Galaksi iplikçiği

Fiziksel kozmoloji
Erken evren
Arka planlar
Genişleme • Gelecek
Bileşenler • Yapı
Bileşenler
Yapı
Deneyler
Bilim insanları
Fiziksel kozmoloji tarihi

Gökada iplikçikleri (alt tipler: süperküme kompleksleri, gökada duvarları ve gökada tabakaları)[1][2] kozmolojide kütleçekimsel olarak bağlı olan gökada süperkümelerinin duvarlarından oluşan evrendeki bilinen en büyük yapılardır. Bu devasa iplik benzeri oluşumlar, 80 megaparsek h−1'e (160 ila 260 milyon ışıkyılı[3][4]) ulaşabilir ve büyük boşluklar arasındaki sınırları oluşturur.[5]

Oluşum

[değiştir | kaynağı değiştir]

Evrenin evriminin standart modelinde galaktik iplikçikler (galaktik ağ veya kozmik ağ olarak da adlandırılan), ağ benzeri karanlık madde dizileri boyunca oluşur ve onu takip eder.[6] Bu karanlık maddenin, evrenin yapısını en büyük ölçeklerde belirlediği düşünülmektedir. Karanlık madde kütleçekimsel olarak baryonik maddeyi çeker ve gök bilimcilerin süper-galaktik kümelerin uzun, ince duvarlarını oluşturduğunu gördükleri "normal" maddedir.

Keşif

[değiştir | kaynağı değiştir]

Süperkümelerden daha büyük yapıların keşfi 1980'lerin sonlarında başladı. 1987'de Hawaii Üniversitesi Astronomi Enstitüsü'nden gök bilimci R. Brent Tully, Balıklar-Balina Süperküme Kompleksi olarak adlandırdığı şeyi tanımladı. 1989'da CfA2,[7] ardından 2003 yılında Sloan Seddi keşfedildi.[8] 11 Ocak 2013'te Central Lancashire Üniversitesi'nden Roger Clowes liderliğindeki araştırmacılar, büyük kuasar grubu Huge-LQG'nin keşfini duyurdular.[9] Kasım 2013'te, gama ışını patlamalarını referans noktaları olarak kullanan gök bilimciler, 10 milyar ışık yılını aşan ve son derece büyük bir iplikçik olan Herkül-Kuzeytacı Büyük Duvarı'nı keşfettiler.[10][11][12]

İplikçikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

İplikçiklerin iplikçik alt tipi, uzunlamasına eksen boyunca enine kesitte kabaca benzer büyük ve küçük eksenlere sahiptir.

Gökada İplikçikleri
İplikçik Tarih Ortalama mesafe Boyut Notlar
Saç İplikçiği Saç Süperkümesi, Saç İplikçiğinin içinde yer alır.[13] CfA2 Büyük Duvarı'nın bir parçasını oluşturur.[13][14]
Kahraman–Kanatlıat İplikçiği 1985 İplikçiğin bir üyesi olarak Kahraman-Balıklar Süperkümesi, Balıklar-Balina Süperküme Kompleksiyle bağlantılıdır.[15]
Büyük Ayı İplikçiği CfA Homunculus'a bağlı olan iplikçiğin bir kısmı, Homunculus'un "bacağının" bir kısmını oluşturur.[16]
Vaşak–Büyük Ayı İplikçiği (LUM İplikçiği) 1999 kırmızıya kayma 2000 km/s'den 8000 km/s'ye Vaşak-Büyük Ayı Süperkümesi ile bağlantılı, iki ayrı yapı olmasına rağmen daha büyük bir yapıdır.[16]
ClG J2143-4423 A İplikçiği 2004 z= 2.38 110 Mpc 2004 yılında keşfedilen, CfA2 Büyük Duvarı uzunluğundaki ClG J2143-4423 proto-kümesi çevresinde bulunan bir iplikçiktir. 2008 itibarıyla, kırmızıya kayması 2'den fazla olan en büyük yapıydı.[17][18][19][20]
  • 2008 yılında gök bilimciler Adi Zitrin ve Noah Brosch, Samanyolu ve Yerel Grup civarında yıldız patlama gökadalarının hizalanmasıyla tanımlanan kısa bir iplikçiğin varlığını öne sürdüler.[21] Bu iplikçiğin gerçekliği ve benzer fakat daha kısa bir iplikçiğin tanımlanması, McQuinn'in ve arkadaşlarının TRGB yöntemini kullandığı mesafe ölçümlerine dayalı bir çalışmasının sonucuydu (2014).[22]

