Sokollu Mehmed Paşa
| Sokollu Mehmed Paşa | |
|---|---|
.png) | |
| Osmanlı Sadrazamı | |
| Görev süresi 28 Haziran 1565 - 11 Ekim 1579 | |
| Hükümdar | I. Süleyman II. Selim III. Murad |
| Yerine geldiği | Semiz Ali Paşa |
| Yerine gelen | Semiz Ahmed Paşa |
| Osmanlı Kaptan-ı Derya | |
| Görev süresi 28 Haziran 1546 - 11 Ekim 1550 | |
| Hükümdar | I. Süleyman |
| Yerine geldiği | Barbaros Hayreddin Paşa |
| Yerine gelen | Sinan Paşa |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1505 Sokoloviçi, Vişegrad, Bosna Hersek, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 11 Ekim 1579 (74 yaşında) İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Defin yeri | Eyüpsultan Mezarlığı, İstanbul |
Sokollu veya Sokullu Mehmed Paşa (Osmanlıca: صوقوللى محمد پاشا, Boşnakça: Mehmed-paša Sokolović, Sırpça: Мехмед-паша Соколовић; 1505 - 11 Ekim 1579), I. Süleyman döneminde Osmanlı donanmasının Kaptan-ı Deryalığı ve yine I. Süleyman, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde 14 yıl Osmanlı Devleti'nin sadrazamlığını yapmış Osmanlı devlet adamıdır. I. Süleyman'ın son sadrazamı olmuştur. Hem Osmanlı İmparatorluğu'nun zirvede bulunduğu dönemi simgelemesi itibarıyla hem de icraatları, projeleri ve kişiliği sayesinde en önemli Osmanlı sadrazamlarından biri kabul edilir. II. Selim'in damadı ve Esmehan Sultan'ın eşidir.
Sadrazamlıktan önceki hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
1505 yılında Vişegrad kadılığındaki Rudo kasabasına uzak olmayan (Osmanlı idaresi altında iken Sokol olarak adlandırılan) Sokoloviçi ↔ adı Bayo Sokoloviç'di.[1] Muvekit'e göre Sokollu Mehmet Paşa, Sokollu Ahmet Bey'in oğludur ve bu iddia, Mehmet Paşa'nın düzenleyip imzaladığı vakıfnamesine dayandırılmıştır.[2] Bu nedenle Balkan halkları arasında Mehmed Paşa Sokoloviç olarak anılır. Vaftiz edilirken Bayo adı takılmıştı. Yaygın görüş Sokollu'nun Boşnak[3][4][5] kökenli olduğu yönündedir ancak Sırp[6] olduğu yönünde de görüşler vardır. Sokullu'nun babasının adı Dimitriye'ydi. Dimitriye'nin bir kızı ve Sırp tarihçilerine göre üç, Türk yazarlarına göre ise iki oğlu daha vardı.[1] 1519 yılında devşirme sistemi ile çocuk yaşta Edirne Sarayı'na getirilmiş, Mehmed adı verilerek Türk ve Müslüman kültürü ile yetiştirilmiştir. Ardından İstanbul'a gönderilmiştir. Topkapı Sarayı'nın Enderun bölümünde çeşitli görevlerde bulundu. 1541'de Kapıcıbaşılığa yükseldi. 1546'da saray hizmetlerinde başarılı olanların dış göreve atanmaları yolundaki gelenek uyarınca Kaptan-ı Derya'lığa getirildi. Görevde iken Trablusgarp Seferi'ne katıldı, İstanbul Tersanesini genişletti ve yeniledi. 1549'da vezirliğe yükselerek Rumeli Beylerbeyliğine atandı.
Avusturya ile 1547'de imzalanan barış antlaşmasının bozulması üzerine Sokollu Mehmed Paşa 1551'de Erdel üzerinde yapılacak seferin komutanlığına getirildi. 80.000 kişilik orduyla Erdel'e giren Sokollu Mehmed Paşa önemli kaleleri aldı, ama Temeşvar Kuşatması'nda başarılı olamayarak geri çekildi. Temeşvar 1552'de, Macaristan serdarlığına atanan Kara Ahmet Paşa ile alınabildi.
I. Süleyman 1553'te Sokollu Mehmed Paşa'yı Rumeli askerlerinin başında Anadolu'ya gönderdi. Aynı yıl başlayan Nahçıvan Seferi'nde Sokollu komutasındaki Rumeli askerleri büyük başarı gösterdiler. Sefer dönüşünde Sokollu üçüncü kez vezirliğe yükselerek kubbealtı vezirleri arasına katıldı. Sokollu Mehmed Paşa, Süleyman'ın oğulları arasındaki mücadeleler sırasında da hep Selim'in yanında oldu. Nitekim taht mücadelesini Selim kazandı. Semiz Ali Paşa'nın sadrazamlığa yükselmesiyle ikinci vezir olan Sokollu, onun 1565'te ölmesiyle sadrazamlığa getirildi. Yaşı hayli ilerlemiş olan Süleyman çok güvendiği Sokollu'ya geniş yetkiler vermişti. 1561'de üçüncü vezir iken Süleyman'ın torunu ve Sultan II. Selim'in kızı Esmehan Sultan ile evlendi.
