Yahudi sembolizmi
Vikipedi, özgür ansiklopedi
  |
| Yahudi felsefesi Dinî metinler Kutsal Şehirler Önemli şahsiyetler Yahudi hayatı Okullar Dinî roller Dinî yapılar Etnik bölünmeler Yahudi mezhepleri Dinî objeler Diğer dinler ve Yahudilik |
| Makale serilerinden Yahudiler ve Yahudilik | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||
| Etimoloji • Kim bir Yahudi'dir? | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Yahudi sembolizmi ele alındığında "sembol" için kullanılan İbranice kelime ot'tur. Erken Yahudilikte bu terim sadece işaretler için kullanılmakla kalmayıp, Tanrı ile insan arasındaki dini bağın sembolu olarak da kullanılmıştır.
Şabat ve sünnet[değiştir | kaynağı değiştir]
Şabat, aynı sünnet gibi,[1] Hezekiel 20:12'de bahsedildiği üzere Tanrı ile halkı arasında bir işarettir ("ot"). Adı geçen pasajda "Kendilerini kutsal kılanın ben RAB olduğumu anlasınlar diye aramızda bir belirti olarak Şabat günlerimi de onlara verdim" demektedir. Şabat, insanoğulları için yaratılışlarının yedinci günüdür ve Tekvin 2:1-3'te yazdığına göre Tanrı bugünde üç şey yapmıştır:
- Yaptığı işten o gün dinlendi,
- Şabat gününü kutsadı,
- bugünü kutsal bir gün olarak belirledi.
Çıkış 20:8-12'deki on emirde bugün daha da açıklanıp "altı gün çalışıp işlerinizi yapacaksınız, fakat yedinci gün Tanrınız RAB'bin Şabatıdır, bu günde hiçbir iş yapmayacaksınız" denmektedir.
Tapınak[değiştir | kaynağı değiştir]
Eski Ahit'e göre, İsrailoğulları Sina'da kırk yıl yaşadığı dönemde mişkan kurdular ve buraya Tanrı'nın dünyadaki meskeni gözüyle bakıldı. Burada rahipler İsrailoğulları adına Tanrı'ya hizmet ediyordu.
Kurban[değiştir | kaynağı değiştir]
Eski Ahit'e göre kurban geleneği İbrahim'in oğlu İshak'ı kurban etmeye götürmesiyle başlamıştır. Korban'ın ayrıca ruhani anlamı bulunmaktadır ve bireyin egosunun bir parçasını temsil eder. İbadet edenin faniliğinin onuruna egonun bu parçası Tanrı için kurban edilir. Kelimenin anlamından yola çıkarak kurbanı sunan kişi Tanrı'ya yaklaşmış olur.[2]
Rahipler[değiştir | kaynağı değiştir]
Rahip kelimesinin İbranice'deki karşılığı Kohen'dir. Kohenler, gerek kurban gerekse Tapınaktaki diğer hizmetler yoluyla Tanrı ile insan arasında aracı vazifesi üstlenmişlerdi. Kohenlerin liderlerine, "başrahip" veya "büyük rahip" anlamına gelen Kohen Gadol denir.
Başrahibin kisvesi üç şekilde yorumlanmıştır:
- Philon'a göre[3] giysisinin üst kısmı havayı, alt kısmı toprağı, narlar akan suyu ve çan'lar suyun sesini simgeler. Efod cennete eşdeğerken, iki omuzdaki taşlar biri dünyanın üstünde ve biri altında olmak üzere iki yarımküreyi simgeler. Her taş üzerindeki altı isim zodyak işaretleriydi, aynı simgelere başrahibin göğüs levhasında da rastlanmaktaydı. Taç ise başrahibin tüm dünyevi unsurların üzerinde olduğunu simgelemekteydi.
- Josephus'a göre[4] kaban dünyayı, kuşamın üstü cenneti, çan ve narlar fırtına ve şimşeği simgelemekteydi. Efod, dört unsuru, iç içe işlenmiş altınlar ise Tanrı'nın ihtişamını göstermekteydi. Efod'un merkezinde bulunan göğüs levhası, kainatın ortasında bulunan dünyaya benzemekteydi; kuşak okyanusu, omuzlardaki taşlar güneş ve ayı simgelemekteydi. Göğüs levhasındaki on iki mücevher zodyakı ve taç ise cenneti ifade etmekteydi.
