İbn Sina

İbn Sînâ
ابن سینا
1950 yılında, Pehlevî İranı döneminde basılmış posta pulunda İbn Sînâ portresi.
DoğumEbu Ali el-Hüseyin bin Abdullah bin Ali bin Sînâ
y. 980
Efşene Köyü, Buhara, Sâmânîler
(günümüzde Özbekistan)
ÖlümHaziran 1037 (56–57 yaşında)
Hemedan, Kâkûyîler
(günümüzde İran)
Etnik kökenFars
Dinİslam
Kariyeri
Dalı
Etkilendikleri
Etkiledikleri

İbn Sînâ (Farsça: ابن سینا) veya Ebu Ali Sînâ[1] (Farsça: ابوعلی سینا) ya da Batılıların söyleyişiyle Avicenna[2] (/ˌævɪˈsɛnə, ˌɑːvɪ-/; y. 980 – Haziran 1037),[3] İslam'ın Altın Çağı döneminin en önemli doktorlarından,[4] astronomlarından,[5] düşünürlerinden,[6] yazarlarından[7] ve bilginlerinden biri olarak kabul edilen Fars[8][9] polimat ve "polimerik erken tıbbın babası" olarak bilinen tabiptir.[10][11]

Buhara yakınlarındaki Efşene köyünde (Özbekistan) 980 civarında dünyaya gelmiş ve 1037 yılında Hemedan şehrinde (İran) ölmüştür. Tıp ve felsefe alanına ağırlık verdiği değişik alanlarda 200 kadar kitap yazmıştır. Batılılarca modern Orta Çağ biliminin kurucusu ve tabiplerin önderi olarak bilinen İbn-i Sina, "Büyük Üstat" ismiyle de tanınır. Tıp alanında yedi yüzyıl boyunca temel kaynak eser olarak süregelen "El-Kanun fi't-Tıb" (Tıbbın Kanunu) adlı kitabı ile ünlenmiş ve bu kitap, değişik Avrupa üniversitelerinde 17. yüzyıl ortalarına kadar tıp biliminde temel eser olarak okutulmuştur.[12][13][14][15][16][17]

İbn Sînâ, Kuşyar isimli bir tabibin yanında tıp eğitimi almıştır. Değişik konular üzerine, 240'ı günümüze kadar gelen 450 kadar makale yazdı. Elimizdeki yazılarının 150 tanesi felsefe, 40 tanesi de tıp üzerinedir. Eserlerinin en ünlüleri, felsefe ve fen konularını içeren çok geniş bir çalışma olan Kitabü'ş-Şifa (İyileşme Kitabı) ile El-Kanun fi't-Tıb'dır (Tıbbın Kanunu). Bu iki eser, Orta Çağ üniversitelerinde okutulmasıyla birlikte, Montpellier ve Louvain'de 1650 yılına kadar ders kitabı olmuştur.

Sâmânî sarayı kâtiplerinden Abdullah bin Sina'nın oğlu olan İbn Sînâ; babasından, ardından ünlü bilgin Nâtilî'den ve Hanefi fakihi İsmâil ez-Zâhid'den dersler aldı. Geometri (özellikle Öklid geometrisi), mantık, fıkıh, sarf, nahiv, tıp ve doğabilim üstüne çalışmalar yaptı. Farabi'nin el-İbane'si[18] aracılığıyla Aristoteles felsefesini ve metafiziğini öğrenip, hastalanan Buhara prensini iyileştirince (997), saray kütüphanesinden yararlanma olanağına kavuştu. Babası ölünce, Gürgan'da Şirazlı Ebu Muhammed'den destek gördü. Tıp Kanunu kitabını da Gürgan'da yazdı. Çağında tanınan bütün Antik Yunan filozoflarının ve Anadolu doğacılarının yapıtlarını incelemiştir.

Yaşadığı dönem

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn Sina, Bizans Greko-Romen, Fars ve Hint metinlerinin çevirilerinin yoğun bir şekilde incelendiği ve genellikle İslam Altın Çağı olarak bilinen dönemde geniş bir eser külliyatı oluşturmuştur. Kindi okulu tarafından tercüme edilen Greko-Romen (Orta ve Yeni Platoncu ve Aristotelesçi) metinler, Fars ve Hint matematik sistemleri, astronomi, cebir, trigonometri ve tıp üzerine de çalışan İslam entelektüelleri tarafından yorumlanmış, yeniden düzenlenmiş ve önemli ölçüde geliştirilmiştir.[19]

İran, Büyük Horasan ve Orta Asya'nın doğu kesimindeki Samani hanedanlığı ile İran ve Irak'ın batı kesimindeki Büveyhîler, ilmi ve kültürel gelişim için gelişen bir atmosfer sağladı. Samaniler döneminde Buhara, İslam dünyasının kültürel başkenti olarak Bağdat'a rakip oldu.[20] İbn-i Sina burada Belh, Harezm, Gorgan, Rey, İsfahan ve Hemedan'ın büyük kütüphanelerine erişebiliyordu.

Çeşitli metinler (Behmenyar ile Ahd gibi) İbn Sina'nın zamanın en büyük âlimleriyle felsefi konuları tartıştığını göstermektedir. Aruzi Samarqandi, İbn Sina'nın Harezm'den ayrılmadan önce Biruni (ünlü bir bilim adamı ve astronom), Ebu Nasr Iraki (ünlü bir matematikçi), Ebu Sehl Masihi (saygın bir filozof) ve Ebu el-Hayr Hammar (büyük bir hekim) ile nasıl tanıştığını anlatır. Kuran ve Hadis çalışmaları da gelişti ve İslam felsefesi, fıkıh ve teoloji (kelam) bu dönemde İbn Sina ve muhalifleri tarafından daha da geliştirildi.

Hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk yılları ve eğitimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn-i Sina, yaklaşık 980 yılında günümüz Özbekistan'ında yer alan Buhara yakınlarındaki Efşene[21] kentinde doğdu (Öğrencisi el-Cuzcanî'nin yazdığı kitaba göre doğum tarihi 979 olabilir). Babası Abdullah, Samani İmparatorluğu'nun önemli şehri Belh'ten gelen saygın bir bilim insanıydı ve Şii İsmailî mezhebindendi.[22] Babası, İsmailî dâîlerle sürekli iletişim halindeydi ve bu sebepten ötürü evi geometri, felsefe ve Hint matematiği gibi mevzuların konuşulduğu bir yere dönüşmüştü. Bu ortamda yetişmeye başlayan İbn-i Sînâ, ilk önce 10 yaşında Kur'an'ı ezberledi[23] ve ardından edebiyat, dil, fıkıh ve akaid eğitimleri aldı. Mahmud el-Messâh'tan Hint aritmetiği, Hanefî fıkıh bilgini Ebû Muhammed İsmâil ez-Zâhid'den[24] fıkıh, Ebu Abdullah en-Nâtilî'den Porfirios'un İsagucî kitabını, Öklid'in Elementler kitabını ve Batlamyus'un Almagest eserini okudu.[25]

Yetişkinliği

[değiştir | kaynağı değiştir]
Güney Orta Asya'nın (Horasan ve Mâverâünnehir) başlıca yerleşim yerleri ve bölgeleri içeren jeofizik haritası
Horasan ve Mâverâünnehir haritası
İbn-i Sina'nın 1271 yılında yapılmış bir tasviri

997 yılında İbn-i Sînâ, on yedi yaşındayken tehlikeli bir hastalıktan kurtardığı Emir II. Nuh'un hekimi yapıldı. Bu hizmetinin karşılığında aldığı en önemli ödül Samanilerin resmi kütüphanesinden dilediğince yararlanmak oldu. Kütüphanede kısa süre sonra meydana gelen yangında düşmanları onu bilerek kundaklama yapmakla suçladı.

İbn Sina 22 yaşında babasını kaybetti. Daha sonra kendisine idari bir görev verildi, muhtemelen babasının yerine Harmaytan valisi olarak atandı.

1004 yılının Aralık ayında Samani Hanedanı sona erdi. İbn-i Sînâ, Gazneli Mahmud'un teklifini geri çevirdi ve batıya, Ürgenç'e gitti. Buradaki vezir, bilim dostuydu ve ona küçük de olsa bir maaş bağladı. Yetenekleri için kullanma sahası arayan İbn-i Sînâ, Merv'den Nişabur'a ve Horasan sınırlarına kadar bölgeyi adım adım dolaştı. Harezm'in hükümdarı Harzemşah'a, Memuni hükümdarı Ebu'l-Hasan Ali'ye hizmet ettiğini bildirmektedir. İkincisi 997'den 1009'a kadar hüküm sürmüştür, bu da İbn Sina'nın o dönemde bir ara taşındığını göstermektedir.

Kara Hanlı Hanlığı'nın Buhara'yı ele geçirip Sâmânî emiri II. Abdülmelik'i hapsetmesinin ardından Samanid İmparatorluğu'nun düştüğü yıl olan 999'da taşınmış olabilir. Yüksek konumu ve Samanidlerle güçlü bağlantısı nedeniyle ibn Sina, hükümdarının düşüşünden sonra kendisini elverişsiz bir konumda bulmuş olabilir.[26]

Kendisi de şair ve bilim insanı olan ve İbn-i Sînâ'ya sığınak sağlayan hükümdar Kâbus, bu sırada çıkan ayaklanmada öldü. İbn-i Sînâ'nın kendisi de şiddetli bir hastalığa yakalanmıştı.

Sonunda Hazar Denizi kıyısındaki Gürgan'da eski bir arkadaşına rastladı. Onun yanına yerleşti ve bu kentte mantık ve astronomi dersleri vermeye başladı. Kanun kitabının başlangıcı da bu döneme rastlar. Yunan bilimlerinin hamisi olan Gürgan bakanı Ebu'l-Hüseyin es-Sahi aracılığıyla İbn-i Sina, Ebu'l-Hasan Ali'nin hizmetine girdi.[27]

Memuniler döneminde Gürgan, İbn Sina ve eski hocası Ebu Sahl el-Mesihi, matematikçi Ebu Nasr Mansur, hekim İbn el-Hammar ve filolog el-Tha'alibi gibi birçok önemli şahsiyeti kendine çeken bir öğrenim merkezi oldu.[28][29]

Daha sonra Rey ve Kazvin'de çalıştı. Yeni eserler yazmaya da devam etti. İsfahan valisinin yanına yerleşti. Bunu öğrenen Hamedan emîri İbn-i Sînâ'yı yakalattı ve hapsetti. Savaş sona erdikten sonra Hamedan emîrinin yanında çalıştı. Kısa süre sonra İbn-i Sînâ; kardeşi, iyi bir öğrencisi ve iki köleyle kılık değiştirip şehirden kaçtı ve korku dolu bir yolculuktan sonra çok iyi karşılandıkları İsfahan'a ulaştı.

Sonraki yılları ve ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn-i Sînâ'nın kalan 10-12 yılı Ebû Câfer'in hizmetinde geçti. Burada doktor, bilim danışmanı olarak çalıştı ve hatta savaşlara bile katıldı. Bu yıllarda edebiyat ve filoloji çalışmaya başladı. Bir Hamedan seferi sırasında şiddetli bir kolit atağına yakalandı. Hamedan'a vardığında önerilen tedavileri uygulamadı ve kendisini kadere teslim etti. Ölüm yatağında mallarını yoksullara bağışladı, kölelerini azat etti ve son gününe dek üç günde bir Kuran okudu.[kaynak belirtilmeli] Haziran 1037'de 56-57 yaşında öldü. Kabri Hamedan'dadır.

Felsefe

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbni Sina, erken İslam felsefesi üzerine, özellikle mantık, etik ve metafizik konularında geniş çapta eserler yazmıştır. Bu eserler arasında Mantık ve Metafizik adlı incelemeler bulunmaktadır. Eserlerinin çoğu, Orta Doğu'daki bilim dili olan Arapçada—ve bazıları Farsça olarak yazılmıştır. Özellikle Farsça yazdığı bazı kitapları (özellikle Danişname-yi 'Ala', Ala'ad-Devle için Felsefe) bugüne kadar dil açısından önemini korumaktadır. İbni Sina'nın Aristoteles üzerine yaptığı yorumlar, sık sık bu filozofu eleştiren yorumlar içerir,[30] ve bu da ictihad ruhu içinde canlı tartışmaları teşvik etmiştir.