Gökada duvarları

[değiştir | kaynağı değiştir]

İplikçiklerin alt tipi olan gökada duvarı, uzunlamasına eksen boyunca enine kesitte küçük eksenden önemli ölçüde daha büyük olan bir ana eksene sahiptir.

Gökada Duvarları
Duvar Tarih Ortalama mesafe Boyut Notlar
CfA2 Büyük Duvarı (CfA Büyük Duvarıl) 1989 z= 0.03058 251 Mpc uzunluk
750 Mly uzunluk
250 Mly genişlik
20 Mly kalınlık
 Evrende keşfedilen ilk süper-büyük büyük-ölçekli yapı veya sözde-yapıydı. CfA Homunculus Büyük Duvar'ın kalbinde yer alır ve Saç Süperkümesi homunculus yapısının çoğunu oluşturur. Saç Kümesi çekirdekte yer alır.[23][24]
Sloan Seddi (SDSS Büyük Duvarı) 2003 z= 0.07804 433 Mpc uzunluk On yıl sonra keşfedilen Herkül-Kuzeytacı Büyük Duvarı tarafından gölgelenene kadar bilinen en büyük gökada iplikçiğiydi.[23]
Heykeltıraş Duvarı (Güneyin Büyük Duvarı) 8000 km/s uzunluk
5000 km/s genişlik
1000 km/s derinlik
(kırmızıya kayma boyutlarında) 		Heykeltıraş Duvarı, Ocak Duvarı'na "paralel" ve Turna Duvarı'na "dik".[25][26]
Turna Duvarı Turna Duvarı, Ocak ve Heykeltıraş Duvarlarına "dik".[26]
Ocak Duvarı Ocak Kümesi bu duvarın bir parçasıdır. Duvar, Heykeltıraş Duvarı'na "paralel" ve Turna Duvarı'na "dik".[25][26]
Herkül-Kuzeytacı Büyük Duvarı 2013 z≈2[11] 3 Gpc uzunluk,[11]
150.000 km/s derinlik[11]
(kırmızıya kayma boyutlarında) 		Gözlemlenebilir evrendeki bilinen en büyük yapıdır.[10][11][12]
Gökada iplikçikleri, duvarlar ve boşluklar ağ benzeri yapılar oluşturur.
  • "Erboğa Büyük Duvarı" ("Ocak Büyük Duvarı" veya "Başak Duvarı") diğer bir yapı olarak önerilmiştir. Bu duvarın bir parçası olarak Ocak Duvarı (görsel olarak Kaçınma Bölgesi tarafından oluşturulan) ile birlikte Suyılanı-Erboğa Süperkümesi'ni ve Samanyolu Gökadası'nın bulunduğu yer olan Başak Süperkümesi'ni birlikte içerecektir (bu nedenle Yerel Büyük Duvar olarak da adlandırılabilir).[25][26]
  • Cetvel Kümesi'ni içerecek olan Büyük Çekici'nin fiziksel bir ifadesi olarak bir duvar önerilmiştir. Bu nedenle bazen Büyük Çekici Duvarı veya Cetvel Duvarı olarak anılır.[27] Ancak Laniakea Süperkümesi'nin keşfiyle, Büyük Çekici, Suyılanı-Erboğa Süperkümesi ve Başak Süperkümesi artık yeni süper yapıya dahil edilmiştir.[28]
  • 2000 yılında, B3 0003+387 radyo gökadasının yakınında z = 1.47'de bulunan bir duvar önerildi.[29]
  • 2000 yılında, Hubble Derin Alanının (HDF North) kuzey bölgesinde z = 0.559'da bulunan bir duvar önerildi.[30]

