Yeni Zelanda tarihi
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Yeni Zelanda tarihi, farklı bir Maori kültürü geliştiren Polinezyalılar tarafından keşfedilip yerleştikten sonra, ana yerleşim döneminin başladığı 1320 ile 1350 arasına kadar uzanmaktadır. Diğer Pasifik kültürleri gibi, Maori toplumu da akrabalık bağlarına ve toprakla bağlantıya odaklanmıştı, ancak onlardan farklı olarak, sıcak, tropikal bir ortam yerine serin, ılıman bir ortama uyarlanmıştı.
Erken tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Yeni Zelanda ilk olarak 14. yüzyılda farklı bir Maori kültürü geliştiren Polinezyalılar tarafından keşfedilip yerleşmiştir.
Avrupalıların gelişi[değiştir | kaynağı değiştir]
Yeni Zelanda'yı ziyaret ettiği bilinen ilk Avrupalı kaşif, 13 Aralık 1642'de Hollandalı denizci Abel Tasman'dı.[1] 1643'te Kuzey Adası'nın batı kıyısının haritasını çıkardı, keşif gezisi daha sonra Yeni Zelanda topraklarına ayak basmadan Batavya'ya geri döndü. Üç yolculuğunun ilkinde Ekim 1769'da Yeni Zelanda'ya ulaşan İngiliz kaşif James Cook, Yeni Zelanda'nın çevresini dolaşan ve haritasını çıkaran ilk Avrupalı oldu.[2] 18. yüzyılın sonlarından itibaren ülke kaşifler ve diğer denizciler, misyonerler, tüccarlar ve maceracılar tarafından düzenli olarak ziyaret edildi.
1840'ta Büyük Britanya temsilcileri ile çeşitli Maori kabile şefleri arasında imzalanan Waitangi Antlaşması ile Yeni Zelanda Britanya İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi ve Māorilere Britanyalılar ile aynı haklara sahip oldu. Antlaşmanın farklı çevirileri ve yerleşimcilerin Maori'den toprak edinme arzusu konusundaki anlaşmazlıklar, 1843'ten itibaren Yeni Zelanda Savaşları'na yol açtı. 19. yüzyılın geri kalanında ve sonraki yüzyılın başlarında kapsamlı İngiliz yerleşimi bulunmaktaydı. Avrupadan gelen bulaşıcı hastalıklarının etkileri, Yeni Zelanda Savaşları ve bir Avrupa ekonomik ve yasal sisteminin empoze edilmesi, Yeni Zelanda topraklarının çoğunun Maorilerden Pākehā (Avrupa) mülkiyetine geçmesine yol açtı ve Maorilerin ekonomik durumlarını kötüleştirdi.[3]
Bağımsızlık[değiştir | kaynağı değiştir]
Yeni Zelanda Kolonisi, 1850'lerde sorumlu bir hükûmet kazandı. 1890'lardan itibaren Yeni Zelanda Parlamentosu, kadınların oy hakkı ve yaşlılık aylığı dahil olmak üzere bir dizi ilerici girişimi yasalaştırdı. 1907'de Britanya İmparatorluğu ile kendi kendini yöneten bir hakimiyet olduktan sonra, ülke imparatorluğun hevesli bir üyesi olarak kaldı ve 100.000'den fazla Yeni Zelandalı, Yeni Zelanda Seferi Kuvvetleri'nin bir parçası olarak I. Dünya Savaşı'nda savaştı. Savaştan sonra Yeni Zelanda, Versay Antlaşması'nı (1919) imzaladı, Milletler Cemiyeti'ne katıldı ve savunması hâlâ Birleşik Krallık tarafından kontrol edilirken bağımsız bir dış politika izledi. 1939'da II. Dünya Savaşı patlak verdiğinde, Yeni Zelanda Britanya'nın savunmasına ve Pasifik Savaşı'na yaklaşık 120.000 askerle katkıda bulundu. 1930'lardan itibaren ekonomi yüksek düzeyde düzenlendi ve kapsamlı bir refah devleti geliştirildi. 1950'lerden itibaren çok sayıda Maori şehirlere taşınmaya başladı ve Maori kültürü bir rönesans geçirdi. Bu, bir Māori protesto hareketinin gelişmesine yol açtı ve bu da 20. yüzyılın sonlarında Waitangi Antlaşması'nın daha fazla tanınmasına yol açtı.
Ülke ekonomisi, 1973 küresel enerji krizi, Birleşik Krallık'ın Avrupa Ekonomik Topluluğu'na girmesi üzerine Yeni Zelanda'nın en büyük ihracat pazarını kaybetmesi ve yaygın enflasyon sonrasında zarar gördü. 1984'te Dördüncü İşçi Hükûmeti, anayasal ve ekonomik bir krizin ortasında seçildi. Üçüncü Ulusal Hükûmetin müdahaleci politikalarının yerini, serbest piyasa ekonomisi taahhüdü olan "Rogernomics" aldı. 1984'ten sonra dış politika, özellikle nükleerden arındırılmış bir bölge için baskı yapmada daha bağımsız hale geldi. Sonraki hükûmetler, serbest piyasa anlayışını biraz yumuşatsa da, genellikle bu politikaları sürdürmeye devam ettiler.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Wilson, John. "European discovery of New Zealand – Abel Tasman". Te Ara: The Encyclopedia of New Zealand. New Zealand. 10 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ Cook's Journal, 7 October 1769, National Library of Australia, http://southseas.nla.gov.au/journals/cook/17691007.html 22 Mart 2012 tarihinde webarchive.nla.gov.au sitesinde Hata: bilinmeyen arşiv URL arşivlendi, visited 20120409
- ^ Coleman, Andrew; Dixon, Sylvia; Maré, David C (Eylül 2005). "Māori economic development – Glimpses from statistical sources" (PDF). Motu. ss. 8-14. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
 | Wikimedia Commons'ta Yeni Zelanda tarihi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- New Zealand in History 3 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – an overview of pre-historic, colonial and modern periods.
- Catholic Encyclopedia 18 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – entry on New Zealand from the 1911 edition
- New Zealand Official Yearbook annual 1893-2008
- NZHistory.net.nz 7 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – New Zealand history website from the Ministry for Culture and Heritage 30 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., including an ever-growing number of multimedia features on a wide range of topics.
