sonra söz konusu girişimden ayrı olarak Amerika Birleşik Devletleri'nde Creative Commons girişimi 2001'den bu yana birkaç farklı çeşidi bulunan (yalnızca bazıları copyleft niteliğinde olan) ve daha spesifik olarak ABD yasalarına göre uyarlanmış Creative Commons lisansını ortaya çıkardı.

Copyleft ilkeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Özgürlük[değiştir | kaynağı değiştir]

Telif hakkı yasaları, çalışmanın yazarlarına eserlerinin kopyalanması, dağıtılması ve değiştirilmesi konusunda kontrol verirken, copyleft çalışmanın tüm kullanıcılarına tüm bu faaliyetleri gerçekleştirme özgürlüğü verir. Bu özgürlükler (Özgür Yazılım Tanımından) şunları içerir:[6][7]

Özgürlük 0
yazılımı kullanma özgürlüğü
Özgürlük 1
yazılımı inceleme özgürlüğü
Özgürlük 2
yazılımı kopyalama ve paylaşma özgürlüğü
Özgürlük 3
eseri değiştirme özgürlüğü ve değiştirilmiş kopyalarını dağıtma özgürlüğü

Liste 0 ile başlıyor, çünkü bilgisayar programlamasında sıfır tabanlı numaralandırma yaygın bir kullanımdır.

Benzer özgürlükleri içeren ayrı bir tanım olan Açık Kaynak Tanımında da benzer terimler mevcuttur. Copyleft lisanslarının büyük çoğunluğu hem Özgür Yazılım Tanımını hem de Açık Kaynak Tanımını karşılar.[6]

Karşılıklılık[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir önceki başlıkta belirtilen özgürlükler, türev çalışmaların aynı lisans şartlar ile dağıtılmasını garanti etmez. Copyleft'in getirdiği ana kısıtlamalardan biri, türetilen eserlerin de yine uyumlu bir copyleft lisansı altında yayınlanmasını zorunlu tutmasıdır. Bu, özgür lisanslı eserleri özel mülke dönüşmekten korur.

Bunun nedeni, copyleft'in temel ilkesidir: Herkes, başkalarının önceki çalışmalarından özgürce yararlanabilir, ancak bu çalışmadaki herhangi bir değişiklik, diğer herkese de fayda sağlamalı ve dolayısıyla benzer koşullar altında yayınlanmalıdır. Bu nedenle, copyleft lisansları aynı zamanda karşılıklı lisanslar olarak da bilinir: copyleft lisanslı bir çalışmayı değiştirenlerin, yazarın, yapmış olabilecekleri herhangi bir türevin de copyleft lisansını vererek, yazılımı copyleft lisanslama eylemine karşılık vermesi beklenir.

Çoğaltma kısıtlamalarına ek olarak, copyleft lisanslar diğer olası engelleri de ele alır. Bunlar, hakların daha sonra ihlal edilememesini sağlamak ve çalışmanın ve türevlerinin değiştirmeyi kolaylaştıracak bir biçimde sunulmasını zorunlu kılmaktır. Yazılımda bu, türetilmiş çalışmanın kaynak kodunun yazılımın kendisi ile birlikte sunulmasını gerektirir.

Uygulanması[değiştir | kaynağı değiştir]

Copyleft kullanımı için yaygın uygulama, bir eserin kopyalama şartlarını, copyleft ilkelerini içeren herhangi bir lisans ile kodlamaktır. Bu, eseri kullanma, inceleme, kopyalayıp başkalarıyla paylaşma, değiştirme ve eserin tam veya değiştirilmiş versiyonlarını ücretsiz veya ücretsiz olarak dağıtma özgürlüğünü içermeli ve aynı zamanda eserin değiştirilmiş versiyonlarının da bu özgürlükleri vermesi gerektiğini garanti etmelidir. Bu nedenle, copyleft lisansı kapsamında lisanslanan herhangi bir eserdeki değişikliklerin, uyumlu bir copyleft lisansı kapsamında dağıtılması ve dağıtılan değiştirilmiş çalışmanın, eseri değiştirmenin bir yolunu içermesi gerekir.