İbni Sina'nın Neoplatonik fikirlerinden esinlenen "emanasyon" (varlıkların ilk nedeninden yayılıp çoğalması) düşüncesi, 12. yüzyılda İslam dünyasındaki Kelam okullarında (İslami ilahiyat ve felsefi teoloji ile uğraşan okullar) çok önemli bir yer edinmiştir. Bu düşünce, İslam dünyasında tanrı ve evrenin ilişkisini anlamaya çalışan teologlar tarafından yoğun bir şekilde tartışılmış ve ele alınmıştır.[31]

İbni Sina'nın "Şifa Kitabı", yazılışından yaklaşık elli yıl sonra "Sufficientia" adı altında Latincenin kısmi çevirisiyle Avrupa'da erişilebilir hale geldi. Bu eser, bir dönem Avrupa'da büyük etki yaratan Latin Averroizmi'ne paralel bir şekilde, "Latin İbn Sina felsefesi" olarak adlandırılan ve bir süre boyunca gelişme gösteren bir felsefi akımın kaynağı olarak görüldü. Ancak bu akım, 1210 ve 1215 yıllarında Paris'te çıkarılan kararnamelerle bastırıldı ve etkisini yitirdi. Bu kararnameler, dönemin kilise otoriteleri tarafından bazı düşünce ve öğretilerin yasaklanmasıyla sonuçlanmıştır.[32]

İbni Sina'nın psikoloji ve bilgi teorisi William of Auvergne,[33] ve Albertus Magnus üzerinde etkili olmuş,[33] aynı zamanda onun metafiziği Thomas Aquinas'ın düşüncelerini etkilemiştir.[33]

Metafizik doktrin

[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken dönem İslam felsefesi ve İslam metafiziğinin önde gelen isimlerinden İbn Sina'nın metafizik doktrini, mahiyet ve varlık kavramlarına yönelik farklı yaklaşımıyla karakterize edilir ve Aristotelesçilikten ayrılır. Aristoteles felsefesinin aksine, İslam kelamından etkilenen İslam metafiziği, mahiyet ve varlık arasında net bir ayrım yapar. Bu durumda 'varlık', hem olası hem de geçici şeylerle ilgili iken, 'mahiyet' ise geçici olanın ötesine geçip, bir varlığın sürekli ve değişmeyen özünü ifade eder.

İbn Sina'nın metafizik fikirleri, selefi Farabi'den büyük ölçüde etkilenmiştir. İbn Sina, özellikle mahiyet (Mahiat) ve varlık (Vücud) arasında ayrım yaparak varlığın doğasına dair kapsamlı bir araştırmaya girişmiştir. Var olan şeylerin salt özlerinin onların gerçek varlıklarını açıklayamayacağını ya da gösteremeyeceğini savunmuştur. Ayrıca, İbn Sina, form (şekil) ile madde (cevher) arasındaki ilişkinin, kendi başına evrenin dinamiklerini veya varlıkların gerçekleşmesini açıklamaya yetmediğini öne sürmüştür. Onun görüşüne göre, bir varlığın mevcut olması için, sadece varlığı zorunlu kılan değil, aynı zamanda ona özgü bir mahiyet (yani tanımlayıcı bir nitelik) veren bir ilk nedenin varlığı şarttır. Bu ilk neden, kendisi de var olmalı ve varlık kazandıran etkisiyle birlikte varlığını sürdürmelidir. Bu şekilde İbn Sina, varlıkların ve evrenin meydana gelmesinde bir ilk nedenin rolünü vurgulamıştır.[34]

İbn Sina'nın mahiyet-sıfat sorusuna ilişkin sorgulaması, onun imkânsızlık, mümkünlük ve zorunluluk gibi farklı varlık modalitelerine ilişkin ontolojik analizini inceleyerek açıklığa kavuşturulabilir.İmkânsız varlık var olamaz, çünkü çelişkiler içerir. Mümkün varlık bazen var olur, bazen olmaz; varlığı başka bir şeyin etkisine bağlıdır. Gerçekten var olduğunda bir nedeni vardır ve varlığı zorunlu hale gelir. Zorunlu varlık ise her zaman var olur ve varlığı başka bir şeye bağlı değildir; kendi varlığını kendi içinden sürdürür.[35][36]

İbn Sina'nın felsefesinde "Kendiliğinden Var Olan" (Zorunlu Varlık), var oluşunun hiçbir dışsal öze, mahiyete veya nedenlere bağlı olmadığı bir kavramdır. Bu varlık, herhangi bir şeyin var olmasını gerektiren en temel öğedir ve var oluşunun nedeni kendi içindedir; yani kendi varlığını başka bir şeye borçlu değildir. İbn Sina bu varlığı "Bir" (vâhid ahad) olarak tanımlar, çünkü eğer aynı türden başka "Kendiliğinden Var Olanlar" da olsaydı, onları birbirinden ayırt edebilmemiz için aralarında farklılaştırıcı özellikler bulunması gerekirdi. Ancak, bu tür ayrımlar mantıksal bir çelişki yaratır; çünkü kendiliğinden var olan bir varlık, tanımı gereği benzersiz ve tek olmalıdır. Eğer bu ayırt edici özellikler yoksa, o zaman bahsedilen var olanlar aslında aynı şey olacaktır.[37][38]

İbn Sina ayrıca "Kendinde Zorunlu Varlığın" cinsi (jins), tanımı (hadd), karşıtı (nadd) ya da zıddı (did) olmadığını açıklar. Maddeden (madda), nitelikten (kayf), nicelikten (kam), yerden (ayn), durumdan (vaz) ve zamandan (vakt) bağımsızdır. Bu sayede, Zorunlu Varlık saf varlık halinde, herhangi bir sınırlama olmaksızın ve mutlak bir şekilde var olur. Bu kavram, Batı felsefesindeki "ilk hareket ettirici" veya "ilk neden" gibi fikirlerle karşılaştırılabilir, ancak İbn Sina'nın vurgusu, bu Varlığın kendiliğinden ve sınırsız olarak var olduğu yönündedir.[39]

Bazı İslam âlimleri İbn Sînâ'nın metafizik çalışmalarının bir parçası olan Tanrı'nın doğası ve varlık hakkındaki fikirlerini eleştirmişlerdir. Bu eleştirmenler arasında Gazali, İbn Teymiyye ve İbn Kayyim gibi önemli isimler yer almıştır.[40] Özellikle Gazali, Sokrates, Platon ve Aristoteles gibi antik Yunan düşünürlerinin felsefelerinin İslam ile bağdaşmayan inançlar içerdiğini savunduğu "Al-Munqidh min ad-Dalal" adlı eserinde bu görüşe katılmadığını ifade etmiştir. Bu eleştirisini, özellikle İbn Sina ve Farabi'nin isimlerini vererek, bu Yunan düşünürlerinden etkilenen Müslüman filozoflara kadar genişletir. Gazali'ye göre, bu Müslüman filozoflarla ilgili sorun, kendilerini Aristoteles'in öğretilerine çok fazla adamış olmalarıdır ve yorumları üç kategoriye ayrılabilir. İlk kategori, İslam'ın öğretilerine tamamen karşı olan ve bu nedenle küfür olarak kabul edilmesi gereken fikirleri içerir. İkinci kategorideki fikirler daha önce İslam geleneğinde yer almayan yeni kavramlar getirmektedir ki Gazali bunları sapkın yenilikler olarak nitelendirmektedir. Ancak üçüncü kategori, İslami öğretilerle çelişmediği için kabul edilebilecek ve reddedilmesi gerekmeyen fikirleri içerir.[41]

