شهرستان دهاقان

شهرستان دهاقان
موقعیت در استان
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	اصفهان
مرکز شهرستان	دهاقان
سایر شهرها	دهاقان ، گلشن
بخش‌ها	مرکزی
سال تأسیس	۱۳۸۲
اداره
فرماندار	علی جمشیدیان
مردم
جمعیت	۳۴٬۸۴۴ نفر (۱۳۹۰)
جغرافیای طبیعی
مساحت	۱۴۲۶/۴۲۹۶۶ کیلومتر مربع
داده‌های دیگر
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۳۱۵۳۳۳
وبگاه	فرمانداری دهاقان

شهرستان دهاقان یکی از شهرستان‌های استان اصفهان به مرکزیت شهر دهاقان (طاقون) است.^{[۱] [۲]}

شهرستان دهاقان به‌لحاظ موقعیت ریاضی در ۳۱ درجه و ۴۶ دقیقه تا ۳۲ درجه و ۱۷ دقیقه عرض جغرافیایی، و ۵۱ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۴۷ دقیقه طول جغرافیایی واقع است.^[۳] به‌لحاظ موقعیت نسبی، شهرستان دهاقان در جنوب غربی استان اصفهان قرار گرفته و از شمال به شهرستان مبارکه، از جنوب به شهرستان سمیرم، از شرق به شهرستان شهرضا و از غرب به شهرستان بروجن (استان چهارمحال و بختیاری) محدود شده^[۴] و در میانه محور بروجن-شهرضا واقع شده‌است.^[۵]

شهرستان دهاقان دارای ۱ بخش، ۳ دهستان و ۲ شهر به شرح زیر است:

بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۵، این شهرستان دارای ۲ مرکز شهری (دهاقان و گلشن)، یک بخش (مرکزی)، ۳ دهستان (قمبوان، موسی‌آباد و همگین) و ۶۳ آبادی که ۲۳ آبادی دارای سکنه و ۴۰ آبادی خالی از سکنه هستند می‌باشد.^[۴]

• بخش مرکزی شهرستان دهاقان
  • دهستان قمبوان شامل روستاهای: قهه، پوده، جمبزه، علی‌آباد جمبزه، گنج قباد و قمبوان
  • دهستان موسی‌آباد به مرکزیت شهر گلشن شامل روستاهای محمودآباد، مهدی‌آباد، دولت‌آباد، علی‌آباد گچی، کره، لاریچه، موسی‌آباد
  • دهستان همگین شامل روستاهای: دزج، قمیشلو و همگین

شهرها : دهاقان ، گلشن

• ۲۵۳۶/۱۰/۰۵ شاهنشاهی (۱۳۵۶ هجری خورشیدی): روستاهای هفت‌مزرعه به اسامی اسماعیل ترخان، سرارود، دهنوی شیخ‌آباد، شاه کوچک، نهچیر، قهنویه و روستای حسن‌آباد بیدکان از بخش سمیرم سفلی (شهرستان شهرضا) جدا شده و به بخش مبارکه ملحق گردید.^[۶]
• ۱۳۶۹/۰۷/۰۶: بخش سمیرم سفلی به عنوان بخش جدیدی از شهرستان شهرضا به مرکزیت شهر دهاقان که شامل دهستانهای قمبوان، همگین، موسی‌آباد، کهرویه و طالخونچه شکل گرفت.^[۷]
• ۱۳۸۲/۰۵/۲۰: دهستان کهرویه از بخش سمیرم سفلی شهرستان شهرضا منتزع و به بخش مرکزی همان شهرستان ملحق شده؛ شهرستان سمیرم سفلی به مرکزیت شهر دهاقان از ترکیب بخشهای مرکزی به مرکزیت شهر دهاقان و بخش وردشت به مرکزیت روستای فتح‌آباد در تابعیت استان اصفهان ایجاد و تأسیس گشت^[۸] که به موج اعتراضات و درگیری‌هایی منجر و در نهایت هیئت عمومی دیوان عدالت اداری کشور به ریاست دری نجف‌آبادی در تاریخ ۱۳۸۲/۰۶/۰۲ تصویب‌نامه کمیسیون سیاسی-دفاعی هیئت دولت در خصوص انضمام وردشت به شهرستان سمیرم سفلی را ابطال کرد^[۹] و دهستان وردشت به شهرستان سمیرم واسپاری شد. هر چند اکنون با شهرستانهای شهرضا و دهاقان در یک حوزهٔ انتخابیه برای مجلس شورای اسلامی قرار دارد.
• ۱۳۸۷/۰۷/۲۱: نام شهرستان سمیرم سفلی از توابع استان اصفهان به شهرستان دهاقان تغییر می‌یابد.^[۱۰][۱۱]
• ۱۳۸۹/۸/۱۱: روستای موسی‌آباد مرکز دهستان موسی‌آباد ضمن تجمیع با روستاهای دولت‌آباد و مهدی‌آباد به شهر تبدیل و به عنوان شهر گلشن شناخته شد.^[۱۲]

