Pinturicchio

Pinturicchio
Pinturicchio'nun otoportesi (1501)
Genel bilgiler
Doğum adı	Bernardino di Betto Betti
Doğum	1454 Perugia
Ölüm	11 Aralık 1513 (59 yaşında) Siena
Uyruk	İtalyan
Alanı	Resim sanatı
Katıldığı akımlar	İtalyan Rönesansı
Etkilendikleri	Andrea del Verrocchio Piero della Francesca
Etkiledikleri	Raffaello

Bernardino di Betto Betti yaygın bilinen ismiyle Pinturicchio ya da Pintoricchio (d. Perugia, 1454^[1] – ö. Siena, 11 Aralık 1513), bezemesel nitelikli freskleriyle tanınan İtalyan ressam.

15. yüzyılın ikinci yarısının en büyük ressamlarından biri olan Pinturicchio; fresk, minyatür ve tablolarıyla İtalyan resim sanatına yön veren isimlerden biri oldu. Pietro Perugino ve Raffaello ile birlikte İtalyan Rönesansı'nın en önemli sanatçılarını eğitti. Öğrenciliği döneminde yaptığı işler, üsluplarının birbirine çok benzemesi nedeniyle sık sık Pietro Perugino (aralarında sadece 4 yaş vardır) ve Raffaello'nun yaptıklarıyla karıştırılır.

Orta İtalya'daki Perugia kentinde, Benedetto Biagio'nun oğlu olarak doğdu. Henüz 13 yaşındayken ailesi tarafından Ressamlar Locası'na yazdırıldı. Pinturicchio'nun hocası olarak Bartolomeo Caporali gözükse de, çizgisinde Umbria bölgesinde ünlenen Beato Angelico, Benozzo Gozzoli, Filippo Lippi, Fra Diamante gibi ünlü isimlerin de büyük etkisi vardır. Umbria bölgesinin dışında resim atölyesine sahip olan Andrea del Verrocchio'nun minyatürlerinden ve Urbino kentinde faaliyet gösteren Piero della Francesca'nın perspektif ve kompozisyonlarından etkilenmiştir.

Pinturicchio'nun başlangıç dönemi eseri, San Bernardino Oratoryumu'ndaki suluboya niş tablolarıdır. Pinturicchio'nun 1473 yılında Pietro Perugino ve Piermatteo d'Amelia ile ortaklaşa yaptığı sekiz tablo, sanatçının bugün bilinen en eski çalışmasıdır. Bu sekiz tablodan özellikle Guarigione del Cieco, San Bernardino richiama alla vita un uomo trovato morto sotto un albero ve la Liberazione del prigioniero kumaş detaylarındaki zenginlik ve pastoral manzara detayları nedeniyle Pinturicchio'ya atfedilmektedir.

Pinturicchio'nun bu çalışmadan sonra Sistina Şapeli'ndeki işlerine kadar geçen 10 yıla dair epey az bilgiye sahibiz. Kimi kaynaklar bu dönemde Pinturicchio'nun kardinal Domenico della Rovere'nin emrinde Santa Maria del Popolo bazilikasında çalıştığını iddia eder.

Bu dönemde Pinturicchio'nun olduğu kesin olan eserler arasında Crocifisso tra i santi Girolamo, Cristoforo (yaklaşık olarak 1475) ve San Girolamo nel deserto (1475-1480) sayılmaktadır.

Pinturicchio'nun Sistina Şapeli'nde 1480-1481 yılları arasında yaptığı çalışmaların ayrıntılarına, kendisinin Giorgio Vasari tarafından yazılmış biyografisi sayesinde hâkimiz. Klasik kaynaklarda özellikle Musa'nın Mısır Gezisi ve İsa'nın Çarmıha Gerilmesi sahnelerinde Pinturicchio'nun katkısından bahsederken, bazı eleştirmenler sanatçıya atfedilen bazı eserlerin aslında Andrea d'Assisi ve Bartolomeo della Gatta'ya ait olduğunu iddia etmektedir. Tüm bu iddialara karşın, Pinturicchio'nun Sistina Şapeli'nde Nascita di Mosè (Musa'nın Doğumu) ve l'Assunta e la Natività di Cristo sahnelerine imzasını attığında şüphe yoktur. Bu sahneler sonradan Michelangelo'nun Son Hüküm freskine yer açmak için tahrip edilmiştir.^[2]

