Sarin
| Sarin | |
|---|---|
  | |
| Tanıtım ve özellikler | |
| Sistematik ismi | 2-(floro-metil-fosforill)oksipropan |
| Alternatif isimler | İzopropilmetil Fosdonofloridat, Sarin, GB |
| Moleküler formülü | C4H10FO2P |
| Mol kütlesi | 140 g/mol |
| Yoğunluk (Hâllere göre) | 1,0887 g/cm3 (25 °C); 1,102 g/cm3 (20 °C) |
| Kaynama noktası | 158 °C |
| Erime noktası | -56 °C |
Sarin (NATO'nun adlandırmasına göre rumuzu: GB) bir sinir ajanıdır. 1938'de Alman kimyager Gerhad Schrader tarafından bulunmuştur. Sarin aşırı zehirli bir sinir ajanıdır, vücuttaki sinir sistemlerinin dengesini bozarak felç meydana getirir. Çok küçük bir damlası bile insanı öldürebilir. 1991'de Birleşmiş Milletler tarafından kitle imha silahları kategorisine alınmıştır. Sarinin üretimi ve depolanarak saklanması 1993'te CWC (Kimyasal Silahlar Konvensiyonu) tarafından yasaklanmıştır. Spesifik antidotu pralidoksim'dir. Atropin pulmoner ve kardiyak etkileri düzeltmek amacıyla kullanılsa da mortalite üzerinde anlamlı bir etki oluşturmamaktadır.
Özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Sarin, asetilkolin esteraz enziminin geri dönüşsüz bir inhibitörüdür. Canlı vücudunda sinaptik aralıkta asetilkolin yıkımını engelleyerek spastik paraliziye yol açar. Solunum kaslarının felci sonucu öldürücü olabilir. Sarin renksiz bir sıvı olup buharı da sıvısı gibi renksizdir. Renksiz ve kokusuz olduğu için sezilmesi ve teşhisi zordur.
Üretimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Sarini elde etmek için bir dizi üretim yolu kullanılabilir. Nihai reaksiyon tipik olarak, izopropil alkol ile bir izopropoksi grubunun fosfora bağlanmasını içerir. Bu işlemin iki çeşidi yaygındır. Biri, metilfosfonil diflorürün izopropil alkol ile reaksiyonudur ve bu, bir yan ürün olarak hidroflorik asit ile sarin enantiyomerlerinin rasemik bir karışımını üretir:[1]
"Di-Di" işlemi olarak bilinen ikinci işlem, sadece diflorür yerine eşit miktarlarda metilfosfonil diflorür ve metilfosfonil diklorür kullanır. Bu reaksiyon da Sarin verir ve yan ürün olarak hidroklorik asit verir. Di-Di işlemi, Amerika Birleşik Devletleri tarafından üniter sarin stoğunun üretimi için kullanıldı.[1]
Aşağıdaki şema, Di-Di işleminin genel bir örneğini göstermektedir; gerçekte, reaktiflerin seçimi ve reaksiyon koşulları hem ürün yapısını hem de verimi belirler. Diyagramda gösterilen karışık kloro floro ara ürününün enantiyomerinin seçimi isteğe bağlıdır, ancak son ikâme, ayrılan grup olarak flor yerine klor için seçicidir. Sarin ve diğer organofosfatların sentezi için inert atmosfer ve susuz koşullar (Schlenk teknikleri) kullanılır.[1]
Fizyolojik etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Burun akması, göğsün sıkışması, görüşün zayıflaması, nefes almada güçlük, aşırı terleme, adalelerin kasılması, kusma, gözbebeklerin küçülmesi ve görüşte bulanıklık, sendeleme, şaşkınlık, uyuşukluk, hafıza kaybı, çırpınma, koma, nefesin kesilmesi ve ölümün meydana gelmesidir. 1995'teki Tokyo metrosuna düzenlenen sarin gazlı terör saldırısında gazın etkisinde kalan bazı kişilerde burun ve ağız kanaması semptomları da görülmüştür. Öldürücü dozda alındığında genellikle ölüm 1-10 dakika içinde gerçekleşir.
Sarinin tarih boyunca kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1939 : Keşfinden sonra Nazi Almanyası tarafından savaşta kullanmak üzere üretilmeye başlanmıştır.