En yakın gökada duvarlarının haritası

[değiştir | kaynağı değiştir]
En yakın gökada duvarlarını gösteren 500 milyon ışık yılı içindeki evren

Büyük Kuasar Grupları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük kuasar grupları (LQG'ler) bilinen en büyük yapılardan bazılarıdır.[31] Bunlar ön-hiperkümeler/ön-süperküme kompleksleri/gökada iplikçiği öncüleri olarak teorize edilir.[32]

Büyük Kuasar Grupları
LQG Tarih Ortalama mesafe Boyut Notlar
Clowes–Campusano LQG
(U1.28, CCLQG) 		1991 z= 1.28
  • en uzun boyut: 630 Mpc
 1991'den 2011'e, U1.11'in keşfine kadar evrendeki bilinen en büyük yapıydı.
U1.11 2011 z =1.11
  • en uzun boyut: 780 Mpc
 Huge-LQG'nin keşfine kadar birkaç ay boyunca evrendeki bilinen en büyük yapıydı.
Huge-LQG 2012 z= 1.27
  • karakteristik boyut: 500 Mpc
  • en uzun boyut: 1240 Mpc
Bir yıl sonra Herkül-Kuzeytacı Büyük Duvarı'nın keşfine kadar[11] evrende bilinen en büyük yapıydı.[31][32]

Süperküme kompleksi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Süperküme kompleksi
Ad Tarih Ortalama mesafe Boyut Notlar
Balıklar-Balina Süperküme Kompleksi 1987 1 milyar ly genişlik,
150 milyon ly derinlik 		Başak Süperkümesi ve Yerel Grubu İçerir

Büyük ölçekli dağılım haritaları

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • 1 milyar ışık yılı (307 Mpc) içindeki evren. Harita, süperkümeleri, iplikçikleri ve boşlukları gösterir.
    1 milyar ışık yılı (307 Mpc) içindeki evren. Harita, süperkümeleri, iplikçikleri ve boşlukları gösterir.
  • En yakın duvarların, boşlukların ve süperkümelerin haritası
    En yakın duvarların, boşlukların ve süperkümelerin haritası
  • SDSS Büyük Duvarı'nı içeren 2dF araştırma haritası
    SDSS Büyük Duvarı'nı içeren 2dF araştırma haritası
  • 2MASS XSC kızılötesi gökyüzü haritası
    2MASS XSC kızılötesi gökyüzü haritası