Sistina Şapeli, Pinturicchio için Sandro Botticelli, Cosimo Rosselli, Luca Signorelli gibi İtalyan Rönesansı'nın önemli isimleriyle birlikte çalışmış olma fırsatını sağlaması açısından da önemlidir.^[2]

Sistina Şapeli'ndeki şema Pinturicchio tarafından daha da geliştirilerek Bufalini Şapeli'nde kullanıldı. Bufalini Şapeli'nin yapıldığı 1484-1486 yılları, yaşlı büyük ustaların yavaş yavaş çekilip yerlerini Roma'ya dışarıdan gelen genç yeteneklere bırakmaya başladığı dönem olarak nitelendirilebilir.

Bufalini Şapeli'nde üç duvar ve tavana yayılan freskler, dönemin Fransiskan tarikatı tarafından öne çıkarılmakta olan Sienalı San Bernardino'nun mucize ve hikmetlerini anlatmaktadır.

Her ne kadar Sistina Şapeli ile aynı tema kullanılmış olsa da, buradaki freskler daha fazla canlılığa sahiptir ve simetriye bağımlılık burada azaltılmıştır. Örneğin San Bernardino'nun Ölümü freskindeki zemin, Pietro Perugino'nun Anahtarların Teslimi'ni anımsatsa da, her iki yandaki asimetrik ve farklı yükseklikteki binalar sahneyi zenginleştirerek hareketlilik katmaktadır. Ön planda bir katafalka konan azizin cenazesi, zemindeki taş simetrisinin de etkisiyle derinlik kazanmaktadır. Pinturicchio'nun bu freskinde Perugia stilinden uzaklaştığı ve Floransalı Benozzo Gozzoli ve Domenico Ghirlandaio'dan esinlendiği, dilenci ve fakirlerin tasvirlerindeyse Flaman ressamları örnek aldığı görülmektedir.

1484 yılında Papa VIII. Innocentius'un maiyetine giren Pinturicchio, Vatikan'daki Apostol Sarayı'nın bir locasına İtalyan şehir manzaralarını çizmekle görevlendirilir. Bu loca sonrasında Bramante'nin Papa II. Julius için yaptığı değişikliklerle Belvedere Sarayı kompleksinin bir parçası haline gelecektir. Bu bina 1750'den sonra klasik dönem heykellerinin saklandığı bir depoya dönüştürülerek Pinturicchio'nun freskleri uygun olmayan bir ortamda unutulmaya terkedilecektir. Yeniden keşfedilmesi 1930'ları bulan bu freskler, büyük ölçüde harap olmalarına karşın günümüze ulaşmayı kısmen başarmıştır. Flaman geleneğine bağlı kalarak "kuş uçuşu" manzaraları çizilen kentler arasında Roma, Milano, Cenova, Venedik, Napoli ve Floransa bulunmaktadır.

Apostol Sarayı'ndaki şehir bezemeleri, II. Pompei Stili'ndeki kırsal alan betimlemelerini anımsatması açısından ayrıca önem taşımaktadır. Roma İmparatoru Neron tarafından yaptırılan ve Roma tarihinin en büyük saraylarından biri olan Domus Aurea, 15. yüzyılda genç bir Romalı kazara bir yarığın içine düşünce bulunmuştu. Eşsiz bezemelerle kaplı olan bu saray kalıntısı, kısa bir süre sonra Roma'nın genç sanatçılarını içine çekecekti. Pinturicchio, Rafaello ve Michelangelo yer altına inerek bu süslemeleri inceleyerek burada gördükleri klasik sanat anlayışını, bir süre sonra fresklerine taşıyacaklardı. Apostol Sarayı'ndaki şehir bezemeleri, Roma sanatının bu bu yeniden keşfinin ilk örneklerinden biridir.

Pinturicchio buradan sonra Andrea Mantegna ile Belvedere Şapeli'nin fresklerini yapmış ancak bu freskler 17. yüzyılda tahrip olmuştur.