Ancak adil kullanım kapsamında, normal telif hakları gibi copyleft lisansları da geçersiz kılınabilir. Bu nedenle, icat ettikleri eserler için copyleft lisansı altında lisanslanmış bir kaynak kullanan herhangi bir kişi, adil kullanım standardını karşılaması koşuluyla başka bir lisans seçmekte (veya hiç seçmemekte) özgürdür.[8]

Copyleft lisanslar için dayanak olan bazı yasalar ülkeden ülkeye değişiklik gösterir ve ülkeden ülkeye değişen terimlerle kullanılabilir. Örneğin bazı ülkelerde standart GNU Genel Kamu Lisansı tarzında bir yazılım ürününün garantisiz olarak satılması kabul edilebilirken (bkz. GNU GPL sürüm 2, madde 11 ve 12) çoğu Avrupa ülkesinde bir yazılım dağıtıcısının satılan bir ürünle ilgili tüm garantilerden feragat etmesine izin verilmez.[kaynak belirtilmeli] Bu nedenle, bu tür garantilerin kapsamı çoğu Avrupa copyleft lisansında, örneğin Avrupa Birliği Kamu Lisansı (EUPL)[9] veya CeCILL lisansı[10] gibi GNU GPL'nin sınırlı bir garantiyle birlikte kullanılmasına izin veren bir lisansta belirtilir.

Bir ağ üzerinde yürütülecek projeler için, GNU Affero Genel Kamu Lisansı adında GPL'nin bir versiyonu oluşturulmuştur, bu da kaynak kodunun bir ağ üzerinden yazılım kullanıcılarının kullanımına sunulmasını sağlar.

Türleri ve diğer lisanslarla ilişkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Özgür Özgür olmayan
Kamu malı ve eşdeğerleri İzinli lisans Copyleft (koruyucu lisans) Ticari olmayan lisans Özel mülk Ticari sır
Açıklama Tüm hakları verir Yeniden lisanslama hakkı da dahil olmak üzere kullanım hakları verir (özel mülkiyete geçirme, lisans uyumluluğuna izin verir) Kullanım hakları verir, özel mülk kılmayı yasaklar Yalnızca ticari olmayan kullanıma yönelik haklar verir. Benzer paylaşım (share-alike) ile birleştirilebilir. Telif hakkının geleneksel kullanımı; genellikle bir hak vermesi beklenmez. Hiçbir bilgi özgür değildir.
Yazılım için Kamu malı, Lisanssız, CC0 BSD, MIT, Apache GPL, AGPL JRL, AFPL Özel mülk yazılım Özel, iç kullanıma yönelik yazılım
Diğer yaratıcı çalışmalar için Kamu malı, CC0 CC-BY CC-BY-SA, Özgür Sanat Lisansı CC-BY-NC Telif hakkı, CC-BY-ND Yayınlanmamış
Copyleft simgesinin bir benzeri olan Creative Commons Benzer paylaşım simgesi

Copyleft bazı özgür yazılım lisanslarının ayırt edici bir özelliğidir. Birçok özgür yazılım lisansı, yazılımın kopyasına sahip olanların değiştirilmiş kopyaları benzer lisans koşulları altında dağıtma zorunluluğu getirmediği için copyleft sayılmamaktadır. Hangi lisansın daha fazla özgürlük sağladığı konusunda devam eden bir tartışma vardır. Bu tartışma, özgürlüğün tanımı ve kimin özgürlüğünün daha önemli olduğu gibi karmaşık konulara dayanmaktadır: bir eserin gelecekteki potansiyel alıcılarının özgürlüğü veya sadece ilk alıcının (özel mülk edinme "özgürlüğü") özgürlüğü. Bununla birlikte, mevcut telif hakkı hukuku çerçevesinde copyleft olan ve olmayan her iki tür lisansın mevcudiyeti, yazarların icat ettikleri eserleri istedikleri türde bir lisans ile lisanslamalarına imkan vermektedir.

Creative Commons'ın benzer paylaşım (share-alike) lisansı, GNU Özgür Belgeleme Lisansı (GFDL), yazarların çalışmalarının bazı bölümlerine sınırlamalar uygulamalarına izin verir ve eserlerinin bazı kısımlarını tam copyleft korumalarından muaf tutar. GFDL kapsamında, bu sınırlamalar gelecekteki editörler tarafından değiştirilemeyecek bölümlerin kullanımını içerir. GFDL'nin başlangıçtaki amacı, copyleft yazılımların belgelemesini desteklemekti. Ancak sonuçta, her türlü belge için kullanılabilmektedir.