- Talmud ve Midraş'a göre[5] kaban, cinayete veya karışık giysi giymeye karşı kefareti, iç çamaşırlar ise iffetsizliğe karşı kefareti simgeler. Taç, kibire karşı ve kuşak, hırsızlık ve hileye karşı kefarettir. Göğüs levhası, kutsal kitaptaki kanunları uygulamamaya; efod, putperestliğe; kaftan ise iftiraya karşı kefareti simgeler.
Sayıların sembolik değerleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Üç sayısı kutsallığın sembolüdür. Tapınağın üçte ikisi Kutsal Mekan'dan ve üçte biri Kutsalların Kutsalı'ndan oluşmaktaydı. Duvar halılarının uzunluğu on kere üç arşındı ve yakımlık sunular altarı, buğular altarı ve kutsal sandık için üçer kap bulunmaktaydı. Menora'ın ana mumluğunun iki yanında üçer kol bulunur ve her kolda üçer yumru yer alır. Rahip kutsaması üç bölümden oluşmaktadır[6] ve Tanrı zikredilirken "kutsal" kelimesi üç kere tekrar edilir.
Dört sayısı kainatta bulunan dörtlü birliği simgeler ve bunun içinde dünya ve cennet de vardır.[7] Bu sayı Tanrı'nın tahtı olan cenneti ifade eder.
Kutsalların Kutsalı küp şeklindeydi ve Kutsal Mekan iki küp uzunluğundaydı. Menora dışında, Kudüs Tapınağındaki dini nesneler dikdörtgendi. Hezekiel 1:26-28 baz alınarak dört sayısının ilahi vahyi sembolize ettiği düşünülürken, Philon'a göre bu sayı tam uyumu simgelemektedir.[8]
Beş sayısı yarı tamlığı ifade eder. Kutsalların Kutsalı'ndaki perdeler dört kere beş arşındı. Avludaki sunak beş arşın karelik yeri kaplamaktaydı ve Tapınağın girişinde beş sütun yer almaktaydı.
Altı sayısı kusuru simgeler.
Yedi sayısı Tanrı'yı simgeleyen genel bir semboldü ve Yahudilikte en makbul sayıydı. Takdisi ve kutsallık ahdini simgeler. Menora'da yedi kol bulunur. Kefaret ve arınmanın ardından yedi kere serpiştirme yapılır. Şabat ve jübile yılı bu sayı baz alınarak yaratılmıştır ve bu dönemler arınma ve anma dönemleridir. 7 sayısı tamamlanışın ilahi sayısıdır.
Sekiz sayısı, Kabala ve Zohar'a göre yeni başlangıçları simgeler çünkü sekizinci gün, dünyanın yaratılışının ardından gelen ilk gündür.
On sayısı tamlığı simgeler. Tapınak avlusunun uzunluğu on kere on ve genişliği beş kere on arşındı. Kutsalların Kutsalı'nda On Emir bulunmaktaydı.
Üç ile dördün çarpımı olan oniki sayısı insanlarla Tanrı'nın birliğini simgeler.[9][10][11] Masada on iki somun göstermelik ekmek bulunur ve rahibin göğüs lehvasında, Tapınak etrafında yaşayan Oniki İsrail Kabilesini simgeleyen on iki değerli taş yer alırdı.
Onüç sayısı Tanrı'nın rahmetini ve inanç ilkelerini simgeler.
Onsekiz sayısı İbranice'de "hayat" anlamına gelen חי (Hay) kelimesinin sayısal değeridir.
Yirmialtı sayısı İbranice'de Tanrı kelimesinin sayısal değeridir. Bu nedenle tallitlerin dört köşesindeki püsküllerde 26 düğüm bulunur.
Metaller ve mineraller[değiştir | kaynağı değiştir]
Altın, ilahi ve semavi ışığı ve Tanrı'nın ihtişamını simgeler.[12][13] Gümüş, ahlaki masumiyetin ve kutsallığın amblemidir.[14][15] Pirinç, sertliği, kuvveti ve katılığı sembolize eder.[16][17][18] Altının bulunmadığı yerlerde pirinç ve gümüşün bulunmadığı yerlerde demir kullanılmaktaydı.[19]
Tuzun, her öğün sunusunda olması şarttı; kurban edilen hayvanın kanının yerine geçmekteydi.[20] Talmud'da tuz Tevrat'ı sembolize eder; dünya nasıl tuzsuz var olamazsa aynı şekilde Tevratsız da var olamaz.[21]
Renkler[değiştir | kaynağı değiştir]
İsrailoğulları, thelet denen çivit mavisi rengini kullanırlardı; bu renk, büyük ihtimalle murex trunculus denen salyangoz türünden gelmekteydi. Gerek Yahudi olsun gerek olmasın, İsrailoğulları zamanında bu renk birçok kültür tarafından önemli sayılmaktaydı. Kraliyet ve elit tabaka giysilerini, çarşaflarını, perdelerini vs. bu renkten seçerlerdi. Bu renge Sur Moru da denir.