Pinturicchio 1480'lerin ikinci yarısında İtalya'nın en güçlü ailelerinden Della Rovere ailesi için çalışmaya başlar. Kardinal Domenico Della Rovere için Palazzo Della Rovere'de eşsiz bezemeler yapar. Bu çalışmaların en ünlüsü, bugün Yarıtanrılar Tavanı olarak ünlenen tavan süslemesidir. 1490 yılında yapılan ve sekizgen şeklinde 63 farklı mitolojik yaratığın resmedildiği bu tavan, altın varaklı mozaiklerle bezelidir.

1485-1490 yılları arasında dönemin kardinali Giuliano Della Rovere için Palazzo Colonna giriş katına dekoratif freskler yapması için görevlendirilen Pinturicchio, bir seri çapraz tonoz ve pandantifin süslemesini hayata geçirdi. Altın varaklı mozaik taşları ve İncil'den sahnelerle süslenen bu mimari ögeler, 16. yüzyılda bazı deniz savaşı freskleriyle zenginleştirildi.

Papa IV. Sixtus'un isteğiyle inşaatına başlanan Santa Maria del Popolo Bazilikası'nda Pinturicchio; kesin olarak iki, bazı sanat eleştirmelerine göreyse dört ayrı şapelin fresklerini tamamlamakla görevlendirildi. Bu dört şapelin fresklerinin hangi Rönesans sanatçısına ait olduğu tartışmasından yanı sıra fresklerin yapım tarihleri konusunda da görüş ayrılıkları mevcuttur. Bazı kaynaklara göre 1482-1484, bazı kaynaklara göreyse 1488-1490 yılları arasında inşa edilen bu şapeller, birbirinden farklı temada fresklerle süslenmiştir.

Cappella del Presepio diğer şapellere göre daha basit bir plana sahipken, Aziz Girolamo'nun hayatını anlatan beş farklı freskle süslenmiştir. Pinturicchio'ya ait olan freskler (1488-1490) ne yazık ki iyi korunamamış durumdadır.

Cappella Basso Della Rovere ise daha oyuncaklı bezeme ve incelikli varak Korint düzeni sütun başlığı süslemelerine sahiptir. Bu şapelde mevcut olan beş freskten "Bakirenin Öyküleri", büyük ölçüde yıpranmış ve yeniden çizimlere maruz kalmıştır. "Meryem, Bebeği ve Azizler ile Tahtında" isimli fresk ise bebek İsa'yı Aziz Augustinus, Assisili Francesco ve Padovalı Antonio arasında resmetmektedir.

Aynı dönemde Pinturicchio, Santa Cecilia in Trastevere Bazilikası'ndaki Ponziani Şapeli'nde de çalışmıştır.

Pinturicchio 1490 yılında San Severino Marche kasabası için Madonna della Pace tablosunu çizer. Tablo, sanatçının teknik anlamda ulaştığı noktayı göstermesi açısından son derece aydınlatıcıdır. Resmin arkafonu detaylarla dolu olmasına karşın, önde yer alan insan figürleri anıtsal ve plastik özellikler taşımaktadır. İdeal bir güzelliğin öne çıkarılmaya çalışıldığı figürlerde başların eğimi, ince bir geometrik çalışmanın ürünü olarak göze çarpmaktadır.^[2]

Madonna della Pace tablosundaki kumaş kıvrımları son derece ayrıntılı detaylarla süslü olup, fırçanın ucuyla nokta nokta işlenerek izleyiciye gerçek bir kumaşın dokusu hissi verilmeye çalışılmaktadır. Özellikle bebek İsa figürünün üzerindeki altın işlemelerde ve inci taşlarının gölgelerinde aynı detaycı yaklaşımı görmek mümkündür. Aynı şekilde fırçanın ucuyla nokta nokta işlenerek oluşturulmuş altın hâleler de tabloya daha önceki dönemlerde görülmemiş bir ışık ve aydınlık hissi vermektedir.