Tanrı'nın Varlığına İlişkin Argüman

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn Sina, döneminin önde gelen düşünürlerinden biri olarak Tanrı'nın varlığına dair "Doğruların Kanıtı" (Arapça: burhan al-siddiqin) olarak bilinen bir argüman formüle etmiştir. Bu argümanda, İbn Sina, var olmaması mümkün olmayan bir varlık olan "zorunlu bir varlık" (Arapça: vacibü'l-vücud) gerektiğini iddia etmiştir. Bir dizi mantıksal akıl yürütme yoluyla, bu zorunlu varlığı İslam'ın Tanrı anlayışıyla ilişkilendirmiştir. Modern felsefe tarihçisi Peter Adamson'a göre, bu argüman, Tanrı'nın varlığına dair Orta Çağ'ın en etkili argümanlarından biri olarak kabul edilir ve İbn Sina'nın felsefe tarihine önemli bir katkı sağlamıştır.[42]

El-Biruni Yazışmaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn Sina, El-Bîrûnî ile Aristotelesçi doğa felsefesi ve Meşşâî okulu üzerine tartıştıkları yazışmalar yapmıştır.[43]

Teoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dindar bir Müslüman olan İbn Sina, rasyonel felsefeyi İslam teolojisi ile uyumlu hale getirmeyi amaçlamıştır. Öncelikli amacı, Tanrı'nın varlığını ve dünyayı yaratmadaki rolünü akıl ve mantık yoluyla bilimsel olarak ortaya koymaktı. İbn Sina'nın İslam teolojisi ve felsefesi hakkındaki düşünceleri derin bir etki yaratmış ve yüzyıllar boyunca İslam dini okullarının müfredatının ayrılmaz bir parçası olmuştur. İslam teolojisi üzerine peygamberler ve Kur'an kozmolojisi ile kendi felsefi sistemi arasındaki ilişki gibi konuları kapsayan birkaç kısa risale yazmıştır.[44]

İbn Sina zaman zaman felsefenin gerçek peygamberliği yanılsamadan ayırt etmenin bir aracı olduğunu ima etse de, potansiyel siyasi sonuçları nedeniyle bunu açıkça ifade etmekten kaçınmıştır. Kısa eserlerindeki odak noktası, diğer filozoflar tarafından daha iyi keşfedilen epistemolojik meselelere girmeden felsefi ve teolojik fikirlerini açık bir şekilde açıklamak olmuştur.[45]

İbn Sina'nın felsefesinin daha sonraki yorumları üç farklı ekole ayrılmıştır: (Tusi gibi) onun felsefesini daha sonraki siyasi olayları ve bilimsel gelişmeleri yorumlamak için bir sistem olarak uygulamaya devam edenler; (Razi gibi) İbn Sina'nın kelam eserlerini onun daha geniş felsefi kaygılarından ayrı olarak ele alanlar; ve (Gazali gibi) onun felsefesinin bazı kısımlarını çeşitli mistik yollarla daha büyük manevi içgörüler elde etme girişimlerini desteklemek için seçerek kullananlar. Razi gibi kişiler tarafından savunulan teolojik yorum, nihayetinde medreselerde baskın hale gelmiştir.[46]

İbn-i Sina Kur'an hakkında derin bir bilgiye sahipti ve Kur'an ayetlerini yorumlayan ve İslam peygamberlerinin önemini vurgulayan beş risale yazdı. Peygamberlerin filozoflardan daha üstün görülmesi gerektiğini savunmuştur.[47]

İbn Sina genellikle Sünni Hanefi düşünce ekolü ile ilişkilendirilir. Hanefi hukuku eğitimi almış, önemli Hanefi hukukçuları hocası olarak kabul etmiş ve Ali ibn Memun'un Hanefi mahkemesinde görev yapmıştır.[48] İbn-i Sina erken yaşlarda, İsmaili misyonerlerin kendisini din değiştirmeye yönelik girişimlerine "ikna olmadığını" söylemiştir ve Orta Çağ tarihçisi Şehîrüddîn Beyhakî onun Saflık Kardeşleri'nin bir takipçisi olduğuna inanmıştır.[49][50]

Düşünce Deneyleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hamadhan yakınlarındaki Fardajan kalesinde hapsedildiği sırada İbn Sina "Yüzen Adam" olarak bilinen ünlü bir düşünce deneyi tasarladı. Bu deney insanın öz farkındalığını ve ruhun maddesizliğini göstermeyi amaçlıyordu. İbn Sina okuyuculardan anlık olarak yaratılmış, havada asılı duran, duyusal girdiden yoksun ve kendi bedeninden izole edilmiş bir insan hayal etmelerini istemiştir. Bu senaryoda bile kişinin yine de özbilince sahip olacağını ve bunun da ruhun bedenden ayrı bir cevher olduğunu gösterdiğini savunmuştur. Ayrıca, İbn Sina insan zekâsı ve onun işleyişi hakkında da düşüncelerini paylaşır. Faal akıl kavramını işler ve bunu, Tanrı'nın insan zihnine ve dünyaya gerçekliği ve düzeni aktardığı bir araç olarak tanımlar.[51]

Diğer Katkıları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Astronomi ve Astroloji

[değiştir | kaynağı değiştir]
1950 yılında yeni türbenin inşası sırasında bulunan İbn Sina'nın kafatası

İbn Sina, Resāla fī ebṭāl aḥkām al-nojūm adlı eserinde, astrolojinin geleceği öngörebilme gücünü sorgulayan Kuran ayetlerini aktararak astrolojiye saldırıda bulunmuştur.[52] Her gezegenin Dünya üzerinde bazı etkileri olduğuna inanmasına rağmen, astrologların bu etkileri kesin olarak belirleyebileceklerine karşı çıkmıştır.[53]