Sadrazamlık dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Bu tarihten ölümüne kadarki 15 yıl boyunca Osmanlı İmparatorluğu'nun idaresini fiilen elinde tuttu. I. Süleyman'ın son seferi olan Zigetvar kalesi fethini, padişah öldükten sonra o idare etti. Süleyman'ın ölümünü askerden II. Selim gelinceye kadar saklayarak onu tahta çıkarmayı başardı. II. Selim döneminde sürekli sadrazamlıkta kaldı ve devlet işlerini idare etti. Sokollu 1568'de Avusturya ile 8 yıl süren bir barış antlaşması imzaladıktan sonra doğuya yöneldi. Amacı Osmanlı egemenliğini Asya'da ve doğu denizlerinde de güçlendirmekti. Portekiz'in Hint Okyanusu'ndaki artan etkinliğine karşın Kızıldeniz, Umman Denizi ve Basra Körfezi'ndeki Osmanlı gemilerinin sayılarını attırdı. Hindistan ve Endonezya ile iyi ilişkiler kurmaya çalıştı. Sokollu ayrıca Tunus'u Osmanlı himayesi altına sokarak, Kuzey Afrika'yı da denetlemek istiyordu. Ama Piyale Paşa ve Lala Mustafa Paşa gibi karşıtların etkisiyle Divan 1570'te Kıbrıs'ın alınması kararını aldı. Sokollu Venediklilere karşı böyle bir savaşın Avrupa'yı kendilerine karşı birleştireceği görüşündeydi. Ama Lala Mustafa Paşa Divan'a uyarak 1571'de Kıbrıs'a çıktı. Haçlı Donanması'nın misillemesinde Osmanlı donanması İnebahtı'nda yenildi. Alınan ağır yenilgi karşısında Osmanlılara gelen bir Venedik elçisine "Biz sizden Kıbrıs'ı alarak kolunuzu kestik, siz ise donanmamızı yenmekle yalnızca sakalımızı kestiniz; unutmayın ki, kol bir daha yerine gelmez, ama sakal eskisinden de gür çıkar." dedi. Gerçekten de Sokollu'nun dediği oldu ve Venedikliler barış istemek zorunda kaldılar. Daha sonra Osmanlı Donanması Tunus'u İspanyollardan aldı.
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]
Sokollu 1574'te ölen II. Selim'in yerine geçen III. Murad döneminde de sadrazamlığını sürdürdü. Fakat artık eski gücü yoktu çünkü padişah da artık onun karşıtlarıyla iş birliği halindeydi. Sokollu yine de bazı siyasal başarılara imza attı. Fas'ı Portekiz akınlarından kurtardı, Avusturya'nın saray içine dönük oyunlarını etkisiz hale getirdi. Fakat baskılar artık iyice artmıştı, amcasının oğlu Budin Beylerbeyi Sokullu Mustafa Paşa sudan bir nedenle idam edildi. Sokollu Mehmed Paşa, 11 Ekim 1579 tarihinde derviş kılığındaki biri tarafından bir ikindi divanı çıkışında kalbinden hançerlenerek ağır yaralandı. Ağır yaralarından dolayı Sokollu bir süre sonra 74 yaşında öldü. Eyüpsultan'da bulunan türbesine defnedildi. Sadrazamın katili konuşturulamadı ve ertesi gün öldürüldü. Sokullu’yu öldüren kişi görünüşte timarlarının azaltılmasından şikayetçi olan bir Boşnak olduğu iddia edilmiştir. Ancak bazı araştırmacılar suikastta yıllar önce şeyhleri Hamza Bâli' nin idam edilmesinin intikamını almak isteyen Hamzavîlerin rolü olduğunu iddia etmektedir. Ayrıca sadrazamdan kurtulmak istediği düşünülen III. Murad’ın da suikastın arkasında olduğu iddiaları vardır.[7][8]
Sokollu Mehmed Paşa 14 yıl süren sadrazamlığı boyunca usta bir siyasetçi olarak öne çıkmış, birçok askeri ve siyasal başarının elde edilmesinde birinci derecede rol almıştır. 60 yıllık devlet hizmeti sırasında da hiçbir görevinden alınmamış, daima bir üst göreve atanmış olması da ayrı bir özelliğidir. Sokollu bir tanesi İstanbul'da, diğerleri Lüleburgaz, Havsa (Edirne) ve Payas (Hatay)'ta bulunan beş külliyesi, imparatorluğun hemen her yanına yayılmış eserleri olmuştur.