San Severino Marche kasabasındaki Madonna della Pace tablosu Pinturicchio'nun başyapıtlarından biri olarak kabul edilmektedir. Bu tabloya benzer ama daha düşük seviyede işçilik içeren Madonna col Bambino leggente (Kuzey Carolina Raleigh Sanat Müzesi'nde sergilenmektedir) ve Madonna col Bambino Scrivente (Philadelphia Sanat Müzesi) gibi tablolar, 1494-1498 yılları arasında Pinturicchio tarafından çizilmiştir.

Pinturicchio yine bu dönemde, ilk defa 1492'de bir eserine, Madonna del Latte (Bugün Houston'da sergilenmektedir) tablosuna imzasının yanında tarih de atar.

1492'de kardinal Rodrigo Borgia VI. Alexander adıyla papa olduğunda ele aldığı ilk imar projelerinden biri, 1400'lerin ortalarında papa IV. Nicolaus tarafından yaptırılan Vatikan Sarayı'nın tamiri ve bir kule eklenerek Borgia Apartmanı adı adında yeniden inşası oldu. Bu yeni sarayın iç dekorasyon işleri tamamen Pinturicchio'ya verildi. Pinturicchio çok sayıda asistanının da yardımıyla, 1492 sonbaharında başladığı bu işi 1494 yılında tamamladı. Borgia Apartmanı, ressamın kariyerindeki en uzun soluklu çalışmadır. İtalyan Rönesansı'nda bir ilk olan bu çalışma, Pinturicchio'nun Sistina Şapeli'nden sonra kendisinden sonra gelen nesile ait sanatçıları en çok etkilediği iştir.

Borgia Apartmanı'nda ortaya çıkan sonuç, pek çok sanat akımının duvar dekorasyon ve süslemelerinde bir arada sunulduğu bir bileşimdir. Geç Gotik dönemin bir yansıması olan altın varak ve süslemelerin öne çıktığı, Rodrigo Borgia'nın Valensiyalı kökenine göndermede bulunan İspanyol-Endülüs duvar süslemelerinden de beslenen bir eklektik tarz izlenmiştir.

Pinturicchio, Roma'daki bu yoğun çalışmaları sırasında Umbria bölgesinde dönemin önemli asılzadelerinin isteklerini karşılamaya da devam eder. 1494 yılında Orvieto'nun en önemli kilisesi olan Duomo di Orvieto'nun resmedilmesi işini alır. Yoğunluğundan ötürü buradaki işlerini "Cancio del Pentoricchio" isimli bir çırağının yaptığı, Aziz Ambrogio ve Aziz Marco fresklerini onun taslakları üzerinden tamamladığı bugün bilinmektedir.

1494 yılında Pinturicchio, Borgia Apartmanı'ndaki işi bittiğinde Perugia'ya döner. 14 Şubat 1496 tarihinde, Santa Maria dei Fossi kilisesinin ana altarını süsleyecek tuval üzerine yağlı boya tablo için iki yıllık bir sözleşmeye imza atar. 512x314 cm boyutlarındaki bu dev tablo, günümüzde Perugia kentindeki Galleria Nazionale dell'Umbria Müzesi'nde muhafaza edilmektedir.

Pinturicchio'nun Borgia Apartmanı'nda yer alan Azizler Salonu'nda yer alan "Aziz Katerina'nın Tartışması" isimli freskinde, Papa III. Innocentius tarafından misafir edilmekte olan Cem Sultan da resmedilmiştir.^[3]

Bu freskin sanat eleştirmenleri kadar tarihçilerin de ilgisini çekmesine neden olan noktaysa, Borgia dönemi Papalık Devleti'nin zengin politik panoramasını yansıtmasıdır. Bu freskte yüzü seyirciye dönük olan Cem Sultan'ın hemen yanında duran ve İtalya'nın birliğini simgeleyen Azize Katerina'ya Lucrezia Borgia, İmparator Maximian'a ise Niccolò Machiavelli'nin Prens'ine ilham kaynağı olan Cesare Borgia modellik etmektedir. Bu ilginç freskte sürgündeki Mora despotu Andreas Paleologos'u ve Pinturicchio'nun kendisini de bulmak mümkündür.

İtalyan futbolcu Alessandro Del Piero minyon yapısı nedeniyle ülkesinde "Pinturicchio" lakabıyla çağrılmaktadır.

Wikimedia Commons'ta Pinturicchio ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.