İbn Sina'nın astronomi üzerine yazdığı metinler daha sonra gelen yazarlar üzerinde bazı etkilerde bulunmuş olsa da, genel olarak onun çalışmaları Alhazen veya El-Biruni'ininkilerden daha az gelişmiş olarak kabul edilebilir. Onun yazılarının önemli bir özelliği, matematiksel astronomiyi astrolojiden ayrı bir disiplin olarak ele almasıdır.[54] Aristoteles'in yıldızların ışığını Güneş'ten aldığı görüşünü eleştiren İbn Sina, yıldızların kendiliğinden ışık saçtığını ve gezegenlerin de kendiliğinden ışık saçtığına inanmıştır.[55] Venüs'ün Güneş üzerinde bir leke olarak gözlemlediğini iddia etmiştir. Bu mümkündür, çünkü 24 Mayıs 1032'de bir Venüs geçişi olmuştur, ancak İbn Sina gözlem tarihini vermemiştir ve modern alimler, o zaman ve yerde geçişi gözlemleyip gözlemleyemediğini sorgulamıştır; Venüs yerine bir güneş lekesini gözlemiş olabilir. Geçiş gözlemi, Batlamyus kozmolojisinde Venüs'ün en azından bazen Güneş'in altında olduğunu, yani Dünya'dan uzaklaşırken Venüs küresinin Güneş küresinden önce geldiğini kanıtlamak için kullanmıştır.[54][56][57]

Fizik

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn Sina fizikte, özellikle hareket mekaniğinde Aristoteles'in fikirlerine bir dizi önemli düzeltme yapmıştır. El-İşarat ve't-Tenbihat adlı eserinde yerçekiminin (kendi tabiriyle "çekme") hem maddi nesneler hem de ışık için geçerli olduğunu yazmıştır.[54] Bu, yerçekiminin sadece Dünya ve ağır cisimler arasındaki bir ilişki olduğu Aristoteles'in görüşünün ötesine geçen bir düşüncedir. İbn Sina ayrıca, hareketli bir nesnenin hareketini sürdürmesi için sürekli bir kuvvetin gerekli olmadığına, yani hareketin devamlılığının bir dış kuvvete ihtiyaç duymadan devam edebileceğine inanmıştır, bu da onu ataletin (eylemsizlik) kavramına yaklaştırmıştır.[54]

Kimya

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn Sina, deneysel yöntemin öncüsü olarak kabul edilir. Kimya alanındaki çalışmaları, deneysel bilim ve tıp alanlarına önemli katkılarda bulunmuştur. İbn Sina'nın kimyada başlıca ilgi alanı, ilaçların hazırlanması ve bitkilerin kimyasal analiziydi. Ancak, aynı zamanda, deneysel kimya biliminin temellerini de atmıştır.

Ruhbilim

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn-i Sina, ruhbilimin, metafizik ile fizik arasında bağlantı kuran ve bu iki bilimden de yararlanan bir bilgi alanı olduğunu savunmuş, ruhbilimini üç ana bölüme ayırmıştır: Akıl ruhbilimi; deneysel ruhbilim; tasavvuf ya da gizemci ruhbilim. İnsanların ruhlarının müzikle tedavi edilebileceğini öne sürmüş ve bu yöntemi geliştirmiştir.

Akıl

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu konudaki görüşleri Aristoteles ve Fârâbî'den farklı olan İbn-i Sînâ'ya göre, akıl 5 çeşittir; bilmeleke (ya da 'olası akıl' açık-seçik ve zorunlu olanları bilebilir); he-yulâni akıl (Bilmeyi ve anlamayı sağlar.); kutsi akıl (Aklın en yüksek aşamasıdır ve her insanda bulunmaz.); mustefat akıl (Kendisinde bulunanı, kendisine verilen "makul"lerin suretlerini algılar.); bilfiil akıl ("Makul"leri yani kazanılmış verileri kavrar.). İbn-i Sînâ, akıl konusunda, Eflatun'un idealizmi ile Aristoteles'in deneyciliğini uzlaştırmaya, birleştirici bir akıl görüşü ortaya koymaya çalışmıştır.

Bilimlerin sınıflandırılması

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn-i Sina'ya göre bilimler madde ve biçim ilişkisi bakımından üçe ayrılır: El-ilm ül-esfel (doğa bilimleri veya aşağı bilimler), maddesinden ayrılmamış biçimlerin bilimidir[kaynak belirtilmeli]; mabad-üt-tabia (metafizik), el-ilm'üll-âli (mantık veya yüksek bilimler) maddesinden ayrılan biçimlerin bilimleridir; el-ilm ül-evsat (matematik veya orta bilimler) ancak insanın zihninde maddesinden ayrılabilen, bazen maddesiyle birlikte, bazen ayrı olan biçimlerin bilimidir.[kaynak belirtilmeli]

Kendisinden sonraki Doğu ve Batı filozoflarının çoğunu etkileyen İbn-i Sina, müzikle de ilgilenmiştir. 250'yi aşkın yapıtının başlıcası olan Şifâ ve Kanun, felsefenin temel yapıtı sayılarak uzun yıllar boyunca pek çok üniversitede okutulmuştur.

Mirası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Klasik İslam Medeniyeti

[değiştir | kaynağı değiştir]

McGill Üniversitesi'nden İbn-i Sina uzmanı Robert Wisnovsky, "İbn-i Sina, özellikle metafizik, mantık ve tıp alanlarında İslam'da rasyonel bilimlerin uzun tarihinde merkezi bir figürdü" diyor. Ancak onun eserleri yalnızca bu "seküler" bilgi alanlarında etkili olmadı; "bu eserler veya onların bölümleri, post-Avicennian (İbn-i Sina sonrası) binlerce bilgin tarafından okundu, öğretildi, kopyalandı, üzerine yorum yapıldı, alıntılandı, yeniden ifade edildi ve alıntılandı. Bu bilginler yalnızca filozoflar, mantıkçılar, doktorlar ve matematik veya kesin bilimlerde uzmanlar değildi; aynı zamanda, ʿilm al-kalām (doğa felsefesi, bilgi teorisi ve zihin felsefesini de içeren rasyonel teoloji) ve usūl al-fiqh (hukuk felsefesini, diyalektiği ve dil felsefesini de içeren yasalar teorisine) alanlarında uzmanlaşmış olanlar da vardı."[58]

Orta Çağ ve Rönesans

[değiştir | kaynağı değiştir]
Hooshang Seyhoun tarafından 1945-1950 yılları arasında tasarlanan İbn-i Sina Türbesi'nin iç görünümü

14. yüzyılda Dante Alighieri, İlahi Komedya adlı eserinde Virgil, Averroes, Homer, Horace, Ovid, Lucan, Socrates, Plato ve Saladin gibi erdemli Hristiyan olmayan düşünürler arasında ona Limbo'da yer verdiğinde bile İbn-i Sina, hem Doğu hem de Batı tarafından entelektüel tarihte büyük bir figür olarak tanındı. Johannes Kepler, Astronomia Novanın 2. Bölümünde gezegen hareketlerinin sebeplerini tartışırken İbn-i Sina'nın görüşlerine atıfta bulunmuştur.[59]

Bilim Tarihi'nin yazarı George Sarton, İbn-i Sina'yı "tarihin en büyük düşünürleri ve tıp alimleri arasında" olarak tanımladı[60] ve onu "İslam biliminin en ünlü bilim insanı ve tüm ırkların, yerlerin ve zamanların en ünlülerinden biri" olarak nitelendirdi. O, Rhazes, Abulcasis, Ibn al-Nafis ve al-Ibadi ile birlikte, erken Müslüman tıbbına önemli katkılarda bulunan önemli bir derleyici olarak kabul edilir. Batı tıp tarihinde, tıp ve Avrupa Rönesans'ına önemli katkılarda bulunan büyük bir tarihi figür olarak anılmaktadır. Onun tıbbi metinleri olağandışıydı çünkü Galen ile Aristoteles'in tıbbi meseleler (anatomi gibi) üzerine görüş ayrılıkları olduğu yerlerde, gerekli görülen yerlerde Aristoteles'i tercih etti ve Aristoteles'in pozisyonunu, anatomi bilgisindeki Aristoteles sonrası gelişmeleri hesaba katarak güncelledi.[61] Orta Çağ Avrupa alimleri arasında Aristoteles'in baskın entelektüel etkisi göz önüne alındığında, İbn-i Sina'nın Tıp Kanununda (bilginin kapsamlı ve mantıklı bir organizasyonu ile birlikte) Galen'in tıbbi yazılarını Aristoteles'in felsefi yazılarıyla bağdaştırması, Avrupa'da diğer İslami tıp yazarlarına kıyasla onun önemini artırdı.[62] Bu nedenle İbn-i Sina'nın tıbbi yazıları, özellikle El-Kanun fi't-Tıb, Avrupa'nın birçok üniversitesinde ders kitabı olarak kullanıldı.

Günümüzde İbn Sina

[değiştir | kaynağı değiştir]
Qakh (şehir), Azerbaycan'da İbn-i Sina için bir anıt
Tacikistan somonisi üzerinde İbn-i Sina'nın resmi

İbn Sina'nın bilimsel başarılarının onuruna çeşitli ülkelerdeki İbn Sina Türbesi ve Müzesi, Bu-Ali Sina Üniversitesi, İbn Sina Araştırma Enstitüsü ve İbn Sina Ortaçağ Tıp ve Bilimler Akademisi gibi kurumlara onun adı verilmiştir.[63] Ayrıca Ay üzerinde Avicenna adında bir krater bulunmaktadır.

2003'te kurulan Avicenna Prize, UNESCO tarafından her iki yılda bir verilmekte ve bilimde etik alanındaki başarılarından dolayı bireyleri ve grupları ödüllendirmektedir.[64]

İran tarafından bağışlanan Persian Scholars Pavilion'un bir parçası olarak Birleşmiş Milletler Viyana Ofisi'nde bulunan İbn-i Sina heykeli

Avicenna Dizinleri (2008-15; şimdi Dünya Tıp Okulları Dizini) doktorların, halk sağlığı pratisyenlerinin, eczacıların ve diğerlerinin eğitim gördüğü üniversiteleri ve okulları listelemektedir. Orijinal proje ekibi şunları belirtmiştir:

"Neden İbn-i Sina? İbn-i Sina ... hem doğudan hem de batıdan gelen bilgileri sentezlemesiyle dikkat çekmiştir. Tıp ve sağlık bilimlerinin gelişimi üzerinde kalıcı bir etkisi olmuştur. İbn-i Sina'nın adının kullanılması, yüksek kalitede sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi için ihtiyaç duyulan dünya çapındaki ortaklığı simgelemektedir."[65]

Haziran 2009'da İran, Viyana'daki Birleşmiş Milletler Ofisi'ne bir "İranlı Âlimler Heykeli" bağışladı. Heykel şu anda Viyana Uluslararası Merkezi'nde yer almaktadır.[66]

Eserleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • El-Kanun fi't-Tıb, (ö.s), 1593, "Tıpta Kanun" (Tıp ile ilgili zamanının bilgilerini ihtiva eder. Orta Çağ'da dört yüz yıl Batı'da ders kitabı olarak okutulmuştur. Latinceye on çevirisi yapılmıştır.)
  • Kitabü'l-Necat, (ö.s), 1593, ("Kurtuluş Kitabı"Metafizik konularda[kaynak belirtilmeli] yazılmış özet bir eserdir.)
  • Risale fi-İlmi'l-Ahlak, (ö.s), 1880, ("Ahlak Konusunda Kitapçık")
  • İşarat ve'l-Tembihat, (ö.s), 1892, ("Mantık, Fizik ve Metafizik bölümlerini içerir. 20 bölümden oluşur.)
  • Kitabü'ş-Şifâ, (ö.s), 1927, ("Mantık, Matematik, Fizik ve Metafizik konularında yazılmış on bir cilt hacimli bir eserdir. Birçok kere Latinceye çevrilmiş ve ders kitabı olarak okutulmuştur."). Mantık bölümü, Giriş, Kategoriler, Yorum Üzerine, Birinci Analitikler, İkinci Analitikler, Topikler, Sofistik Deliller, Retorik ve Poetika kitaplarından oluşur. Tabiat Bilimleri bölümü, Fizik, Gökyüzü ve Âlem, Oluş ve Bozuluş, Etkiler ve Edilgiler, Mineroloji ve Meteoroloji, Psikoloji, Botanik ve Biyoloji kitaplarından oluşur. Matematik Bilimleri bölümü, Geometri, Aritmetik, Musiki ve Astronomi kitaplarından oluşur. Yirmi ikinci ve son kitap ise Metafizik'tir.[67]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ A brief history of medicine: from Hippocrates to gene therapy
  2. ^ Avicenna and the Visionary Recital. Princeton University Press (İngilizce). 19 Nisan 2016. ISBN 9780691630540. 24 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2018. In this work a distinguished scholar of Islamic religion examines the mysticism and psychological thought of the great eleventh-century Persian philosopher and physician Avicenna (Ibn Sina), author of over a hundred works on theology, logic, medicine, and mathematics. 
  3. ^ Medieval Philosophy. The Rosen Publishing Group. p. ۸۹.ISBN ۹۷۸–۱–۶۱۵۳۰–۲۴۴–۴
  4. ^ Ibn Sina ("Avicenna") Encyclopedia of Islam. 2nd edition. Edited by P. Berman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Henrichs. Brill 2009. Accessed through Brill online: www.encislam.brill.nl (2009) Quote: "He was born in 370/980 in Afshana, his mother's home, near Bukhara. His native language was Persian."
  5. ^ A.J. Arberry, "Avicenna on Theology", KAZI PUBN INC, 1995. excerpt: "Avicenna was the greatest of all Persian thinkers; as physician and metaphysician"
  6. ^ Henry Corbin, "The Voyage and the messenger: Iran and Philosophy", North Atlantic Books, 1998. pg 74:"Whereas the name of Avicenna (Ibn sinda, died 1037) is generally listed as chronologically first among noteworthy Iranian philosophers, recent evidence has revealed previous existence of Ismaili philosophical systems with a structure no less complete than of Avicenna"
  7. ^ Michael Kort (2004). Central Asian republics. Infobase Publishing. p. 24.
  8. ^ Paul Strathern (2005). A brief history of medicine: from Hippocrates to gene therapy. Running Press. s. 58. ISBN 978-0-7867-1525-1. [ölü/kırık bağlantı].
  9. ^ Kusky, Timothy M.; Cullen, Katherine E. (2010). Encyclopedia of Earth and Space Science, Infobase Publishing. p. 817. ISBN 978-1-4381-2859-7.
  10. ^ Daly, Jonathan (19 Aralık 2013). The Rise of Western Power: A Comparative History of Western Civilization (İngilizce). A&C Black. s. 18. ISBN 978-1-4411-1851-6. 
  11. ^ "Avicenna Persian philosopher and scientist", Encyclopedia Britannica (İngilizce), 4 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 4 Ağustos 2018 
  12. ^ "Avicenna" Encyclopaedia Britannica da, Çevrimiçi Sürüm, 2006 (http://www.britannica.com/eb/article-9011433/Avicenna 31 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.); D. Gutas, "Avicenna"in Encyclopaedia Iranica, Çevrimiçi Sürüm 2006, (http://www.iranica.com/newsite/articles/v3f1/v3f1a046.html 20 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.); Avicenna (Encyclopedia of İslam: © 1999 Koninklijke Brill NV, Leiden, Hollanda)
  13. ^ Avicenna 16 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Encyclopaedia Britannica
  14. ^ Avicenna: Persian Muslaim physician, scientist and philosopher 12 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New Medicine
  15. ^ Sina (Avicenna) of Persia 22 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ibnsinaavicenna.com
  16. ^ Cyril Glassé,Huston Smith, The New Encyclopedia of Islam, Rowman Altamira, 1 Şub 2003, p. 200. "Persian father and Turkic mother"
  17. ^ Ibn Sina ("Avicenna") Encyclopedia of Islam. 2nd edition. Edited by P. Berman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Henrichs. Brill 2009. Accessed through Brill online: www.encislam.brill.nl (2009) Quote: "He was born in 370/980 in Afshana, his mother's home, near Bukhara. His native language was Persian." A.J. Arberry, "Avicenna on Theology", KAZI PUBN INC, 1995. excerpt: "Avicenna was the greatest of all Persian thinkers; as physician and metaphysician"[1] Henry Corbin, "The Voyage and the messenger: Iran and Philosophy", North Atlantic Books, 1998. pg 74:"Whereas the name of Avicenna (Ibn sinda, died 1037) is generally listed as chronologically first among noteworthy Iranian philosophers, recent evidence has revealed previous existence of Ismaili philosophical systems with a structure no less complete than of Avicenna"
  18. ^ [1][ölü/kırık bağlantı] Prof.Dr. Cavit SUNARİslam'da Felsefe ve Farabi PDF
  19. ^ "Major periods of Muslim education and learning". Encyclopædia Britannica Online. 2007. 12 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2007. 
  20. ^ Afary, Janet (2007). "Iran". Encyclopædia Britannica Online. 13 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2007. 
  21. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2015. 
  22. ^ Corbin, Henry (1993) [First published French 1964)]. History of Islamic Philosophy, Translated by Liadain Sherrard, Philip Sherrard. Londra: Kegan Paul International in association with Islamic Publications for The Institute of Ismaili Studies. ss. 167-175. ISBN 978-0710304162. OCLC 22109949. 
  23. ^ "The Canon of Medicine (work by Avicenna)". Encyclopædia Britannica. 2008. 28 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2008. 
  24. ^ Jorge J.E. Gracia and Timothy B. Noone (2003), A Companion to Philosophy in the Middle Ages, p. 196, Blackwell Publishing, 0631216731.
  25. ^ Sharaf Khorasani, Islamic Great encyclopedia, vol. 1. p. 1 1367 solar
  26. ^ Gutas 1987, ss. 67–70.
  27. ^ Gutas 2014, s. 19.
  28. ^ Bosworth 1978, s. 1066.
  29. ^ Bosworth 1984a, ss. 762–764.
  30. ^ Stroumsa, Sarah (1992). "Avicenna's Philosophical Stories: Aristotle's Poetics Reinterpreted". Arabica. 39 (2): 183-206. doi:10.1163/157005892X00166. ISSN 0570-5398. JSTOR 4057059. 13 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2022. 
