Bezelye gökadaları

Galaxy Zoo'dan Yeşil Bezelyeler
Hubble Uzay Teleskobu ile elde edilmiş üç "Yeşil Bezelye" Fotoğrafı

Bezelye gökadaları[1] (Yeşil bezelye veya kısaca Bezelye, İngilizce: Pea galaxy) adı verilen gökadalar, son derece yüksek oranlarda yıldız oluşumu gösteren parlak mavi kompakt türü gökadalar olabilir.[2][3][4] Bu ismi, küçük boyutları ve Sloan Dijital Gökyüzü Araştırması (SDSS) tarafından elde edilen görüntülerdeki yeşilimsi görünümlerinden dolayı almışlardır.

Bezelye gökadaları ilk olarak 2007 yılında, Zooniverse web portalının bir parçası olan çevrimiçi astronomi projesi Galaxy Zoo'nun forum bölümündeki gönüllü vatandaş bilim insanları tarafından keşfedildi.[5][6][7]

Tanım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeşil Bezelyeler (GP) olarak da bilinen Bezelye gökadaları, z = 0,112 ve 0,360 aralığında kırmızıya kayma değerlerinde keşfedilen kompakt, oksijen zengini emisyon çizgisi gösteren gökadalardır.[2] Bu düşük kütleli gökadaların üst boyut sınırı genellikle 16.300 ışık yılı (5.000 pc) çapından daha büyük değildir ve tipik olarak normal gökada ortamlarının üçte ikisinden daha az yoğunluğa sahip ortamlarda bulunurlar.[2] Ortalama bir Yeşil Bezelye'nin kırmızıya kayması z = 0,258, kütlesi ~3.200 milyon M☉ (~3,2 milyar güneş kütlesi), yıldız oluşum oranı ~10 M☉/yıl, [O III] eşdeğer genişliği 69,4 nm ve düşük metallik özellikleri bulunmaktadır.[2][8] Bu gökadalar, aktif gökada çekirdeğine sahip olmaktan ziyade sadece yıldız oluşumu gerçekleştirirler. 500,7 nm [OIII] dalga boyunda güçlü bir emisyon çizgisine sahiptirler. [OIII], O++ veya çift iyonize oksijen, görünür spektrumun yasaklanmış bir mekanizmasıdır ve sadece çok düşük yoğunlukta mümkündür.[2][9] Tüm fotometrik SDSS kataloğu tarandığında 40.222 adet Yeşil Bezelye bulunmuştur, bu da nadir gökadalar olduklarını gösterir.[2]

Yeşil Bezelyeler, yerel evrende en düşük kütleli ve en aktif yıldız oluşumu gösteren gökadalardır.[10] Kevin Schawinski, "Bu gökadalar evrenin erken dönemlerinde normal olabilirdi, ancak günümüzde böylesine aktif gökadalar görmüyoruz" diyor ve ilave ediyor "Yeşil Bezelyeleri anlamak, bize evrenin erken dönemlerinde yıldızların nasıl oluştuğu ve gökadaların nasıl evrimleştiği hakkında bir şeyler söyleyebilir".[9]

Yeşil Bezelyeler, evrenin şu anki yaşının dörtte üçüne tekabül eden bir dönemde var olmuşlardır. Bu nedenle, erken evrende gökada oluşumu ve evriminin nasıl gerçekleştiğine dair ipuçları sunarlar.[11] 2012 Şubat'ında Amorin'in GTC makalesinin yayımlanmasıyla birlikte, Yeşil Bezelyelerin büyük olasılıkla yıldız kütlelerinin çoğunu birkaç milyar yıl önce oluşturmuş yaşlı gökadalar olabileceği düşünülmeye başlanmıştır. Yaşlı yıldızlar, çalışmada incelenen üç gökadadan birinde spektroskopik olarak magnezyum varlığı ile doğrulanmıştır.[12]

Bezelye gökadası GP_J1219'un Hubble Uzay Teleskobu Kozmik Orijin Spektrografisi Yakın-UV görüntüsü

Ocak 2016'da, Nature dergisinde J0925+1403 gökadasının yaklaşık %8 oranında Lyman süreklilik fotonları (LyC) "sızdıran" bir gökada olarak tanımlandığı bir çalışma yayınlandı.[13] Aynı Hubble Uzay Teleskobu (HST) verilerini kullanan bir izleme çalışmasında, dört tane daha LyC sızdıran gökada tespit edilmiş ve bunların Bezelye gökadaları olduğu belirtilmiştir.[14] 2014-2015 yıllarında iki ayrı kaynak, J1219 ve J0815 olmak üzere iki Bezelye gökadasını daha, olası LyC sızdıran adaylar olarak tanımlamış ve bu iki Bezelye gökadasının da yüksek kırmızıya kayan Lyman-alfa ve LyC sızdıranlarının düşük kırmızıya kayan analogları olduğunu öne sürmüştür.[10][15][16] Yerel LyC sızdıran gökadaların bulunması, erken evren ve reiyonizasyon hakkındaki teoriler için çok önemlidir.[15][16]

