ماتیانی

ماتیانی یا ماروتیانی نام پادشاهی در شمال غربی ایران^[۱]^[۲] در سرزمین‌های پادشاهی پیشین منائیان بود. مورخان باستانی از جمله استرابون، بطلمیوس، هرودوت، پولیبیوس، و پلینی نام‌هایی مانند مانتیانه، مارتیانه، ماتیانا، ماتیانی، ماتینه، مارتونی و ماروتیانی را برای تعیین منطقه‌ای واقع در شمال غربی ماد ذکر می‌کنند.^[۳]^[۴]

ریشه

نام ماتیانی ممکن است مربوط به میتانی باشد، نام ایالتی حدود ۸۰۰ سال قبل از میلاد، که توسط طبقه حاکم هندوآریایی حاکم بر جمعیت هوری‌ها تأسیس شد.^[۵] نام ماتیانی به دریاچه همسایه ماتیانوس (Matianus) یعنی دریاچه ارومیه کنونی که بلافاصله در شرق مردم ماتیانی قرار دارد نیز گفته می‌شد. ریشه ایرانی «ماتی-» به معنای «بلند بودن، ایستادگی کردن» (از ریشه هندواروپایی کلمه «کوه») ممکن است این نام را توضیح دهد.

تاریخ

منائیان که احتمالاً به زبان‌های هوری-اورارتویی صحبت می‌کردند، در قرون هفتم و هشتم قبل از میلاد تسلیم اسکیت-کیمریان شدند و توسط ماتیانی‌ها جذب شدند. سرزمین ماتیانی‌ها در نهایت در حدود ۶۰۹ قبل از میلاد توسط مادها فتح گردید.

ماتیانی تا زمان فتح پارس به ساتراپی در امپراتوری مادها تبدیل شد، تا اینکه همراه با قبایل ساسپیرها و آلارادی‌ها (بازمانده‌های اورارتویی‌ها) بخشی از ساتراپی هجدهم امپراتوری هخامنشی شد.

محدوده جغرافیایی

سرزمین ماتیانی از شمال توسط ارمنستان، از شرق توسط ماد، از جنوب توسط خوزیا و از غرب توسط آشور احاطه شده بود. شهر اصلی آن ماتیاتی در اطراف دریاچه وان بود. اعتقاد بر این است که مردم ماتیانی به زبان‌های هوری-اورارتویی صحبت می‌کردند.^[۶] نوادگان شناخته شده شاهان (رئیس) قبایل ماتیانی، خاندان شاهزاده ارمنی (ناکسارار) آماتونی بودند.^[۷]^[۸] به گفته هرودوت کیمریان از ماتیانی سرچشمه گرفته‌اند و در امتداد ساحل جنوبی دریای سیاه به سمت غرب به سمت آناتولی حرکت کرده‌اند. هرودوت همچنین گفت که بعدها، در زمان مادها، مکان دومی به نام ماتیانی، در امتداد ساحل شرقی رودخانه هالیس در شمال غربی کاپادوکیه در سراسر رودخانه از فریگی‌ها وجود داشت.^[۹] او اظهار داشت که در ارتش ماد و پارس همان لباس پافلاگونیان را می‌پوشیدند، به این معنی که واحدهای آنها با پافلاگونیان ترکیب شده بود. اصلاً مشخص نیست که آیا این ماتیانی‌های غربی از نوادگان کیمریان بودند، گروهی از پافلاگونیان که به این نام خوانده می‌شدند، ماتیانی واقعی (شرق) که خود به خود از ماتیانه به غرب مهاجرت کردند، یا اینکه یک مستعمره نظامی مادها در مرز فریگیه و بعدها امپراتوری لیدیا بودند.

استرابون اقوام ساکن در حاشیه جنوبی دریای مازندران و غرب هیرکانی را بدین گونه نام می‌برد: تپوری‌ها (Tapyri) بین هیرکانی‌ها و آریایی‌ها زندگی می‌کنند و در یک مدار در اطراف دریا پس از هیرکانی‌ها (Hyrcanins)، آماردی‌ها (Amardi) و آناریاکه (Anariacae) و کادوسی‌ها (cadusi) و آلبانی‌ها (albani) و کاسپی‌ها (Caspii) و ویتی‌ها(viti) و شماری دیگر از مردمان، تا جایی که به سکاها (scythians) می‌رسیم و از سوی دیگر به سرزمین هیرکانی و دربیک‌ها (Derbices) هستند، کادوسیان در مرز ماد و ماتیانی (Matiani) و پایین پرخوآتراس هستند.^[۱۰] گفته می‌شود که تپوری‌ها (Tapyri) بین دربیک‌ها (Derbices) و هیرکانی‌ها (Hyrcanians) زندگی می‌کنند.^[۱۱] در قسمت شمالی اقوام کوه‌نشین کادوسی (Cadusii) و آماردی (Amardi) و تپوری (Tapyri) و کرتی (Cyrtii) سکونت دارند.^[۱۲]