  31. ^ Nahyan A.G. Fancy (2006), ss. 80–81, "Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288)", Electronic Theses and Dissertations, University of Notre Dame 4 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. [sayfa belirt]
  32. ^ bkz. örn. Henry Corbin, History of Islamic Philosophy, Routledge, 2014, s. 174. Henry Corbin, Avicenna and the Visionary Recital, Princeton University Press, 2014, s. 103.
  33. ^ a b c "The Internet Encyclopedia of Philosophy, Avicenna (Ibn Sina) (c. 980–1037)". Iep.utm.edu. 6 Ocak 2006. 6 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2010. 
  34. ^ "Islam". Encyclopædia Britannica Online. 2007. 22 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2007. 
  35. ^ Avicenna, Kitab al-shifa', Metaphysics II, (eds.) G.C. Anawati, Ibrahim Madkour, Sa'id Zayed (Cairo, 1975), p. 36
  36. ^ Nader El-Bizri, "Avicenna and Essentialism," Review of Metaphysics, Vol. 54 (2001), pp. 753–778
  37. ^ Nader El-Bizri, "Being and Necessity: A Phenomenological Investigation of Avicenna's Metaphysics and Cosmology," in Islamic Philosophy and Occidental Phenomenology on the Perennial Issue of Microcosm and Macrocosm, ed. Anna-Teresa Tymieniecka (Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 2006), pp. 243–261
  38. ^ Salem Mashran, al-Janib al-ilahi 'ind Ibn Sina (Damascus, 1992), p. 99
  39. ^ Avicenna, Kitab al-Hidaya, ed. Muhammad 'Abdu (Cairo, 1874), pp. 262–263
  40. ^ Ibn al-Qayyim, Eghaathat al-Lahfaan, Published: Al Ashqar University (2003) Printed by International Islamic Publishing House: Riyadh.
  41. ^ Ibn Muḥammad al-Ghazālī, Abū Ḥāmid Muḥammad (1980). al-Munqidh min al-Dalal (PDF). Boston: American University of Beirut. s. 10. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  42. ^ Adamson, Peter (4 Temmuz 2013). Interpreting Avicenna: Critical Essays (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-19073-2. 
  43. ^ Rafik Berjak and Muzaffar Iqbal, "Ibn Sina—Al-Biruni correspondence", Islam & Science, June 2003.
  44. ^ Lenn Evan Goodman (2003), Islamic Humanism, pp. 8–9, Oxford University Press, 0-19-513580-6.
  45. ^ James W. Morris (1992), "The Philosopher-Prophet in Avicenna's Political Philosophy", in C. Butterworth (ed.), The Political Aspects of Islamic Philosophy, Chapter 4, Cambridge Harvard University Press, pp. 152–198 [pp.  160–161].
  46. ^ James W. Morris (1992), "The Philosopher-Prophet in Avicenna's Political Philosophy", in C. Butterworth (ed.), The Political Aspects of Islamic Philosophy, Chapter 4, Cambridge Harvard University Press, pp. 152–198 [pp. 156–158].
  47. ^ Jules Janssens (2004), "Avicenna and the Qur'an: A Survey of his Qur'anic commentaries", MIDEO 25, p. 177–192.
  48. ^ DIMITRI GUTAS (1987), "Avicenna's "maḏhab" with an Appendix on the Question of His Date of Birth", Quaderni di Studi Arabi, Istituto per l'Oriente C. A. Nallino, cilt 5/6, ss. 323-336, JSTOR 25802612 
  49. ^ Aisha Khan (2006). Avicenna (Ibn Sina): Muslim physician and philosopher of the eleventh century. The Rosen Publishing Group. s. 38. ISBN 978-1-4042-0509-3. 
  50. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Janssens91 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  51. ^ See a discussion of this in connection with an analytic take on the philosophy of mind in: Nader El-Bizri, 'Avicenna and the Problem of Consciousness', in Consciousness and the Great Philosophers, eds. S. Leach and J. Tartaglia (London: Routledge, 2016), 45–53
  52. ^ George Saliba (1994), A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam, ss. 60, 67–69. New York University Press, 0-8147-8023-7.
  53. ^ Saliba, George (2011). "Avicenna". Encyclopædia Iranica, Online Edition. 20 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2012.  Bilinmeyen parametre |yazar-bağlantı= görmezden gelindi (yardım)
  54. ^ a b c d Sally P. Ragep (2007). "İbn Sīnā: Abū ʿAlī al‐Ḥusayn ibn ʿAbdallāh ibn Sīnā". Thomas Hockey (Ed.). Astronomların Biyografik Ansiklopedisi. Springer Science+Business Media. ss. 570-572. 21 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2011. 
  55. ^ Ariew, Roger (Mart 1987). "Venus'un fazları 1610'dan önce". Science Part A Tarihinde ve Felsefesinde Çalışmalar. 18 (1). ss. 81-92. Bibcode:1987SHPSA..18...81A. doi:10.1016/0039-3681(87)90012-4. 
  56. ^ Goldstein, Bernard R. (1969). "Venüs ve Merkür Geçişlerine Dair Bazı Ortaçağ Raporları". Centaurus. 14 (1). ss. 49-59. Bibcode:1969Cent...14...49G. doi:10.1111/j.1600-0498.1969.tb00135.x. 
  57. ^ Goldstein, Bernard R. (Mart 1972). "Ortaçağ Astronomisinde Teori ve Gözlem". Isis. 63 (1). ss. 39-47. Bibcode:1972Isis...63...39G. doi:10.1086/350839. 
  58. ^ Robert Wisnovsky, "Shifā'nın Metnini Belirlemek için Dolaylı Kanıtlar" in Oriens, cilt 40, sayı 2 (2012), ss. 257–258
  59. ^ Johannes Kepler, Yeni Astronomi, William H. Donahue tarafından çevrildi, Cambridge: Cambridge Üniv. Yay., 1992. 0-521-30131-9
  60. ^ George Sarton, Bilim Tarihine Giriş.
    (cf. A. Zahoor ve Z. Haq (1997). Bilim Tarihçilerinden Alıntılar 3 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Cyberistan.)
  61. ^ Musallam, B. (2011). "Avicenna Tıp ve Biyoloji". Encyclopædia Iranica. 1 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2011. 
  62. ^ David W. Tschanz, MSPH, PhD (August 2003). "Modern Hastanenin İslami Kökleri"[ölü/kırık bağlantı]. Saudi Aramco World.
  63. ^ "Home Page". amch.edu.pk. 28 Mart 2014. 8 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  64. ^ "UNESCO: The Avicenna Prize for Ethics in Science". 4 Eylül 2019. 1 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2016. 
  65. ^ "Sağlık profesyonellerinin eğitimi: İbn-i Sina projesi" The Lancet, Mart 2008. Cilt 371 s. 966-967.
  66. ^ "Viyana Uluslararası Merkezi'nde Açılışı Yapılacak Anıt, İran Tarafından Viyana'daki Uluslararası Kuruluşlara Bağışlanan 'Âlimler Köşkü'". unvienna.org. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2015. 
  67. ^ İbn-i Sina, Metafizik (çev. Ömer Türker-Ekrem Demirli), İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013, ss. XI.

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Commentary. Frontpage, Venice 1520
    Commentary. Frontpage, Venice 1520
  • İbn-i Sina'nın yazmış olduğu El Kanun-i fit-Tıb adlı eserinde bulunan ve sindirim sistemini gösteren bir çizim
    İbn-i Sina'nın yazmış olduğu El Kanun-i fit-Tıb adlı eserinde bulunan ve sindirim sistemini gösteren bir çizim

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikipedi'nin kardeş projelerinden

hakkında daha fazla bilgi edinin
Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
Vikisöz'de ara Vikisöz'de alıntılar
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İbn_Sina&oldid=34164198" sayfasından alınmıştır