Tabun

**Tabun**
Bulunuş

Bulan	Gerhard Schrader
Bulunuş tarihi	1936
Kimyasal özellikleri
Kimyasal ismi	Etil N,N-dimetilfosforamidosiyanidat
Kimyasal kategori	Organofosfor bileşik
Kimyasal formül	C₅H₁₁N₂O₂P
Kaynama noktası	247.5 °C (477.5 °F) / 907.17°R
Donma/ergime noktası	−50 °C (−58 °F) / 401.67°R
Buhar basıncı	25 °C de 0.07 mmHg (9 Pa)
Buhar yoğunluğu (Hava=1)	5.6
Sıvı yoğunluğu	25 °C de 1.0887 g/cm³ 20 °C de 1.102 g/cm³
Suda Çözünebilirlik	25 °C de 9.8 g/100 g 20 °C de 7.2 g/100 g
Özgül ağırlık	1,0887 g/cm3 (25 °C) ; 1,102 g/cm3 (20 °C)
Görünüm ve Renk	Saydam-Kahverengi sıvı. Kokusuz madde.
Alev ve patlayıcılık bilgileri
Kıvılcım noktası	78 °C (172 °F) / 631.67°R
Diğer tehlikeler	Bu maddeyi içeren yangınlarda kimyasal ürün olarak hidrojen siyanür oluşabilir.

Tabun veya GA (Etil N,N-dimetilfosforomidosinidat) dünyanın en tehlikeli kimyasal silahlarından biri sayılan çok zehirli bir maddedir. Memelilerde vücuda girişi takiben, canlının merkezî sinir sisteminin fonksiyonunu bloke ettiği için sinir ajanı olarak sınıflandırılmıştır. Ayrıca bir kimyasal silah olarak kullanıldığı için, UN Resolution 687 numaralı Birleşmiş Milletler kararı ile toplu imha silahı olarak kategorilenmiş, araştırma amaçlı az miktarda üretimi çok ciddi yasal kurallara bağlanmış, büyük miktarlarda depolanması ise tamamen yasaklanmıştır. Tabun, içinde Sarin/GB, Soman/GD ve Siklosarin/GF ajanlarının da bulunduğu "G-Serisi" sinir gazlarının ilkidir.

Oda sıcaklığında saydamdan kahverengiye kadar (saflığa bağlı) bir renk aralığında sıvı hâlde bulunan Tabun, diğer G serisi sinir gazlarından Sarin ve Soman kadar olmasa da yüksek bir hızla buharlaşıp ortamda gaz hâlde saatlerce kalarak büyük ölçekli alanlarda ölümcül sonuçlar oluşturulabilir.

İnsan üzerindeki etkileri

Tabun az miktarlarda bile çok zehirli bir sinir ajanıdır. İnsan üzerindeki ilk etkilerini vücuda giren madde miktarından ziyade vücuda giriş noktaları ve giriş hızı belirler. Sadece deri üzerinden kontrollü bir şekilde verilen çok düşük miktarda Tabun buharı, söz konusu deri alanında sırasıyla lokal terleme, şiddeti giderek artan şekilde genel titreme ve sonrasında Tabun ile temas eden deri üzerinde içi ağılı sıvı dolu kabarcıklar oluşmasına sebep olur. Vücuda giriş solunum yolları vasıtasıyla olduğunda Tabun, Sarin'e oranla yaklaşık %50 daha az zehirlidir, ancak Tabun'un gözler üzerindeki zararlı etkisi Sarin'den daha fazladır.

Deri ve gözler üzerinden vücuda alınan Tabun ajanı her ne kadar kurbana dayanılamaz derecede acı çektirse de, kurbanın ölümü Tabun'un solunum yoluyla vücuda girmesine nazaran daha uzun sürmektedir. Deri üzerinden vücuda girmesini takiben Tabun, 2 saat içerisinde merkezî sinir sistemini tamamıyla etkisiz hâle getirir. Bu süre solunum yoluyla vücuda girişte Tabun'un havadaki yoğunluğuna bağlı olarak 1 ila 10 dakika arasına iner. Bu durum kimyasal silahlarla saldırıya maruz kalındığında gaz maskesi kullanarak özellikle solunum yollarını korumanın önemini göstermektedir. Tabun etkisindeki kurbanın hayatının, kendisi zehirli bölgeden uzaklaştırıldıktan ve üzerindeki toksik giysiler çıkarıldıktan sonra otoenjektörle atropin ve/veya obidoksim klorür(en:obidoxime) verilerek kurtarılabilmesi mümkün olabilir.

Tabun'un sinir sistemi üzerindeki etkilerinin ve diğer ek bilimsel araştırmaların çoğu maymun ve goriller üzerinde yapılan deneylere dayanmaktadır.

Alternatif isimlendirme

Etil dimetilfosforamidosiyanidat
Dimetilaminoetoksi-Siyanofosfik oksit
Dimetilamidoekotsifosforil siyanür
Etil dimetilaminosiyanofosfonat
Dimetilfosforoamidosiyanidik asidin etil esteri
Etil fosforodimetilamidosiyanidat
EA1205

Tarih

Tabun, bilinen ilk sinir ajanıdır ve Alman araştırmacı Dr. Gerhard Schrader tarafından 1936 senesinde "yanlışlıkla" bulunmuştur. Elberfield şehrindeki IG Farben adlı ecza şirketi adına daha etkili böcek ilaçları (insektisit) üretebilmek için bu canlıların sinir sistemlerini etkileyerek öldüren organofosfat'larla çeşitli deneyler yapmakta olan Dr. Schrader, çok etkili bir insektisit olduğu gibi insanlar için de son derece tehlikeli ve ölümcül olan Tabun'u oluşturmuştur.

İlk olarak II. Dünya Savaşı esnasında Almanlar tarafından "Trilon-83" kod adıyla Dyhernfurth'da (şimdiki adı Brzeg Dolny, Polonya) 1942 yılında kurulan bir fabrikada Anorgana GmbH şirketinin lisansı ile silah amaçlı olarak üretilmeye başlanmıştır. Fabrika daha sonra Sovyet Ordusu tarafından bombalanmış, ardından istila edilmiştir. Dönemin Rus hükûmeti daha sonra bu fabrikayı ve elde edilen bilimsel verileri kendi kimyasal silah programına yardımcı olması amacıyla Rusya'ya taşıtmıştır. Ancak dönemin birçok süpergücü gibi, Ruslar da kısa süre sonra Tabun yerine daha etkili ve Tabun'a nazaran daha uzun raf ömrüne sahip olan GB ve GD sinir gazlarına yönelmişlerdir.

GA'nın üretimi ise diğer G serisi ajanlara oranla daha kolay olduğundan ve kullanılan kimyasal işlem birçok kimyager tarafından kolaylıkla anlaşıldığından kimyasal silah programına sahip olmak isteyen ancak gelişmiş bir endustriyel yeteneği olmayan ülkeler (örn. Irak, İran, Libya ve Suriye) tarafından tercih edilmiştir.

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar