Muxtor Avezov

Muxtor Avezov
Asl ismi	qozoqcha: Мұхтар Омарханұлы Әуезов
Tavalludi	Muxtor Umarxonovich Avezov 1897-yil 28-sentabr Chingiz Bolis, Semey okrugi, Semey viloyati, Rossiya imperiyasi (hozirgi Abay tumani, Sharqiy Qozogʻiston viloyati, Qozogʻiston)
Vafoti	1961-yil 27-iyun Moskva, SSSR
Ijod qilgan tillari	qozoqcha
Fuqaroligi	SSSR
Yoʻnalish	sotsialistik realizm
Faoliyat turi	yozuvchi, shoir, dramaturg va olim
Janr	roman
Mukofotlari	Lenin ordeni

Muxtor Umarxonovich Avezov (1897.28.09, Sharqiy Qozogʻiston (sobiq Semipalatinsk) viloyati Abay tumani – 1961.27.06, Moskva) – qozoq yozuvchisi, olim. Qozogʻiston Fanlar Akademiyasida (1946), filologiya fanlari doktori (1952), Qozogʻistonda xizmat koʻrsatgan fan arbobi (1957). Semipalatinskdagi madrasada hamda oʻsha yerdagi 5 sinfli rus maktabida oʻqigan, soʻng oʻqituvchilar semi-nariyasini tamomlagan (1917). Abay ovulida sahnalashtirilgan (1917) "Yenglik – Kebek" intermediyasi bilan qozoq dramaturgiyasiga asos soldi. Toʻngʻich qozoq teatri (hozirgi Avezov nomida) – Qozogʻiston davlat akademik drama teatri ham 1926-yil 13-yanvarda shu pyessani sahnalashtirib ochilgan. Avezovning dramatik asarlari qozoq dramaturgiyasining rivojlani-shiga katta hissa boʻlib qoʻshildi. Avezov 20-yillarda Toshkentda yashadi va Oʻrta Osiyo davlat universiteti aspiranturasida oʻqidi (1928). Mashhur oʻzbek yozuvchisi Abdulla Qodiriy romanlaridan kuchli ilhomlandi. 1920–30- yillarda Toshkentdagi qozoq nashriyotida adabiy-badiiy, ijtimoiy-siyosiy "Choʻlpon" jurnali bilan bir necha adabiy toʻplam nashr etilgan. Avezov 1922–23-yillarda Toshkentdalik vaqtida "Kundoshlar" pyessasi, hikoyalari, "Asov tulporlar haqida" (1922), "Qozoq qalamkashlariga ochiq xat" (1922) maqolalari shu jurnalda bosildi. Avezovning "Abay", "Abay yoʻli" epopeyasi qozoq xalqi hayotiga bagʻishlangan boʻlib, u oʻz davrida yuksak bahoga sazovor boʻldi. Asarda qozoq xalqining 19-asrdagi ogʻir, ziddiyatlarga toʻla hayoti badiiy aks ettirilgan. Oʻsha davrdagi qozoq dashtini qamrab olgan nodonlik va johillik toʻsiqlarini yenggan Abayning oʻz xalqi asl farzandi, mutafakkir, insonparvar shoir darajasiga koʻtarila olishi asarda mohirlik bilan tasvirlangan. "Abay yoʻli"ni Zumrad (Orifjonova) 1950–60- yillarda oʻzbek tiliga tarjima qilgan. U boshqa xalqlar tillariga ham tarjima qilindi. Janubiy Qozogʻiston chorvadorlari hayotiga bagʻishlangan "Ravnaq" romani vafotidan soʻng bosilib chiqdi (1962). 20-yillarda qozoq choʻllarida yuz bergan ocharchilik va boshqa dahshatli voqealar aks ettirilgan "Ogʻir sinov" romani ham vafotidan soʻng nashr etildi. Avezov ijodiy, ilmiy ishlar bilan birga, 30 yildan ortiq (1928–61) Olmaota pedagogika instituti, Qozogʻiston va Moskva davlat universitetlarida pedagoglik faoliyatini qoʻshib olib bordi. Avezov umrining koʻp yillarini shoʻro mafkurachilarining ogʻir tazyiqi va ta’qibi ostida oʻtkazishga majbur boʻldi.Yozuvchi turkiy xalqlar adabiyoti tarixini teran tadqiq etuvchi koʻplab maqolalar yaratdi. Uzoq yillar davomida turkiy xalqlar ogʻzaki ijodi namunalarini, xususan xalq dostonlarini keng targʻib qildi. "Er Targʻin", "Alpomish", "Manas" dostonlarini tadqiq etdi.

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.