Güçlü ve zayıf copyleft[değiştir | kaynağı değiştir]

Copyleft tarafından korunan bir eserin gücü, copyleft koşullarının eserden türetilen her türlü yeni eserin de etkin olarak aynı kapsamda korunabilmesinden gelmektedir. "Zayıf copyleft", türetilen tüm eserlerin copyleft özelliklerini devralmadığı lisansları ifade eder; türetilmiş bir çalışmanın copyleft özellikleri miras alıp almaması genellikle türetilme şekline bağlıdır.

"Zayıf copyleft" ruhsatları genellikle yazılım kütüphanelerinin oluşturulması, diğer yazılımların kütüphaneye bağlanmasına izin vermek ve daha sonra eserin kütüphanenin copyleft lisansı altında dağıtılması için yasal bir engel olmaksızın yeniden dağıtılmasında kullanılır. Yalnızca zayıf copyleft yazılımlarda yapılan değişiklikler, copyleft lisans hükümlerine tabi olur, ona bağlanan yazılımlar kapsam dışında kalır. Bu herhangi bir lisans altındaki yazılımların, glibc (GNU projesinin C standart kitaplığını uygulaması) gibi copyleft kütüphanelerine derlenmesini, bağlanmasını ve daha sonra yeniden lisanslama gerektirmeden yeniden dağıtılmasını imkân sağlar.

Güçlü copyleft özelliği içeren bilinen en özgür yazılım ruhsatı GNU Genel Kamu Lisansı. Daha güçlü bir copyleft ruhsatı olan AGPL, yazılımın kaynak kodunun yayınlanmasını gerektirir ("ayrıca bkz." Bazen kullanılan terim ", yazılım yerine [SaaSS]" hizmeti[11][11][12][12][13]) örneğin, yazılım sunuculara dağıtıldığında.[14] Sybase Açık Watcom Kamu Ruhsatı en güçlü copyleft ruhsatıdır, çünkü bu ruhsat GPL'nin "özel kullanım" istisnasını kullanmaz ve herhangi bir kullanım durumunda kaynak kodunun yayınlanmasını gerektirir.[15]

"Zayıf" copyleft kullanan özgür yazılım ruhsatları arasında GNU Lesser General Public License ve Mozilla Public License bulunur. Copyleft olmayan ("liberal") özgür yazılım lisanslarına örnek olarak X11 lisansı, Apache lisansı ve BSD lisansları verilebilir. Güçlü ve zayıf copyleft'in somut etkisi ise henüz mahkemelerde içtihata dönüşmüş değildir.[16]

Tasarım Bilimi Lisansı(Design Science License), yalnızca yazılım veya dokümantasyon için değil, aynı zamanda edebiyat, sanat eserleri, müzik, fotoğrafçılık ve video gibi herhangi bir çalışmaya uygulanabilecek güçlü bir copyleft lisansıdır. Söz konusu ruhsat Michael Stutz tarafından daha sonra Açık içerik olarak adlandırılan yazılım dışı çalışmalara GNU tarzı copyleft uygulamanması konusundaki çalışmasından dolayı yaratılmıştır. 1990'larda DSL ruhsatı; müzik kayıtları, görsel sanatlar ve hatta romanlarda kullanıldı. Artık Özgür Yazılım Vakfı web sitesinin ruhsat listesinde[17] barındırılmaktadır, ancak Özgür Yazılım Vakfı tarafından GPL ile uyumlu olduğu düşünülmemektedir.

Tam ve kısmi copyleft[değiştir | kaynağı değiştir]

"Tam" ve "kısmi" copyleft başka bir hususa dayalı bir konudur. Tam copyleft, bir eserin tüm bölümleri (lisansın kendisi hariç) yalnızca eserin copyleft lisansı koşulları altında değiştirilebilir ve dağıtılabilirse bulunur. Buna karşılık, kısmi copyleft, çalışmanın bazı kısımlarını copyleft hükümlerinden muaf tutar, böylece bazı değişikliklerin copyleft lisansı dışındaki şartlar altında dağıtılmasına izin verir veya başka bir şekilde, çalışmaya copylefting prensiplerini dayatmaz. Örneğin, bazı yazılım paketleri için yapılan GPL bağlantı istisnası (aşağıya bakın).