جمعیت شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ حدود ۳۵۰۰۰ نفر، که ۲۱۰۰۰ نفر شهری، ۱۴۰۰۰ نفر روستایی و عشایر بومی از قوم قشقایی می‌باشد.^[۵] طبق سرشماری جمعیت سال ۱۳۹۵، جمعیت شهرستان دهاقان ۳۴۵۱۱ نفر بوده و معادل ۰/۶۷ درصد از جمعیت استان است و از این نظر بیستمین شهرستان استان می‌باشد.^[۴] زنان تعداد ۱۷۵۷۱ نفر و مردان تعداد ۱۶۹۴۰ نفر از جمعیت کل شهرستان را تشکیل می‌دهند که در قالب تعداد ۱۱۱۱۸ خانوار توزیع پیدا کرده‌اند.^[۱۳] جمعیت شهری شهرستان به تعداد ۲۲۸۵۲ نفر (۰/۶۸ درصد جمعیت شهری استان) و جمعیت روستایی آن به تعداد ۱۰۷۷۱ نفر (۳۲/۰ درصد جمعیت روستایی استان) می‌باشد.^[۱۴] این شهرستان در سال ۱۳۹۸، ۴۱۸ متولد ثبت شده داشته‌است (۲۹۷ نفر از متولدین مربوط به نقاط شهری بوده‌اند) که از این تعداد ۲۱۸ نوزاد با جنسیت مذکر و تعداد ۲۰۰ نوزاد با جنسیت مؤنث بوده‌است. همچنین در این سال ۲۳۷ مورد فوتی به ثبت رسیده‌است.^[۱۵] با توجه به نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال‌های ۱۳۸۵، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ جمعیت شهرستان با متوسط نرخ رشد سالانه ۱/۳۷ از ۳۵۱۸۴ نفر در سال ۱۳۸۵ به ۳۴۸۴۴ نفر در سال ۱۳۹۰ و با متوسط نرخ رشد سالانه ۰/۱۹- در سال ۱۳۹۵ به ۳۴۵۱۱ نفر کاهش یافته‌است. طی دوره ۱۳۹۵–۱۳۹۰ شهرستان دهاقان جزء کمترینهای نرخ رشد سالانه جمعیت در استان است.

براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۵، شهرستان دهاقان با وسعت حدود ۱۴۲۶ کیلومترمربع، ۱/۳۳ درصد از مساحت استان را شامل می‌شود و از نظر وسعت شانزدهمین شهرستان استان اصفهان است.^[۴] براساس آمارهای موجود میزان تراکم جمعیت شهرستان در سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۵ نفر در هرکیلومتر مربع بوده‌است که این رقم در سال ۱۳۹۰ به ۲۴ و در سال ۱۳۹۵ نیز به ۲۴ نفر رسیده‌است که طی این دوره همواره از نرخ تراکم جمعیت استان در سالهای ۱۳۸5 (43)، ۱۳۹0 (46) و ۱۳۹5 (48) کمتر می‌باشد. از نظر میزان تراکم جمعیت، شهرستان دهاقان در سال ۱۳۹۵ رتبه هفدهم را در استان در اختیار داشته‌است.