Don ve Volga ırmakları arasında bir kanal açarak Osmanlı donanmasına Hazar Denizi yolunu açma, Süveyş Kanalı'nı açma, İzmit Körfezi Sapanca Göl Sakarya Nehri üzerinden Karadeniz'e alternatif bir boğaz açma gibi çağının ötesinde projeleri vardı. Don-Volga kanalı için gerekli işgücü seferber edildi, ancak hava şartları nedeniyle çalışmalar sürdürülemedi. Süveyş Kanalı düşüncesiyle ön adım olarak Sudan zapt edildi. Ancak bu proje de sonuca ulaşamadı. Devlet teşkilatı içinde de önemli düzenlemeler yapmıştır.
Türbe Kitabesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Sokollu Mehmed Paşa’nın Mimar Sinan’ın eser olan Eyüp Sultan’da yer alan türbesinin kitabesi ve okunuşu aşağıdaki gibidir:
Şeh Selîm’e vezîr-i a‘zam olan Ya’nî hem-nâm-ı mefhar-i dü-cihân
Eyleyüp hâtır-ı şerîfe hutûr Âyet-i küllü men aleyhâ fân
Kıldı bünyâd o hazret-i paşa Bir makâm-ı şerîf-i âlîşân
Merkad-i pâki oldu evlâdın Hûr u gılmâna ravza-ı rıdvân
Dedi bu dâr-ı Cennet-âsâya İki târîh eden Nihâdî hemân:
Bes makâm-ı latîf cây-ı şerîf(972) Türbe-i pâk-i dâr-i ehl-i cinân(972)
Popüler kültürdeki yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]2011-2014 yılları arasında yayınlanan Muhteşem Yüzyıl adlı dizide Yıldırım Fikret Urağ tarafından canlandırılmıştır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yükseliş dönemi Osmanlı sadrazamları listesi
- Drina Köprüsü (roman)
- Sokollu Mehmed Paşa Köprüsü
- Süveyş Kanalı
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir] | Vikisöz'de alıntılar |
- ^ a b Samarcic, Radovan (1995). Sokollu Mehmet Paşa. Sabah Kitapları. ISBN 975-7238-14-7 s.8.
- ^ Safvet-beg Bašagić (1990). Bosna-Hersek Tarihi 1463-1850, Kastaş Yayınevi. ISBN 978-9-75-2821743 s. 77.
- ^ Ahmet Cevdet Paşa, Tezakir 3. Cilt, s. 68
- ^ Levon Panos Dabağyan, Osmanlı'da şer hareketleri ve II. Abdülhamid Hân 2 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., s. 35
- ^ Yılmaz Öztuna, Türk Tarihinden Yapraklar, Sokollu'nun Şahsiyeti Bölümü
- ^ Samarčić, Radovan (2004). At that time, all people of Bosnia were regarded as Bosniaks! Sokollu Mehmet Paşa (3rd ed.) Istanbul: Aralik. ISBN 975-8823-62-0
- ^ "İslam Ansiklopedisi, Erhan Afyoncu". 24 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2015.
- ^ Esenbel, Aziz (15 Haziran 1951). "Sokullu Mehmed Paşa". Hafta Dergisi, 90. İstanbul. s. 9.
Dış kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954, 8. Baskı:2003) Osmanlı Tarihi II. Cilt, İstanbul'un Fethinden Kanunî Sultan Süleyman'ın Ölümüne Kadar , Ankara: Türk Tarih Kurumu ISBN 975-16-0012-X say.412-418
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954, 6. Baskı:2003) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 1. Kısım, II. Selim'in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar, Ankara: Türk Tarih Kurumu ISBN 975-16-0013-8. say.49-54
- Danişmend, İsmail Hâmi, (1961) Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul:Türkiye Yayınevi. C.II say.335-336, C.III say.46-49
- Özcan, Tahsin, "Mehmed Paşa (Sokollu, Damad)", (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.168-172 ISBN 975-08-0072-9
- Peçevi İbrahim Efendi (Hzr.:Baykal, Bekir Sıtkı) (1981) Peçevi Tarihi C.I say.19-22, 297, 308), Ankara:Kültür ve Turizm. Bakanlığı Yayınları.
- Selânikî Mustafa Efendi (Hzr.:İpşirli, M.) (1989), Tarih-i Selânikî, İstanbul:Türk Tarih Kurumu C.I say.:8-9, 124-125
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar), "Mehmed Paşa (Sokollu)" (1996), Sicill-i Osmani C.IV say. 122/23), İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 Online: [1]
- Afyoncu, Erol, "Sokollu Mehmed Paşa" (2009) Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:37 Sayfa:354-357 İstanbul:TDV Yayınları. Online:[2]
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Semiz Ali Paşa |  Osmanlı Sadrazamı 28 Haziran 1565 - 12 Ekim 1579 | Sonra gelen: Semiz Ahmed Paşa |
| Askerî görevi | ||
| Önce gelen: Barbaros Hayreddin Paşa | Kaptan-ı Derya 1546 - 1550 | Sonra gelen: Sinan Paşa |