Benzer paylaşım (share-alike)[değiştir | kaynağı değiştir]

Benzer paylaşım (share-alike), özgün esere bağlı herhangi bir özgürlüğün türetilmiş herhangi bir eserde tam olarak aynı veya uyumlu şekilde varolmasını şartı getirir: bu, herhangi bir copyleft ruhsatının otomatik olarak share-alike ruhsatı olması anlamına gelir ancak bazı share-alike ruhsatları ticari kullanımın yasaklanması gibi ilave kısıtlamalar içerdiğinden bu mümkün olmayabilir. Diğer bir kısıtlama, herkesin çalışmalarını paylaşmak istememesi ve bazı share-alike koşullarının yazarın iradesine rağmen, tüm çalışma grubunun paylaşılmasını gerektirmesidir. Kaynak kodun yazarının yararına, kodda yapılan herhangi bir değişikliğin sadece şirkete fayda sağlamayacağı, aynı zamanda yazarın tanınacağı ve değiştirilen kod üzerinde eşit hak talebinde bulunabilmesidir.[18] Creative Commons ruhsatlarının bazı türevleri, share-alike örnekleridir.

Tartışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kimileri copyleft'in Açık Kaynak Girişimi ile özgür yazılım hareketi arasındaki ideolojik çekişmede bölücü bir konu olduğunu ileri sürmüşlerdir.[19] Ancak, copyleft'in her iki tarafça da kabul edildiğine ve önerildiğine dair kanıtlar vardır:

  • Hem OSI hem de FSF'nin, kendilerine ait kabul edilen ruhsatlar listelerinde copyleft ve copyleft olmayan ruhsatlar bulunmaktadır.[17][20]
  • OSI'nin orijinal hukuk müşaviri Lawrence Rosen bir copyleft ruhsatı olan Açık Yazılım Lisansı'nı yazmıştır.
  • OSI'nın ruhsat kılavuzu, GPL'i "en iyi uygulama" ruhsatı olarak tanır.[21]
  • GNU Projesi'nin bazı yazılımları copyleft olmayan ruhsatlar altında yayınlanmaktadır.[22]
  • Stallman, en son Ogg Vorbis ruhsat değişikliğinde de olmak üzere bazı durumlarda copyleft olmayan ruhsatların kullanımını onayladı.[23]

Viral lisanslama[değiştir | kaynağı değiştir]

Viral lisans, copyleft lisansları için bir karalama girişimidir.[24][25][26][27][28] GPLv1'in yayınlanmasından bir yıl sonra 1990'a kadar uzanan 'Genel Kamu Virüsü' veya 'GNU Genel Virüs' (GPV) terimlerinden kaynaklanır.[29][30][31] " Viral ruhsatlar " adı, bir copyleft eserinden türetilen eserlerin dağıtımında copyleft şartlarının koruması gerektiği gerçeğine gönderme yapar.

Bazı BSD Ruhsatı destekçileri, terimi,GPL'nin orijinal BSD çalışmasının yararı aleyhine BSD ruhsatlı kodları kendine dahil etme ve aynı zamanda kendisini daha özgür olarak tanımlama eğilimi açısından alaycı bir şekilde kullanırlar.[32][33][34] Microsoft başkan yardımcısı Craig Mundie bir açıklamasında; "GPL'nin bu viral yönü, onu kullanan herhangi bir kuruluşun fikri mülkiyeti için bir tehdit oluşturuyor." ifadesini kullanmıştır.[35] Başka bir bağlamda, Steve Ballmer, GPL altında yayınlanan kodun ticari sektör için işe yaramadığını açıkladı, çünkü yalnızca sonuçta ortaya çıkan kodu GPL uyumlu bir ruhsat altında ruhsatlanmışsa kullanılabilir olduğunu ve böylece "her dokunduğu şeye fikri mülkiyet duygusu veren kendini içine bağlayan bir kanser" olduğunu ifade etmiştir."[36]

Microsoft'un GPL'e yönelik saldırılarına yanıt olarak, birçok tanınmış özgür yazılım geliştiricisi ve savunucusu ruhsatı destekleyen ortak bir açıklama yayınlamıştır. FSF uyum mühendisi David Turner'a göre, söz konusu açıklama yanlış anlaşılma ve copyleft özelliği içeren özgür yazılımları kullanma korkusu yaratıyor.[37] Bir kişi istemeden de olsa bir virüse yakalanabilirken, ruhsat koşulları kasıtlı olarak yapılan eylemler sonucu sonuç bulur.[38] David McGowan, GPL'in mülk yazılımları özgür yazılım olmaya zorlayacağına dair bir inancın yersiz olacağını belirtmiş fakat GPL ile ruhsatlanmış yazılımları kendi ticari yazılımlarına eklemelerinden doğacak ruhsat ihlallerinin getireceği olası zararlara karşı şirketleri uyarmıştır. "Eğer şirket gerçekten GPL ile ruhsatlanmış bir yazılımı ruhsat koşullarına aykırı olarak kullandıysa ruhsat koşullarını korumak için açılacak bir dava olağan telif hakkı hukukunun, şayet işler tersine olsaydı pek çok şirketin destekleyeceği şekilde çok normal bir uygulaması olacaktır." [39]

GPL gibi popüler ruhsatlar, komut satırında belirli paramterlerle komut çalıştırmak veya bir Web sunucusu ile işleme girmek gibi copyleft olmayan yazılımlarla soyut kaldığı sürece etkileşimi mümkün kılmak için maddelere sahiptir. Bunun bir sonucu olarak, eğer kullanılan herhangi bir modül copyleft değilse bile GPL ile ruhsatlanmış bir yazılımda kullanılması hala yasal olmaktadır. Bu iletişim kimi yorumlara göre kütüphanelerin tekrar kullanımı veya dinamik bağlantı aracılığı ile olabileceği ifade edilse de FSF bunun mümkün olmadığını belirterek bu amaçla Java kütüphanesinin tekrar derlemesi olan GNU CLASSPATH lisansına bir istisna maddesi eklemiştir. Bu belirsizlik GPL ile LGPL arasında önemli bir belirsizliği ortaya koymaktadır. LGPL'de özellikle bağlantı kurmak ile ilgili yazılımı dahil ederek derlemeye izin verilmektedir.

Diğer notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Copyleft, eser sahibinin tamamından olmasa bile bazı haklardan telif hakkı hukuku kapsamında feragat ettiği bir ruhsat şeklidir. Eserin tamamen anonim olup kamuya mal olması yerine (kimse tarafından telif hakkı talebinin bulunamayacağı), copyleft ruhsat eser sahibine normalde telif hakkı kapsamında tanımlanan haklara sahiplerin girişebileceği bazı eylemleri sınırlama imkânı veirr. Copyleft kapsamında, değiştirilmiş eserler sadece copyleft ile uyumlu ruhsat koşulları altında yayınlanabilir.

Temelde bulunan prensip herkesin başkalarının çalışmasından özgürce yararlanabilmesinin sağlanabilmesi ama yayınlanarak kamuya mal edilen her değişikliğin de aynı şartlar altında olmasının sağlanmasıdır. Bu sebeple bazı copyleft ruhsatlar müşterek lisanslar olarak da bilinirler ve kendi konumunu tahkim etmesinden dolayı "viral" olarak da anıldıkları olmuştur. Adil kullanım çerçevesinde kimi zaman copyleft ruhsatların aşılması mümkün olmaktadır. Bu sebeple, çalışması için copyleft ruhsat kullanacak herkes herhangi bir ruhsatı adil kullanım koşullarına uyması durumunda kullanabilmektedir.