این شهرستان دارای ۱۲۰۰۰۰ هکتار اراضی ملی و غالباً ییلاقی بوده و همچنین دارای ۲۰۰۰۰ هکتار سطح اراضی قابل کشت می‌باشد.^[۵] مساحت جنگل‌های دست‌کاشت شهرستان در سال ۱۳۹۸، ۵۹۰ هکتار (۰/۱۷ درصد استان) و مساحت فضاهای سبز آن ۹۶۱ هکتار (۳/۳۷ درصد استان) بوده‌است.^[۱۵] ۲۰۶/۶۳ کیلومتر مربع از سطح شهرستان دارای پوشش گیاهی متوسط تا نسبتاً خوب است که تیپ‌های غالب آن Astragalus-Cousinia, Astragalus-Scariola, Astragalus - Daphnae و Bromus tomentosa - Artemisia می‌باشد. ۴۴۰/۴۵ کیلومتر مربع از مرتع شهرستان، پوشش گیاهی فقیر و ۳۸۹/۰۸ کیلومتر مربع آن پوشش گیاهی بسیارفقیر دارد که تیپ‌های غالب آن Scariola-Euphorbia, Stachys-Euphorbia و Gundelia-Cousnia است و بیشتر نیمهٔ شرقی شهرستان را در برمی‌گیرد. به لحاظ ترسیب کربن آلی خاک نیز به‌طور کلی این منطقه در رده ضعیف و نسبتاً خوب قرار می‌گیرد.^[۱۶]

حدّ نصاب فنی و اقتصادی اراضی كشاورزی^[۱۷] به تشخیص وزارت جهاد کشاورزی در این شهرستان برای کاربری زراعی آبی 5 هکتار، زراعی دیم ۱۵ هکتار، باغی و نهالستان آبی 2/5 هکتار و دیم آن 10 هکتار است.^[۱۸]

در وبسایت SoilGrids، بر اساس ‏‫مبنای مرجع جهانی برای منابع خاک، عمدهٔ خاکهای واقع در این منطقه و حتی اطراف در گروه کلسی‌سول قرار می‌گیرند و ارتفاعات دارای خاک گروه ارنوسول می‌باشند.

زبان اکثریت مردم دهاقان فارسی و ترکی قشقایی می باشد مردم قشقایی از دیرباز در این شهر سکونت داشتند.فارس‌زبانان منطقه دارای لهجه‌ای نزدیک به لهجه بروجنی و متمایل به لهجه اصفهانی هستند.^[۵]

زیرحوضهٔ لنجانات که بخشی از حوضهٔ آبریز رودخانهٔ زاینده‌رود می‌باشد از چند آبخوان آبرفتی تشکیل شده که بزرگ‌ترین آبخوان آبرفتی آن به وسعت ۱۱۸۹ کیلومتر مربع در محدودهٔ شهرستان دهاقان قرار دارد.^[۱۹] شهرستان دهاقان دارای چهار حوزهٔ آبخیز همگین، قمیشلو، آستانه و قمبوان (رودخانه فصلی شور دهاقان) بوده که حوزه آبخیز آستانه به عنوان حوزه نمونه استانی مورد توجه کارشناسان مربوطه می‌باشد.^[۲۰] در اطلس سیمای حوزه‌های آبخیز کشور، تمامی مناطق شهرستان به جز گوشه جنوب شرقی، در ردۀ شدت سیل‌خیزی متوسط قرار دارد. بخش‌هایی از روستاهای شمال شهرستان نیز در زمره پهنه خفیف از پهنه‌بندی خطر سیل است.^[۲۱]