Tevrat'ta İsrailoğullarına tallitlerini thelet rengine boyamaları emredilir; bu renge bakınca mavi gökyüzünü ve onun üerinde olan cenneteki Tanrı hatırlanacaktı. Thelet rengi ilahi vahiy ile eşdeğerdir[22] bu nedenle antik çağlardan bugüne Yahudi kültüründe mavi rengin ayrı bir önemi vardır. Mavi renk on emir ile bağdaştırılır. Musa ve ihtiyalar Sina Dağı'na çıktıklarında Tanrı onlara Safir (mavi) zemin üzerinde gözüktü ve on emiri yine bu taşa yazdı; bu nedenle giysilerindeki mavi renk Tanrı'nın kanunlarını hatırlatan kalıcı bir renk oldu.
Morumsu bir renk olan "Argaman", gücün ve görkemin sembolüydü[23][24] bu nedenle Selevkos imparatoru İskender Balas, Yonatan'ı bu renkte bir kaftanla kuşattı.[25] Bu renk özellikle asalet gururunu temsil ediyordu.[26]
"Tola'at" ve "şani" ("scarlet", "fes rengi") kanı temsil eder; dolayısıyla sıkça yaşamı sembolize ettiği düşünülür. Bazen günahı simgeleyebileceği gibi bazen de neşe ve mutluluğu da simgeleyebilmektedir.[27][28][29]
Günahlardan arınmanın sembolü mordur.[30]
Işığın modifiye edilmemiş haliyle gerçek rengi olan "Şeş" (beyaz) fiziksel ve entelektüel saflığı sembolize eder.[31][32][33] Beyaz, duruma göre bazen ölümü bazen de yaşamı simgeler.
Festivaller ve kutsal günler[değiştir | kaynağı değiştir]
Tevrat, üç hac bayramından bahseder: Pesah, Şavuot ve Sukot. Her ne kadar bu üç bayram, tarım döngüsünün farklı aşamalarını belirtse de teolojik olarak sembolik anlamlar da yüklenmiştir.
Pesah, doğanın yeniden doğuşunu ve Yahudi ulusunun kökenini sembolize eder.
Acı bitki yemek Mısır'da çekilen esareti simgeler. Bu gecede dört krallığı simgeleyen dört bardak şarap içilir.[34] Aynı gece, kölelikten kurtuluşu simgelemek için, aristokratlar gibi geri yaslanarak yemek yenir.
Şavuot ve Sukotun anlamları, ilgili maddelerinde açıklanmaktadır.
Peygamberlerin sembolik görümleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Yeremya, Tanrının sözlerinin hızla yerine getirileceğini sembolize eden badem ağacı görmüştür.
Amos, İsrail'in sonunun yaklaştığını belirten bir sepet yaz meyvesi görmüştür.[35]
Ahiya ve Şilonit, İsrail Krallığı'nın parçalanacağını simgeleme amacıyla Yarovam'ın kabanını on iki parçaya yırtmıştır.[36] Zedekiya, demirden boynuz yapıp Ahab'ın Ramot-Gilad ile savaşa girmesini desteklemiştir.[37] Kral Yoaş, peygamber Elişa'nın emri üzerine, düşmanlarının yıkılacağını simgeleme amacıyla penceresinden havaya bir ok fırlatmıştır.[38]
Yeşaya, Asurlular tarafından esir alınınca Mısırlılar ve Etiyopyalılara nasıl davranılacağını göstermek için çıplak ve yalın ayak yürümüştür.[39] Yeremya, Asur Krallığına boyun eğmeyi teşvik etmek için boyunduruk takmıştır.[40]
Tanrı'nın onları tekrar birleştireceğini göstermesi için, Hezekiel'e farklı tahtalara bazı kabilelerin isimleri yazılması emredilmiştir.[41]
Davud'un Kalkanı[değiştir | kaynağı değiştir]
Zamanla Davud Yıldızı Yahudiler ile bağdaştırıldı ve uzun bir zaman boyunca hem din olarak hem Yahudi ulusu bir bütün olarak, Yahudiliğin simgesi olarak kullanıldı.