Özgür Yazılım Vakfı (Free Software Foundation) göre uyumluluk mühendisi David Turner'e göre viral ruhsat kavramı copyleft özgür yazılım ruhsatlarının kullanılmasına engel olacak şekilde yanlış anlaşılma ve korku yaratmaktadır. David McGowan, GPL'in mülk yazılımları özgür yazılım olmaya zorlayacağına dair bir inancın yersiz olacağını belirtmiş fakat GPL ile ruhsatlanmış yazılımları kendi ticari yazılımlarına eklemelerinden doğacak ruhsat ihlallerinin getireceği olası zararlara karşı şirketleri uyarmıştır. "Eğer şirket gerçekten GPL ile ruhsatlanmış bir yazılımı ruhsat koşullarına aykırı olarak kullandıysa ruhsat koşullarını korumak için açılacak bir dava olağan telif hakkı hukukunun, şayet işler tersine olsaydı pek çok şirketin destekleyeceği şekilde çok normal bir uygulaması olacaktır." Richard Stallman bu görüşü bir benzetme ile betimlemiş ve şöyle söylemiştir; "GPL'in kapsamı yakınlık veya temas ile ortaya çıkmaz, sadece bilerek GPL ile ruhsatlı kodu yazılımınıza eklemeniz ile olur. Bu bakımdan virüs gibi değil bıtrak gibi yayılır.

Telif hakkı hukuku yazılımın eser sahiplerine eserlerinin kopyalanması, dağıtımı ve değiştirilmesi üzerinde hakimiyet vermeyi hedeflese de copyleft'iin amacı ise ilgili yazılımın tüm kullanıcılarına söz konusu işlemler adına özgürlük vermektir. Bu sebeple copyleft ruhsatları, kullanıcılara söz konusu özgürlükleri veya değişiklik yapmak için ihtiyaç duydukları kaynak kodunu sağlamayan diğer özgür yazılım lisanslarından ayrılır. Özellikle liberal özgür yazılım ruhsatı BSD, kaynak kodunu ve diğer hakları dahil etmeden tekrar dağıtma hakkını sağlar.

Yazılımın özgürlüğünü ortadan kaldıracak şekilde özgür yazılımların tekrar kullanılması özgür yazılım gaspı olarak anılmaktadır. Diğer özgür yazılım ruhsatları da gaspa açıktır bu sebepten eserinin özgür kalmasını isteyen eser sahipleri copyleft kullanmayı tercih edebilmekteler. Tamamen gönüllü editörler tarafından yaratılan ve sürdürülen Open Directory Project (ODP, DMOZ olarak da bilinir), özgür yazılım gaspına örnek olarak gösterilebilir. Neredeyse çoğu arama motoru DMOZ kullandığından tamamı gönüllüler tarafından geliştirilmiş çok önemli bir kamu olarak görülür. Buna rağmen, DMOZ hep ticari bir ürün olarak var olmuştur.

Copyleft içerik üzerinde çalışmanın ekonomik beklentileri çeşitli olabilir. Geleneksel olarak telif hakkı hukuku üretimi eser sahiplerine ekonomik faydalar sağlayarak destekler. Copyleft ruhsatını tercih eden içerik sahipleri çalışması için tanınmak gibi ek faydalar talep edebilir. Özgür yazılım kültürü kişilerin katkısı üzerine yükselen bir vakfetme fikri üzerine kurulmuştur. Özgür yazılım üzerinde çalışmak bir yazılımcı için fark ettikleri bir boşluğu doldurmanın çabası da olabilir. Bazı yaratıcılar eserlerini, hem özgürlük için hem de özgürlükten dolayı yapabilmektedir. Bu yazılımcılar için ticari işletmelerin yazılımlarını alıp kendi ürünleri gibi satmasına engel olmak önemli bir itkidir.

Copyleft yazılımların bireysel yaratıcılardan öte bir ekonomik etkisi vardır. Kaliteli copyleft yazılımların varlığı ticari üreticilerin kendi ürünlerinin kalitesini arttırmalarına ve özgür yazılımlarla rekabet etmelerine sebep olmaktadır. Bu aynı zamanda büyük ticari kurumların tekel fiyatlarla piyasayı ele geçirmelerinin de önüne geçmektedir Ne var ki; özel mülk yazılımlardan gelen rekabet aynı zamanda copyleft'in bırakılmasına da sebep olabilmektedir. Özgür Yazılım Vakfı "yazılımın yaygın kullanımı özgür yazılımın gelişimi için elzemdir," ifadesi ile gerekirse kodun özgürce kopyalanıp kullanılmasının copyleft özelliğinden önemli olduğunu belirtmektedir.