Sağdaki görüntü, 2014 yılında Alaina Henry liderliğindeki bir HST ekibi tarafından Kozmik Orijin Spektrografisi ve yakın-ultraviyole kanal kullanılarak[17] gözlemlenen Bezelye gökadası GP_J1219'u göstermektedir.[15] Görüntüdeki ölçek çubuğu 1 yay-saniye (1")'yi temsil eder ve bu, 2,69 milyar ışık yılı uzaklıktaki GP_J1219 için yaklaşık 10.750 ışık yılına karşılık gelir. COS Çok Anotlu Mikro-kanal Dizisi (Multi-Anode Micro-channel Array - MAM) kullanıldığında algılayıcı plakası ölçeği, NUV görüntüleme modunda yay-saniye başına ~40 pikseldir (piksel başına 0,0235 yay-saniye).[18]

Bezelye gökadaları, 2007'den beri vatandaş bilimi platformu Galaxy Zoo'da toplanan ilginç görüntüleri incelemek için Hubble Uzay Teleskobunu kullanan Zoogems projesinde önemli bir yere sahiptir.[19] Zoogems araştırmaları için seçilmiş ~300 olası aday arasında 75 Bezelye gökadası bulunmaktadır. Orijinal Bezelye gökadası sınıflandırmalarında HST kadar iyi kalitede olmayan SDSS görüntüleri kullanılmıştı. Bu yeni HST görüntüleri 2021 yılında, Bezelye gökadalarının reiyonizasyon dönemindeki ilk gökadalara benzer oldukları teorisini sorgulayan bir çalışmaya yol açmıştır. Bu çalışmada, Bezelye gökadalarındaki yıldız popülasyonunun, var olabilecek herhangi bir erken gökadadan daha yaşlı olabileceği öne sürülmektedir. Makalenin özetine göre: "Yüksek oranda yaşlı yıldızların varlığı, bu yerel gökadalardaki büyük kaçış oranlarına izin veren mekanizmaların reiyonizasyon döneminde işleyenlerden farklı olabileceğini göstermektedir."[20]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Dr. Özlem Kılıç Ekici (Mayıs 2023). "James Webb Uzay Teleskobu Keşiflerine Hızla Devam Ediyor!". TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi. 19 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2024. 
  2. ^ a b c d e f C. Cardamone; K. Schawinski; M. Sarzi; S.P. Bamford; N. Bennert; C.M. Urry; C. Lintott; W.C. Keel; J. Parejko; R.C. Nichol; D. Thomas; D. Andreescu; P. Murray; M.J. Raddick; A. Slosar; A. Szalay; J. Vandenberg (Aralık 2009). "Galaxy Zoo Green Peas: Discovery of A Class of Compact Extremely Star-Forming Galaxies". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 399 (3). ss. 1191-1205. arXiv:0907.4155 $2. Bibcode:2009MNRAS.399.1191C. doi:10.1111/j.1365-2966.2009.15383.x. 
  3. ^ Hall, Shannon (13 Ocak 2023). "These 'green pea' galaxies might have helped to end the Universe's dark age - JWST has spotted three tiny, distant galaxies that could solve a long-standing cosmic mystery". Nature. 613 (7944): 425-426. doi:10.1038/d41586-023-00064-7. PMID 36639450. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2023. 
  4. ^ Skibba, Ramin (10 Ocak 2023). "Astronomers May Have Just Spotted the Universe's First Galaxies - NASA's new JWST space telescope has revealed some cosmic surprises, including galaxies that might have assembled earlier than previously thought". Wired. 10 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2023. 
  5. ^ M.J. Raddick; G. Bracey; P.L. Gay; C.J. Lintott; P. Murray; K. Schawinski; A.S. Szalay; J. Vandenberg (2010). "Galaxy Zoo:Exploring the motivations of citizen science volunteers". American Astronomical Society - Astronomy Education Review. 9 (1): 010103. arXiv:0909.2925 $2. Bibcode:2010AEdRv...9a0103R. doi:10.3847/AER2009036. 
  6. ^ M.C.P. Straub (20 Mayıs 2016). "Giving Citizen Scientists a Chance: A Study of Volunteer-led Scientific Discovery". Citizen Science: Theory and Practice. 1 (1): 5. doi:10.5334/cstp.40. 
  7. ^ Nielsen, M. (2011). Reinventing Discovery: The New Era of Networked Science. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-14890-8. 