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Boris V. Komberg, Andrey V. Kravtsov, Vladimir N. Lukash; "The search and investigation of the Large Groups of Quasars" arXiv:astro-ph/9602090; Bibcode: 1996astro.ph..2090K;
  2. ^ R.G. Clowes; "Large Quasar Groups - A Short Review"; The New Era of Wide Field Astronomy, ASP Conference Series, vol. 232.; 2001; Astronomical Society of the Pacific; 1-58381-065-X ; Bibcode: 2001ASPC..232..108C
  3. ^ "Convert 50 Parsecs to Light Years". 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "Convert Megaparsec to Mile". 1 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ Bharadwaj, Somnath; Bhavsar, Suketu; Sheth, Jatush V (2004). "The Size of the Longest Filaments in the Universe". Astrophys J. 606 (1). ss. 25-31. arXiv:astro-ph/0311342 $2. Bibcode:2004ApJ...606...25B. doi:10.1086/382140. 
  6. ^ Riordan, Michael; David N. Schramm (Mart 1991). Shadows of Creation: Dark Matter and the Structure of the Universe. W H Freeman & Co (Sd). ISBN 0-7167-2157-0. 
  7. ^ Huchra, John P.; Geller, Margaret J. (17 Kasım 1989). "M. J. Geller & J. P. Huchra, Science 246, 897 (1989)." Science. 246 (4932). ss. 897-903. doi:10.1126/science.246.4932.897. PMID 17812575. 21 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2009. 
  8. ^ Sky and Telescope, "Refining the Cosmic Recipe" 9 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 14 Kasım 2003
  9. ^ Wall, Mike (11 Ocak 2013). "Largest structure in universe discovered". Fox News. 12 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2013. 
  10. ^ a b Horvath, Istvan; Hakkila, Jon; Bagoly, Zsolt (2014). "Possible structure in the GRB sky distribution at redshift two". Astronomy & Astrophysics. Cilt 561. ss. id.L12. arXiv:1401.0533 $2. Bibcode:2014A&A...561L..12H. doi:10.1051/0004-6361/201323020. 
  11. ^ a b c d e f Horvath I., Hakkila J. ve Bagoly Z.; Hakkila, J.; Bagoly, Z. (2013). "The largest structure of the Universe, defined by Gamma-Ray Bursts". 7th Huntsville Gamma-Ray Burst Symposium, GRB 2013: Paper 33 in EConf Proceedings C1304143. Cilt 1311. s. 1104. arXiv:1311.1104 $2. Bibcode:2013arXiv1311.1104H. 
  12. ^ a b Klotz, Irene (19 Kasım 2013). "Universe's Largest Structure is a Cosmic Conundrum". discovery. 30 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013. 
  13. ^ a b 'Astronomy and Astrophysics' (ISSN 0004-6361), vol. 138, no. 1, Sept. 1984, pp. 85-92. Research supported by Cornell University "The Coma/A 1367 filament of galaxies" 09/1984 Bibcode: 1984A&A...138...85F
  14. ^ The Astronomical Journal, 115:1745-1777, 1998 Mayıs ; The Star Formation Properties of Disk Galaxies: Hα Imaging of Galaxies in the Coma Supercluster
  15. ^ 'Astrophysical Journal', Part 1 (ISSN 0004-637X), vol. 299, Dec. 1, 1985, pp. 5-14. "A possible 300 megaparsec filament of clusters of galaxies in Perseus-Pegasus" 12/1985 Bibcode: 1985ApJ...299....5B
  16. ^ a b The Astrophysical Journal Supplement Series, volume 121, issue 2, pp. 445-472. "Photometric Properties of Kiso Ultraviolet-Excess Galaxies in the Lynx-Ursa Major Region" 04/1999 Bibcode: 1999ApJS..121..445T
  17. ^ NASA, GIANT GALAXY STRING DEFIES MODELS OF HOW UNIVERSE EVOLVED 6 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 7 Ocak 2004
  18. ^ Palunas, Povilas; Teplitz, Harry I.; Francis, Paul J.; Williger, Gerard M.; Woodgate, Bruce E. (2004). "The Distribution of Lyα-Emitting Galaxies at z=2.38". The Astrophysical Journal. 602 (2). ss. 545-554. arXiv:astro-ph/0311279 $2. Bibcode:2004ApJ...602..545P. doi:10.1086/381145. 
  19. ^ Francis, Paul J.; Palunas, Povilas; Teplitz, Harry I.; Williger, Gerard M.; Woodgate, Bruce E. (2004). "The Distribution of Lyα-emitting Galaxies at z=2.38. II. Spectroscopy". The Astrophysical Journal. 614 (1). ss. 75-83. arXiv:astro-ph/0406413 $2. Bibcode:2004ApJ...614...75F. doi:10.1086/423417. 