- 1950'lerin başları : NATO sarini standart kimyasal silah olarak kabul edince Sovyetler Birliği ve ABD tarafından askerî amaçlar için üretilmeye başlanmıştır.
- 1980-1988 : İran-Irak Savaşı sırasında Irak ordusu tarafından İran'a karşı kullanılmıştır.
- 1988 : Saddam Hüseyin yönetimindeki iktidar tarafından Halepçe'deki Kürt sivil halka karşı da kullanmıştır, kentte 5000'e yakın insan hayatını yitirmiştir.
- 1994 : Japon dini mezhebi Aum Şinrikyo tarafından Japonya'nın Matsumoto şehrindeki terör saldırısında kullanılmıştır. 8 kişi ölmüş, 200'den fazla kişi de gazdan etkilenmiştir.
- 1995: Yine Aum Şinrikyo tarafından bu sefer Tokyo metrosuna düzenlenen terör saldırısında kullanılmıştır, 20 kişi ölmüştür.
- 2013: Mayıs ayında Adana ve Mersin'de El-Kaide'ye bağlı El-Nusra Cephesi militanlarının yaşadıkları evlere yapılan baskınlarda 2 kg sarin ele geçirilmiştir.[2]
- 2013: Şam'ın Guta banliyösüne düzenlenen saldırıda çok sayıda kişi ölmüştür. Saldırıyı Suriyeli muhaliflerin ve Esad rejiminin yaptığına dair çelişkili haberler bulunmaktadır.[3][4]
- 2017: Suriye'nin İdlib şehrinde sarin ile yapılan saldırı sonucu 50'den fazla kişi hayatını kaybetmiş, yüzlerce kişi gazdan etkilenmiştir.
Kültürel etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]"Perception" dizisinin 1. sezonunun 4. bölümünde sarin gazı ele alınmıştır.
"Numb3rs" dizisinin "Under Pressure" adlı bölümünde teröristler tarafından kullanılmıştır.
"Testere II" filminde Jigsaw tarafından kullanılmıştır.
Sarin ve soman gazları Greg Iles'in Black Cross adlı düşsel 2. Dünya Savaşı romanının ana konusunu oluşturur.
Lost dizisinin 2. sezon 14. bölümünde ([[One of them]/(Onlardan Biri)]) amirine ihanet etmek istemeyen Sayid Jarrah karakteri, kendisine amirinin sarin gazını kullananlar arasında olduğu hatırlatıldığında Amerikalılarla işbirliği yapmaya karar verir.
Fringe dizisinin 1. sezon 3. bölümü sarin gazini konu edinmiştir.
The Newsroom dizisinin 2. sezon bölümlerinde de sarin gazı konu edilmiştir.
Tyrant dizisinin 2. sezon 2. bölümünde de sarin gazı gösterilmiştir.
24 dizisinin 5.sezon bölümlerinde de sarin gazı konu edilmiştir.
Homeland dizisinin 5.sezon bölümlerinde de sarin gazı konu edilmiştir.
Blindspot dizisinin 1.sezon 16.bölümünde sarin gazı konu edilmiştir.
The Night Manager dizisinin 1. sezon 5. bölümünde sarin gazı konu edilmiştir.
Fauda dizisinin 1.sezon 12.bölümünde,intihar saldırısı düzenlemek amacıyla konu edilmiştir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Office of the Under Secretary of Defense for Acquisition and Technology (February 1998). "Chemical Weapons Technology" (PDF). The Militarily Critical Technologies List Part II: Weapons of Mass Destruction Technologies (ADA 330102). U.S. Department of Defense. Erişim tarihi: 4 Eylül 2020 – Federation of American Scientists vasıtasıyla.
- ^ 31 Mayıs 2011 tarihli 7 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Russia Today haberi (İngilizce) 31 Mayıs 2013 tarihinde erişilmiştir
- ^ 21 Ağustos 2013 tarihli 23 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Anadolu Ajansı haberi 22 Ağustos 2013 tarihinde erişilmiştir
- ^ 21 Ağustos 2013 tarihli 21 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Russia Today haberi 22 Ağustos 2013 tarihinde erişilmiştir
- Savunma ve Havacılık 2001/88
- Federation of American Scientists
- Military Technology - 8/2001 sayısı