Sembol[değiştir | kaynağı değiştir]

🄯
Copyleft symbol
Unicode gösterimU+1F12F 🄯 COPYLEFT SYMBOL (HTML 🄯⧼dot-separator⧽ )
Farklı
FarklıU+00A9 © COPYRIGHT SIGN (HTML ©⧼dot-separator⧽ )

Copyleft sembolü, bir daire içinde geriye ters C'dir (telif hakkı simgesinin ayna yansıması olarak). Yasal bir karşılığı bulunmamaktadır.[40] Bir 2016 önerisi[41] ile Unicode Teknik Komitesi tarafından simgenin gelecekteki Unicode versiyonlarına eklenmesine karar verilmiştir.[42] Kod noktası U+1F12F 🄯 COPYLEFT SYMBOL Unicode 11'e eklendi.[43] 2018 itibari sembol fonların çoğunluğunda yer bulamamış olsa da U+2184 ↄ LATIN SMALL LETTER REVERSED C veya daha yaygın olarak bulunan U+0254 ɔ LATIN SMALL LETTER OPEN O karakterinin parantezler arasında kullanımı ile yazılabilir. Eğer uygulama tarafından destekleniyor ise U+20DD ↄ⃝ COMBINING ENCLOSING CIRCLE karakteri ile birleştirerek uygun sonuç elde edilebilir.

Bu glifi içeren yazı tiplerinin listesi için bkz. Unicode yazı tipleri # SMP Unicode yazı tiplerinin listesi ve ardından "Eklenmiş Alfanümerik Ek (173: 1F100–1F1FF)" satırı (Bu listenin geçerli olması garanti edilmez).

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Share and Share Alike: Understanding and Enforcing Open Source and Free Software Licenses". Berkeley Technology Law Journal. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2012. 
  2. ^ Sam Williams (1 Mart 2002). Free as in Freedom: Richard Stallman and the Free (İngilizce). "O'Reilly Media, Inc.". ISBN 978-0-596-00287-9. 
  3. ^ "Emacs General Public License". 5 Temmuz 2001. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2008. 
  4. ^ "About the GNU Project". Free Software Foundation. 21 Ocak 2008. 9 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017. 
  5. ^ Copyleft Attitude https://artlibre.org/faq_eng/. 5 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2021.  Bilinmeyen parametre |Başlık= görmezden gelindi (|başlık= kullanımı öneriliyor) (yardım); Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  6. ^ a b Carver, Brian W. (5 Nisan 2005). "Share and Share Alike: Understanding and Enforcing Open Source and Free Software Licenses". Berkeley Technology Law Journal. doi:10.15779/Z388T19. SSRN 1586574 $2. 19 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2024. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". GNU. 14 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2024.  "başlık Özgür yazılım nedir?" yazısı görmezden gelindi (yardım)
  8. ^ Kirk St.Amant; Brian Still (2008). "Examining Open Source Software Licenses through the Creative Commons Licensing Model". Handbook of Research on Open Source Software: Technological, Economic, and Social Perspectives. Information Science Reference. s. 382 of 728. ISBN 978-1-59140-999-1. 
  9. ^ "The EUPL – European Union Public Licence". Avrupa Komisyonu. 23 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2007. 
  10. ^ "Free Software Licensing Agreement CeCILL" (PDF). INRIA. 8 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2010. 
  11. ^ a b For some of the philosophy behind the term "SaaSS", see the "Server Software" section of "How to choose a license for your own work". GNU Project. 20 Aralık 2015. 9 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017. 
  12. ^ a b "Who does that server really serve?". GNU Project. 18 Kasım 2016. 27 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017. 
  13. ^ "Why the Affero GPL". GNU Project. 10 Mayıs 2015. 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017. 
  14. ^ List of free-software licences on the GNU website 15 Ağustos 2000 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: "We recommend that developers consider using the GNU AGPL for any software which will commonly be run over a network".
  15. ^ "Various Licenses and Comments about Them - Sybase Open Watcom Public License version 1.0 (#Watcom)". GNU.org. 16 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2015. This is not a free software license. It requires you to publish the source code publicly whenever you "Deploy" the covered software, and "Deploy" is defined to include many kinds of private use. 
  16. ^ "The meaning of "Copyleft" in EUPL". Joinup. 3 Nisan 2015. 23 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2020. 
  17. ^ a b "Various Licenses and Comments about Them". GNU Project. 16 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2020. 
  18. ^ "Choosing an Open Source License". Athens University of Economics and Business. 15 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2012. 
  19. ^ "ESR: "We Don't Need the GPL Anymore"". ONLamp.com. 30 Haziran 2005. 17 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2008. 
  20. ^ "Licenses by Name". 18 Eylül 2006. 15 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2008. 
  21. ^ "Licensing HOWTO". 9 Kasım 2002. 5 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2008. 
  22. ^ "What the GPLv3 Means for MS-Novell Agreement". Yro.slashdot.org. 8 Mart 2007. 24 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2014. 
  23. ^ "LWN.net: RMS on the Ogg Vorbis license". 26 Şubat 2001. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2008. [M]y agreement with the idea of a lax [Ogg/Vorbis] license in this special case is just as pragmatic as my preference for the GPL in most cases. In both cases it is a matter of how we can attain freedom. 
  24. ^ "Microsoft license spurns open source". CNET. CBS Interactive. 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2020. 
  25. ^ "Some rights reserved: the alternatives to copyright". Wired UK. 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2020. 
  26. ^ "Glossary". a2knetwork.org. 26 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2020. 
  27. ^ "Inoculating Your Purchase – Contractual Protection from Viral Licenses in M&A Transactions" (PDF). Fried Frank. Association of Corporate Counsel. Mart 2013. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2016. 
  28. ^ "Legal update on Information and Communication Technology – July 2013". 1 Temmuz 2013. 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2016. 
  29. ^ "Re: Section 5.2 (IPR encumberance) in TAK rollover requirement draft". IETF Namedroppers mailing list. 6 Mart 2006. 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2007. 
  30. ^ "General Public Virus". Jargon File 2.2.1. 15 Aralık 1990. 9 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2007. 
  31. ^ Hackvän (Eylül 1999). "Reverse-engineering the GNU Public Virus – Is copyleft too much of a good thing?". Linux Journal. 18 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2007. 
  32. ^ "Re: propose: 'cypherpunks license' (Re: Wanted: Twofish source code)". Cypherpunks mailing list. 8 Ekim 1998. 29 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2007. 
  33. ^ "Re: Using of parse tree externally". GCC mailing list. 10 Ekim 2000. 9 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2007. 
  34. ^ "The GNU Public Virus". 15 Temmuz 2000. 9 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2007. 
  35. ^ "Speech Transcript – Craig Mundie". New York University Stern School of Business. 3 Mayıs 2001. 21 Haziran 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2008. 
  36. ^ "Microsoft CEO takes launch break with the Sun-Times". Chicago Sun-Times. 1 Haziran 2001. 15 Haziran 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2020. (Internet archive link)
  37. ^ "IT Manager's Journal: 10 Common Misunderstandings About the GPL". 29 Ağustos 2006. 16 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2008. 
  38. ^ "The license term smorgasbord: copyleft, share-alike, reciprocal, viral, or hereditary? – Luis Villa: Open Law and Strategy". lu.is (İngilizce). 16 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2018. 
  39. ^ Joseph Feller; Brian Fitzgerald; Lecturer Program on History and Literature Brian Fitzgerald; Scott A. Hissam; Karim R. Lakhani; Assistant Professor of Business Administration Karim R Lakhani (2005). Perspectives on Free and Open Source Software (İngilizce). MIT Press. ISBN 978-0-262-06246-6. 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2020. 
  40. ^ Brent Hall; Michael G. Leahy (27 Eylül 2008). Open Source Approaches in Spatial Data Handling (İngilizce). Springer Science & Business Media. ISBN 9783540748311. 2 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2020. 
  41. ^ "Proposal to add the Copyleft Symbol to Unicode" (PDF). 16 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Şubat 2020. 
  42. ^ "Proposed New Characters: Pipeline Table". Unicode Character Proposals. Unicode Consortium. 8 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2017. 
  43. ^ "Announcing The Unicode® Standard, Version 11.0". blog.unicode.org. 22 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2018. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Copyleft&oldid=32514449" sayfasından alınmıştır