  20. ^ Relativistic Astrophysics Legacy and Cosmology - Einstein's, ESO Astrophysics Symposia, Volume . 978-3-540-74712-3. Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 2008, p. 358 "Ultraviolet-Bright, High-Redshift ULIRGS" 00/2008 Bibcode: 2008ralc.conf..358W
  21. ^ Zitrin, A.; Brosch, N. (2008). "The NGC 672 and 784 galaxy groups: evidence for galaxy formation and growth along a nearby dark matter filament". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 390 (1). ss. 408-420. arXiv:0808.1789 $2. Bibcode:2008MNRAS.390..408Z. doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13786.x. 
  22. ^ McQuinn, K.B.W. (2014). "Distance Determinations to SHIELD Galaxies from Hubble Space Telescope Imaging". The Astrophysical Journal. 785 (1). s. 3. arXiv:1402.3723 $2. Bibcode:2014ApJ...785....3M. doi:10.1088/0004-637x/785/1/3. 
  23. ^ a b Chin. J. Astron. Astrophys. Vol. 6 (2006), No. 1, 35-42 "Super-Large-Scale Structures in the Sloan Digital Sky Survey" (PDF). 10 Haziran 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  24. ^ Scientific American, vol. 280, no. 6, pp. 30-37 "Mapping the Universe" (PDF). 4 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.  (1.43 MB) 06/1999 Bibcode: 1999SciAm.280f..30L
  25. ^ a b c Unveiling large-scale structures behind the Milky Way. Astronomical Society of the Pacific Conference Series, vol. 67; Proceedings of a workshop at the Observatoire de Paris-Meudon; 18-21 Ocak 1994; San Francisco: Astronomical Society of the Pacific (ASP); c1994; edited by Chantal Balkowski and R. C. Kraan-Korteweg, p.21 ; Visualization of Nearby Large-Scale Structures 27 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ; Fairall, A. P., Paverd, W. R., & Ashley, R. P. ; 1994ASPC...67...21F
  26. ^ a b c d Astrophysics and Space Science, volume 230, issue 1-2, pp. 225-235 "Large-Scale Structures in the Distribution of Galaxies" 08/1995 Bibcode: 1995Ap&SS.230..225F
  27. ^ World Science, Wall of galaxies tugs on ours, astronomers find 28 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 19 Nisan 2006
  28. ^ Tully, R. Brent; Courtois, Hélène; Hoffman, Yehuda; Pomarède, Daniel (2 Eylül 2014). "The Laniakea supercluster of galaxies". Nature. 513 (7516) (4 Eylül 2014 tarihinde yayınlandı). ss. 71-73. arXiv:1409.0880 $2. Bibcode:2014Natur.513...71T. doi:10.1038/nature13674. PMID 25186900. 
  29. ^ The Astronomical Journal, volume 120, issue 5, pp. 2331-2337. "B3 0003+387: AGN-Marked Large-Scale Structure at Redshift 1.47?" 11/2000 Bibcode: 2000AJ....120.2331T DOI:10.1086/316827
  30. ^ Vanden Berk, Daniel E.; Stoughton, Chris; Crotts, Arlin P. S.; Tytler, David; Kirkman, David (2000). "QSO[CLC]s[/CLC] and Absorption-Line Systems surrounding the Hubble Deep Field". The Astronomical Journal. 119 (6). ss. 2571-2582. arXiv:astro-ph/0003203 $2. Bibcode:2000AJ....119.2571V. doi:10.1086/301404. 
  31. ^ a b ScienceDaily, "Biggest Structure in Universe: Large Quasar Group Is 4 Billion Light Years Across" 9 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Royal Astronomical Society, 11 Ocak 2013 (13 Ocak 2013 tarihinde erişilmiştir)
  32. ^ a b Clowes, Roger G.; Harris, Kathryn A.; Raghunathan, Srinivasan; Campusano, Luis E.; Soechting, Ilona K.; Graham, Matthew J.; "A structure in the early universe at z ~ 1.3 that exceeds the homogeneity scale of the R-W concordance cosmology"; arXiv:1211.6256 ; Bibcode: 2012arXiv1211.6256C ; DOI:10.1093/mnras/sts497 ; Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 11 Ocak 2013

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Galaksi_iplikçiği&oldid=32532236" sayfasından alınmıştır