گسل فعال دهاقان با سرعت حدود 4 میلیمتر درسال، در حال حرکت می‌باشد.^[۲۲] گسل معکوس دهاقان با امتداد شمال غرب-جنوب شرق و شیب به سمت جنوب باختر دارای مؤلفه حرکت راست‌بر است.^[۲۳]

شهرستان دهاقان دارای ۱۳ معدن ثبتی است که ۱۱ واحد آن از نوع «مصالح ساختمانی» با مادهٔ معدنی «سنگ آهک لاشه» می‌باشد که به جز یک واحد آن که با ظرفیت استخراج سالیانهٔ ۶۰۰۰۰ تن از ۱۱۰۰۰۰۰ تن میزان ذخیرهٔ قطعی به تهیهٔ شن می‌پردازد ده واحد بهره‌برداری دیگر مجموعاً برایشان ۲۲۸۶۸۰۰۰/۶۶ تن ذخیرهٔ قطعی تخمین زده شده و در نظر گرفته شده که مجازند سالانه ۷۴۵۰۰۰ تن آنرا به استخراج برسانند. همچنین دو واحد بهره‌برداری معدنی دیگر از نوع «کانی غیرفلزی» با مواد معدنی استخراجی «دولومیت» و «شیل» در این شهرستان وجود دارند که به ترتیب ۲۰۰۰۰۰۰ و ۳۰۰۰۰۰۰ تن ذخیرهٔ قطعی برای آنها برآورد گشته و نیز به ترتیب ۶۰۰۰۰ تن و ۱۰۰۰۰۰ تن ظرفیت استخراج سالانه دارند.خطای یادکرد: خطای یادکرد: برچسب تمام کنندهٔ </ref> بدون برچسب <ref> (). ^[۲۴][۲۵].

این شهرستان به لحاظ سطح‌بندی توسعه‌ی شهرستان‌های استان اصفهان، محروم^{[۲۶][۲۷][۲۸]} یا کمتر برخوردار^[۲۹] و با پایین‌ترین سطح از سرمایه‌ی اجتماعی^[۳۰] تشخیص داده شده بود. در سال 1388 طرح توسعه و عمران ناحیه جنوب استان اصفهان شامل شهرستان‌های شهرضا، دهاقان و مبارکه بررسی و به تصویب رسید^[۳۱] ولی اجرایی نشد.^[۳۲] اکنون، در پیش‌نویس سند راهبردی و اجرایی آمایش استان اصفهان مصوب کمیته تخصصی شورای عالی آمایش، وظایف تخصصی «ارائه‌ی خدمات آموزشی عالی دوره‌های کاردانی، کارشناسی و تحصیلات تکمیلی» در سطح منطقه‌ای و «صنایع تبدیلی، غذایی و آشامیدنی (تکمیل زنجیره تولید محصولات کشاورزی)» و «فعالیت‌های معدنی شامل استخراج و استحصال کانی‌های غیرفلزی»، «تولید سیب درختی» در سطح ملی و «تولید محصولات گلخانه (گل‌های شاخه‌بریده، گلدانی و فصلی، سبزی و صیفی، قارچ و نشاء)» در سطح بین‌المللی برای شهرستان دهاقان که در منطقه‌ی چهار برنامه‌ریزی استان قرار دارد در نظر گرفته شده است. همچنین در این سند، این شهرستان تنها قلمروی دارای اولویت توسعه و استقرار صنایع تجهیزات گلخانه و از قلمروهای اولویت‌دار برای توسعه و استقرار صنایع فرآوری و تولید قطعات نسوز، گردشگری طبیعی (کوهستان) و گردشگری فرهنگی (مردم‌نگارانه و رویدادمحور) تشخیص داده شده است.^[۳۳]