Красны

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Красны (неадназначнасьць).

Красны лац. Krasny
рас. Красный
Герб Краснага
Першыя згадкі:	1165
Магдэбурскае права:	6 траўня 1625
Краіна:	Расея
Суб’ект фэдэрацыі:	Смаленская вобласьць
Муніцыпальны раён:	Красьнянскі
Плошча:	4,49 км²
Насельніцтва (2017)
колькасьць:	4132 чал.
шчыльнасьць:	920,27 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+7 48145
Паштовы індэкс:	216100
Нумарны знак:	67
Геаграфічныя каардынаты:	54°33′36″ пн. ш. 31°26′6″ у. д. / 54.56° пн. ш. 31.435° у. д. / 54.56; 31.435Каардынаты: 54°33′36″ пн. ш. 31°26′6″ у. д. / 54.56° пн. ш. 31.435° у. д. / 54.56; 31.435
Красны на мапе Расеі Красны
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Кра́сны — мястэчка ў Расеі, пры ўтоку ракі Сьвіной у Мярэю. Адміністрацыйны цэнтар Красьнянскага раёну Смаленскай вобласьці. Насельніцтва на 2017 год — 4132 чалавекі. Знаходзіцца за 45 км на паўднёвы захад ад Смаленску, за 18 км ад чыгуначнай станцыі Гусіна.

Красны — даўняе магдэбурскае места гістарычнай Смаленшчыны, на этнічнай тэрыторыі беларусаў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася драўляная Прачысьценская царква, помнік традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры XVIII стагодзьдзя^[1].

Тапонім «Красны» ўтварыўся ад адпаведнага прыметніка, сынонімам якога зьяўляецца слова прыгожы.

Першы пісьмовы ўпамін пра Красны (Красен) зьмяшчаецца ў Іпацьеўскім летапісе і датуецца 1165 годам, калі князь смаленскі Давыд Расьціславіч перадаў горад ува ўдзел пляменьніку Раману, князю віцебскаму.

У 1404 годзе Красны далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага. З 1508 году места ўваходзіла ў склад Смаленскага ваяводзтва. У 1514 годзе Красны трапіў пад уладу Маскоўскай дзяржавы.

У 1609 годзе Красны вярнуўся ў Вялікае Княства Літоўскае. У 1613 годзе Вальны сойм аднавіў Смаленскае ваяводзтва ў складзе Вялікага Княства Літоўскага, што вызнала Маскоўская дзяржава пры складаньні Дэвулінскага замірэньня 1618 году. Красны ўвайшоў у склад Смаленскага павету. 6 траўня 1625 году кароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза надаў месту Магдэбурскае права і герб: «у блакітным полі Сьвяты Юрай на кані перамагае Зло»^[2]. З пачаткам вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1654 годзе Красны захапілі маскоўскія войскі.

Згодна з Андрусаўскім замірэньнем 1667 году Красны апынуўся ў складзе Маскоўскай дзяржавы. На загад маскоўскага гаспадара сюды перасялілі салдатаў зь Люцынскага і Дынабурскага гарнізонаў. Места стала лічыцца «дварцовым» сялом.

У 1776 годзе Красны атрымаў статус места і стаў цэнтрам павету Смаленскай губэрні (у 1796—1802 гадох быў заштатным местам). У 1780 годзе ўлады даравалі Краснаму новы расейскі герб. У вайну 1812 году 3—6 лістапада пад Красным адбылася бітва паміж расейскім і францускім войскам.

У 1849 годзе ў Красным адкрылася першая расейская школа. На 1850 год у месьце было 2 мураваныя, 3 драўляныя грамадзкія і 310 прыватных дамоў. Паводле афіцыйных зьвестак за 1866 год, беларусы складалі 95,39% насельніцтва Красьнянскага павету^[3]. У канцы XIX ст. дзеялі 4 царквы, працавалі расейскія 2-клясная меская і 2 прыходзкія вучэльні, земскі шпіталь і 2 аптэкі, штогод адбываліся 3 кірмашы. У гэты час у Красным было 6 прадпрыемстваў, на якіх працавала 6 майстроў і столькі ж работнікаў, апроч якіх было 8 рамесьнікаў і 13 чаляднікаў. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, беларусы складалі 90% жыхароў Красьнянскага павету^[4].

• Старая графіка Краснага
• 
  Панарама. Б. Лявэрнь, 1840 г.
• 
  Панарама, 1849 г.
• 
  Прачысьценская царква і крыж зь яе, сяр. XIX ст.
• 
  Прачысьценская царква, 1926—1929 гг.