  8. ^ R. O. Amorín; E. Pérez-Montero; J.M. Vílchez (2010). "On the oxygen and nitrogen chemical abundances and the evolution of the "green pea" galaxies". The Astrophysical Journal Letters. 715 (2): L128-L132. arXiv:1004.4910 $2. Bibcode:2010ApJ...715L.128A. doi:10.1088/2041-8205/715/2/L128. 
  9. ^ a b "Galaxy Zoo Hunters Help Astronomers Discover Rare 'Green Pea' Galaxies". Yale News. 27 Temmuz 2009. 26 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2009. 
  10. ^ a b K. Nakajima; M. Ouchi (2014). "Ionization state of inter-stellar medium in galaxies: evolution, SFR-M*-Z dependence, and ionizing photon escape". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 442 (1). ss. 900-916. arXiv:1309.0207 $2. Bibcode:2014MNRAS.442..900N. doi:10.1093/mnras/stu902. 
  11. ^ "New Image of Infant Universe reveals era of first stars, age of cosmos, and more". NASA. 2003. 2 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2010. 
  12. ^ R. Amorin; E. Perez-Montero; J.M. Vilchez; P.Papaderos (2012). "The star formation history and metal content of the 'Green Peas'. New detailed GTC_OSIRIS spectrophotometry of three galaxies". The Astrophysical Journal. 749 (2): 185. arXiv:1202.3419 $2. Bibcode:2012ApJ...749..185A. doi:10.1088/0004-637X/749/2/185. 
  13. ^ Y.I. Izotov; I. Orlitova; D. Schaerer; T.X. Thuan; A. Verhamme; N.G. Guseva; G. Worseck (2016). "Eight per cent leakage of Lyman continuum photons from a compact, star-forming dwarf galaxy". Nature. 529 (7585): 178-180. arXiv:1601.03068 $2. Bibcode:2016Natur.529..178I. doi:10.1038/nature16456. PMID 26762455. 
  14. ^ Y. I. Izotov; D. Schaerer; T. X. Thuan; G. Worseck; N. G. Guseva; I. Orlitova; A. Verhamme (October 2016). "Detection of high Lyman continuum leakage from four low-redshift compact star-forming galaxies". MNRAS. 461 (4): 3683-3701. arXiv:1605.05160 $2. Bibcode:2016MNRAS.461.3683I. doi:10.1093/mnras/stw1205. 
  15. ^ a b c A. E. Jaskot; M. S. Oey (2014). "Linking Ly-alpha and Low-Ionization Transitions at Low Optical Depth". The Astrophysical Journal Letters. 791 (2): L19. arXiv:1406.4413 $2. Bibcode:2014ApJ...791L..19J. doi:10.1088/2041-8205/791/2/L19. 
  16. ^ a b A. Verhamme; I. Orlitova; D. Schaerer; M. Hayes (June 2015). "Using Lyman-alpha to detect galaxies that leak Lyman continuum". Astronomy and Astrophysics. 578: A7. arXiv:1404.2958 $2. Bibcode:2015A&A...578A...7V. doi:10.1051/0004-6361/201423978. 
  17. ^ "HST Program 13293". Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü. 5 Mart 2014. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2014. 
  18. ^ "Cosmic Origins Spectrograph Instrument Handbook for Cycle 22" (PDF). Space Telescope Science Institute. January 2014. s. COS Quick Reference Guide. 28 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Aralık 2014. 
  19. ^ "Zoogems". Zooniverse. 2 Şubat 2018. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2021. 
  20. ^ L. Clarke; C. Scarlata; V. Mehta; W.C. Keel; C. Cardamone; M. Hayes; N. Adams; H. Dickinson; L. Fortson; S. Kruk; C. Lintott; B. Simmons (10 Mayıs 2021). "An Old Stellar Population or Diffuse Nebular Continuum Emission Discovered in Green Pea Galaxies". The Astrophysical Journal Letters. 912 (2): L22. arXiv:2012.07668 $2. Bibcode:2021ApJ...912L..22C. doi:10.3847/2041-8213/abf7cc. 
Kaynak hatası: <references> grubunda "" içinde tanımlanan "nakajima" adlı <ref> etiketinin içeriği yok. (Bkz: Kaynak gösterme)
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bezelye_gökadaları&oldid=31818008" sayfasından alınmıştır