Yaşam ağacı

Bu madde konu hakkında evrensel bir bakış açısı yansıtmamaktadır. Maddeyi geliştirerek ve sorunu tartışma sayfasında tartışarak maddenin evrenselleşmesini sağlayabilirsiniz. (Aralık 2020)

Yaşam ağacı kavramın kökeni tarih-öncesi denilen devirlere kadar uzanan, başta Asya şamanist gelenekleri olmak üzere, pek çok gelenekte rastlanılan bir semboldür.

Türk geleneğinde yaşam ağacı[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk topluluklarda yaşam ağacı Ulukayın, Bayterek ve Aal Luuk Mas gibi adlarla anılır.^[1]

Yakut ve Altay Türkleri’nde yaşam ağacına Dünya Ağacı da denir. Eski Türk geleneğine göre, bu, Dünya’yı ortasından (göbeğinden) öte-âleme ve Demir-Kazık Yıldızı’na (Kutup Yıldızı) bağlayan, dalları vasıtasıyla şamanlara yeryüzünden yüksek âlemlere yolculuk yapma olanağı sağlayan bir ağaçtır. Buna Demir Ağaç da denir.

Şamanist geleneğe göre, Dünya, “Göğün göbeği” ile bu ağaç sayesinde irtibat halinde olup, bu ağaç ile beslenir. Anne rahmindeki bir bebek için göbek kordonu nasıl yaşamsal bir öneme sahip bulunuyorsa yeryüzü için de bu irtibat kanalı aynı derecede öneme sahip bulunmaktadır. Dolayısıyla Türk Şamanizm’inde Dogon tradisyonunda da görüldüğü gibi, bu irtibatı ifade etmede “göbek” sözcüğü tercih edilmiştir. Gerek Dogon gerekse eski Türk geleneğine göre, göğün göbeği bir yıldızdır. (Gök sözcüğünün Şamanizmde üç anlam içerecek şekilde kullanıldığı görülmektedir. Örneğin Altay şamanı Tanrı Ülgen’e seslenirken aynı cümlede bir ayrım yaparak “ulaşılmaz mavi gök”, “erişilmez ak gök” ve “dönen yıldızlı gök” der ki, bu üç ayrı terimin gökyüzünü, spiritüel göğü ve uzayı ifade etmek üzere kullanıldığı ileri sürülür.)

Ural-Altay kültürlerinde gök katları, yaşam ağacı, kayın ağacından yapılma bir direk üzerine ya da bir kayın ağacının üzerine kertikler açılarak temsil edilir. Orta Asya’da kutsal kayın ağacına açılan bu kertiklerin sayısı 7,9 veya 12 olur. Sibirya’da yaşam ağacını ve yerin eksenini aynı zamanda, şamanın transa geçtiği çadırının ortasındaki kayından yapılmış direk temsil eder. Kayın ağacına verilen önem, Türkler’in akrabalık bağlarını gösteren isimlerde de “kayın” sözcüğünü kullanılmasıyla görülür (kaynata vs.).

Altay şamanının uçuş denilen trans deneyiminde son gök katına varabilmesi yedi, dokuz veya on iki katla ilişkilendirilen bu yaşam ağacına tırmanmasıyla ifade edilir. Bu ağacın sekiz dallı olarak belirtildiği Yakut geleneğinde Yerin Göbeği’nden çıkan, çiçek açan bu ağacın tepe kısmının köpüklü, sarı, insanlara şifa verici bir sıvı içinde olduğu ifade edilir. Sibirya Şamanizm’inde yaşam ağacı 7’nin yanı sıra 8 ve 12 sayılarıyla da ilişkilendirilir.

Abakan ve Moğol geleneğinde de görülebileceği gibi, Asya şamanist geleneklerinin birçoğunda yaşam ağacı “Dünya Dağı” kavramıyla ilişkilendirilir; ağaç dağın ya ortasında ya da tepesinde bulunur. Yine, Asya şamanist geleneklerinin birçoğunda, özellikle Orta-Asya, Sibirya, Moğol ve Endonezya mitolojilerinde, bedensiz varlıklar, yani bedenlerini ölüm olayı ile terk etmiş ruhlar ve tekrar doğmaya hazırlanan ruhlar, genellikle yaşam ağacının dallarına tünemiş, bekleşen küçük kuşlar olarak tasvir edilirler. Örneğin, Altaylılar “Yeryüzünde tekrar doğmayı bekleyen insan ruhları göklerdeki, göksel ağacın dallarındaki küçük kuşlar gibidir” derler. Turukhansk Yakutlar’ı geleneğine göre, Yaratıcı ya da ışığın yaratıcısı olan Yüce Varlık, ilk şamanı yarattığı zaman gökteki makamından sekiz dallı bir ağaç dikmiştir ki, dallarındaki kuşlar O’nun çocukları olan ruhları temsil ederler.^[2]

Hint geleneğinde yaşam ağacı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ruhların yaşam ağacı dallarına konmuş kuşlarla simgelenişi Hint metinlerinde de mevcuttur. Örneğin, ruhların bedenden bedene göçen göçmen kuşlara benzetildiği Upanişadlar’da bulunan bir sembolizmde yaşam ağacına tünemiş iki kuştan biri meyveyi yerken, öbürü bakar ki, bu iki kuştan (Atma ve Jivatma) meyveyi yiyen “reenkarne olmuş, aktif haldeki ruh”u, öteki kuş ise bedensiz ruhu simgeler. Hint geleneğindeki bir başka yaşam ağacı, yayıktaymış gibi çalkalanan süt denizinde bulunan Boddhi ağacıdır. Bir Angkor yazıtına göre, Boddhi ağacının kökleri Brahma, gövdesi Siva, dalları Vişnu’dur. (Kimi versiyonlarda ise ağaç Siva’dır, Brahma ve Vişnu dallarıdır. )

Pers ve Zerdüşt geleneğinde yaşam ağacı[değiştir | kaynağı değiştir]

Pers ve Zerdüşt efsanelerinde anlatılanlara göre, kudretli Gaokerena ağacı, yenildiğinde iyileştirici özelliklere sahip olan ve ölülerin dirilen bedenlerine ölümsüzlük veren efsanevi bir Haoma bitkisiydi . Meyvesinin suyunun ölümsüzlük iksiri olduğuna inanılır.Gaokerena ismi "öküz boynuzu" veya "inek kulağı" anlamına gelir.

Kötülük doğal olarak bu yaşam ağacını yok etmeye çalıştı ve ağaca saldırması için bir kertenkele veya kurbağa yarattı, fakat Gaokerena on Kara balığı ve dokuz ağızlı ve altı gözlü bir eşek tarafından korundu.

Dirilişte bu ağacın yaşam veren suyundan içenler, ölümsüzlük de dahil olmak üzere fevkalade bir esenliğe kavuşacaklar.

Gaokerena ağacı İncil ve İslam kaynaklarındaki Yaşam Ağacı ile benzerlik taşımaktadır.

İskandinav halklarında yaşam ağacı[değiştir | kaynağı değiştir]

İskandinav mitolojisinde evreni oluşturan üç tabakayı (Ásgard,Midgard ve Niflheimr) birbirine bağlayacak şekilde tasvir edilir. bu ağaca Yggdrasill denir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Mezopotamya yaşam ağacı^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Ters yaşam ağacı-1, Katharizm 21 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ters yaşam ağacı,İbrani
• Kuşlu yaşam ağacı-Meksika

1. ^ "Günümüzdeki Etkileriyle Türk Topluluklarda Yaşam Ağacı". 9 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2021. 
2. ^ "Türk Kültüründe Hayat Ağacının Yeri". 24 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.