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Красны абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, дзе стаў цэнтрам павету («падраёну») Смаленскага раёну^[5]. Аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1922 годзе статус Краснага панізілі да мястэчка. У Другую сусьветную вайну з 1941 да 1943 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 1985 годзе Красны атрымаў афіцыйны статус працоўнага пасёлку гарадзкога тыпу.

• Места на старых здымках
• 
  Прачысьценская царква, 1924 г.
• 
  Прачысьценская і Аўрамаўская цэрквы, да 1918 г.
• 
  Аўрамаўская і Прачысьценская цэрквы, да 1918 г.
• 
  Каля Аўрамаўскай царквы, да 1918 г.

• 
  Саборная царква, да 1918 г.
• 
  Сад Блоньне, да 1918 г.
• 
  Сарокінская вуліца, да 1918 г.
• 
  Рынак, 1908 г.

• XVIII стагодзьдзе: 1780 год — 860 чал., зь іх 145 мяшчанаў, 59 купцоў, 13 рамесьнікаў (4 шаўцы, 4 краўцы, 5 кавалёў)
• XIX стагодзьдзе: 1818 год — 773 чал.; 1850 год — 1832 чал.; 1863 год — 2760 чал., у тым ліку 15 каталікоў^[6]; 1897 год — 2753 чал. (1338 муж. і 1415 жан.), зь іх 1276 расейцаў (640 муж і 636 жан.), 1273 беларусы (599 муж. і 674 жан.), 27 палякаў (19 муж. і 8 жан.), 11 немцаў (6 муж. і 5 жан.), 156 жыдоў (70 муж. і 86 жан.), 1 муж. татарын і 3 жан. інш.^[7]
• XX стагодзьдзе: 1970 год — 3483 чал.; 1979 год — 4316 чал.; 1989 год — 5087 чал.; 1991 год — 5,1 тыс.^[8]; 1998 год — 5,1 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2002 год — 4714 чал.; 2005 год — 4,6 тыс. чал.; 2009 год — 4518 чал.; 2012 год — 4309 чал.; 2013 год — 4246 чал.; 2014 год — 4197 чал.; 2015 год — 4150 чал.; 2016 год — 4154 чал.; 2017 год — 4132 чал.;

У Красным працуюць сярэдняя і музычная школы, лякарня, дом культуры.

Найважнейшыя прадпрыемствы Краснага: завод лічыльнікаў электрычных імпульсаў, хлебазавод, ільноперапрацоўчы завод, сыраробны завод, гароднінасушыльны завод, цагельня, жрукарня, філія Смаленскага ВА «Іскра»

• Царква Аўраама Смаленскага (1837)
• Царква Сьвятога Спаса (1871)

• Царква Прачыстай Багародзіцы (XVIII ст.)
• Царква Сьвятой Кацярыны (1786)

• Валеры Булатоўскі (Нельскі, 1906—1990) — актор, рэжысэр і пэдагог
• Барыс Эйхенбаўм (1886—1959) — літаратуразнаўца

• Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883.
• Рогачевский А. Л. К истории правового положения евреев в Смоленском воеводстве: привилей 1639 г. евреям г. Красного (из Литовской метрики) // Евреи пограничья: Смоленщина / Отв. ред. С. Амосова. М.: Центр научных работников и преподавателей иудаики в вузах «Сэфер», Институт славяноведения РАН, 2018. ISBN 978-5-7567-0394-0. — С. 55—130.
• Смоленская область: Энциклопедия в 2 т. / Редкол.: Г. С. Меркин (отв. ред.) и др. Т. 2: А—Я. — Смоленск: СПГУ, 2003. — 624 с.

• Красны , Radzima.org

п а р Смаленская вобласьць  Мескія акругі Дзеснагорск Смаленск Муніцыпальныя раёны Вяземскі Вяліскі Гжацкі (Гагарынскі) Глінкаўскі Дарагабускі Духаўшчынскі Ельнянскі Ершыцкі Кардымаўскі Красьнянскі Манастыршчанскі Навадугінскі Парэцкі Пачынкаўскі Рослаўскі Руднянскі Сафонаўскі Смаленскі Сычоўскі Угранскі Хаславіцкі Холм-Жыркоўскі Цёмкінскі Шумяцкі Ярцаўскі Цэнтры раёнаў Вязьма Вяліж Гжацак (Гагарын) Глінка Дарагабуж Духаўшчына Ельня Ершычы Кардымава Красны Манастыршчына Навадугіно Парэчча Пачынак Рослаў Рудня Сафонава Смаленск Сычоўка Угра Хаславічы Холм-Жыркоўскі Цёмкіна Шумячы Ярцава