Yahudi gelenekleri bu sembolü, Süleyman'ın iyi ve kötü melekleri kontrol altında tutan bir sihirli yüzük mührü ile bağdaştırdı. Aynı gelenek ayrıca bu sembolün Davud'un, kendisini düşmanlardan koruyan sihirli kalkanının üzerinde olduğunu da anlatır. Fransız Devrimi'nin akabinde gerçekleşen Yahudi aydınlanması sonucunda Yahudi cemaatleri Davud Yıldızı'nı kendi sembolleri olarak benimsedi. Bu yıldız aynı zamanda İsrail bayrağında da kullanılmaktadır.
Mezartaşları[değiştir | kaynağı değiştir]
Yahudi mezartaşlarında bazı ortak özellikler yer alır. Parmakların dışarı doğru açıldığı iki el figürü, kutsamalar bu el hareketiyle yapıldığı için merhumun Kohen soyundan geldiğini belirtir. Kohenlerin ellerini yıkadıkları için üzerinde testi figürü bulunan mezarlarda Levi soyundan gelenler yatar.
Bazı mezar taşlarından dallı budaklı ağaç, bazılarında ise küçük boyda kırılmış fidan resmî bulunur ki bu da merhumun ölürken yaşlı mı yoksa genç mi olduğunu gösterir. Bazı mezartaşlarında ise İsrail'in simgelerinden biri olan bir salkım üzüm çizimi bulunur.
Yahudi mezartaşlarında sıkça görülen şekil Yahudi Yıldızı'dır.
Bazen, mezartaşlarındaki semboller kişinin ismiyle ilgilidir; örneğin Leon isimlilerde aslan, Benjamin isimililerde kurt ve Bluma/Blume isimlilerde bir gül sembolü bulunabilmektedir.
Siyon toprakları[değiştir | kaynağı değiştir]
Siyon kelimesi, Ahit'te Kudüs için kullanılan sembolik bir terim olup bugünkü modern terim olan Siyonizm'in kökünü oluşturur.
Yehuda'nın aslanları[değiştir | kaynağı değiştir]
Tanah, Yehuda ve Dan kabilelerini aslan ile kıyaslar: "Yehuda bir aslan yavrusudur."[42]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Musevi Cemaati". 4 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2012.
- ^ Dubov, Nissan Dovid. "Jewish Meditation". Chabad-Lubavitch Media Center. 14 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2006.
- ^ "Vita Mosis," iii. 209
- ^ "Ant." iii. 7, § 7
- ^ Menachot vii. 1
- ^ Sayılar 6:24-25
- ^ comp. Job xxxvii. I Copied from wikipedia3; Isa. xi. 12; Ezek. vii. 2; I Chron. ix. 24; Dan. viii. 8.
- ^ "De Opificio Mundi," pp. 13–15
- ^ Maude 1862: p. 509 7 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ 1 kral 18:31-38
- ^ Tekvin 32:24-30
- ^ Zekeriya 6:11
- ^ Daniel 11:21
- ^ Yeşaya 1:22
- ^ Yeremya 6:30
- ^ Levililer 26:19
- ^ Yeremya 15:12
- ^ Eyüp 40:18
- ^ Yeşaya 60:17
- ^ Levililer 2:13, fakat Hezekiel 43:24 ile kıyasla
- ^ Soferim 15:8
- ^ Midraş sayılar Raba 15
- ^ Yeşaya 60:6
- ^ Hakimler 8:26
- ^ I Macc. x. 20
- ^ I Macc. x. 20, xi. 58
- ^ Tekvin 38:28
- ^ Yeşu 2:18-21
- ^ Yeremya 4:30
- ^ Levililer 16:10
- ^ Cant. v. 10
- ^ Daniel 4:10-20
- ^ Zekeriya 14:5
- ^ Talmud Yerushalmi Pesachim 37c; Midrash Gen. Rabbah lxxx
- ^ Amos 8:1
- ^ 1 Krallar 11:30
- ^ 1 Krallar 22:11
- ^ 2. Krallar 13:15-19
- ^ Yeşaya 20:2
- ^ Yeremya 27:2-4, Yeremya 27:10-12
- ^ Hezekiel 37:15
- ^ Tekvin 49:9
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Maude, Mary Fawler (1862). Scripture manners and customs. Londra: Society for Promoting Christian Knowledge. s. 600. ISBN 1-147-04502-X. 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2010.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
 | Wikimedia Commons'ta Yahudi sembolizmi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Lions in Jewish art
- Jewish Heraldry 23 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