به گفته پلینی کندری‌ها (Candari)، آتسیانی‌ها (Attasini)، پرکیانی‌ها (Paricani)، سارانگایی‌ها (Sarangae)، ماروتیانی‌ها (Marotiani)، آروسی‌ها (Aorsi) و گلائه‌ها (Gaeli) توسط نویسندگان یونانی کادوسی (Cadusii) نامیده می‌شدند.^[۱۳]

جستارهای وابسته

پانویس

↑ The Cambridge history of Iran, Volume 2 by William Bayne Fisher, Ilya Gershevitch, Ehsan Yar-Shater, Peter Avery, pages 256-257
↑ Archaeology at the north-east Anatolian frontier, I. : an historical geography and a field survey of the Bayburt Province by A. G. Sagona, Claudia Sagona, pages 41-48
↑ History of the Medes بایگانی‌شده در ۲۰۱۱-۰۵-۱۳ توسط Wayback Machine
↑ Kroll, S. "Places: 884179 (Matiane)". Pleiades. Retrieved September 1, 2019.
↑ Bromiley, Geoffrey W. (1979). International Standard Bible Encyclopedia: E-J. p. 785. ISBN 978-0-8028-3782-0.
↑ "IRAN vii. NON-IRANIAN LANGUAGES (1) Overview – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. Retrieved 2020-01-22.
↑ "Армения в эпоху Юстиниана". 25 January 1971.
↑ "Армения в эпоху Юстиниана". 25 January 1971.
↑ The history of Herodotus, Volume 1 by Talboys and Wheeler, 1824 page 38
↑ that Tapyri occupy the country between Hyrcani and Arii; that around the shores of the sea, next to the Hyrcani, are Amardi, Anariacæ, Cadusii, Albani, Caspii, Vitii, and perhaps other tribes extending as far as the Scythians; that on the other side of the Hyrcani are Derbices, that the Caducii are contiguous both to the Medes and Matiani below the Parachoathras. strabo (11.8.8)
↑ The Tapyri are said to live between the Derbices and the Hyrcanians. strabo (11.9.1)
↑ All regions of this country are fertile except the part towards the north, which is mountainous and rugged and cold, the abode of the mountaineers called Cadusii, Amardi, Tapyri, Cyrtii and other such peoples, who are migrants and predatory. strabo (11.13.3)
↑ the Candari, the Attasini, the Paricani, the Sarangae, the Marotiani, the Aorsi, the Gaeli, by the Greek writers called Cadusii,. Pliny the Elder, Natural History 1-11 (6.18.1)

پیوند به بیرون

[1] The Cambridge history of Iran, Volume 2 by William Bayne Fisher, Ilya Gershevitch, Ehsan Yar-Shater, Peter Avery, pages 256-257

[2] Archaeology at the north-east Anatolian frontier, I. : an historical geography and a field survey of the Bayburt Province by A. G. Sagona, Claudia Sagona, pages 41-48

[3] History of the Medes بایگانی‌شده در ۲۰۱۱-۰۵-۱۳ توسط Wayback Machine

[4] Kroll, S. "Places: 884179 (Matiane)". Pleiades. Retrieved September 1, 2019.

[5] Bromiley, Geoffrey W. (1979). International Standard Bible Encyclopedia: E-J. p. 785. ISBN 978-0-8028-3782-0.

[6] "IRAN vii. NON-IRANIAN LANGUAGES (1) Overview – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. Retrieved 2020-01-22.

[7] "Армения в эпоху Юстиниана". 25 January 1971.

[8] "Армения в эпоху Юстиниана". 25 January 1971.

[9] The history of Herodotus, Volume 1 by Talboys and Wheeler, 1824 page 38

[10] that Tapyri occupy the country between Hyrcani and Arii; that around the shores of the sea, next to the Hyrcani, are Amardi, Anariacæ, Cadusii, Albani, Caspii, Vitii, and perhaps other tribes extending as far as the Scythians; that on the other side of the Hyrcani are Derbices, that the Caducii are contiguous both to the Medes and Matiani below the Parachoathras. strabo (11.8.8)

[11] The Tapyri are said to live between the Derbices and the Hyrcanians. strabo (11.9.1)

[12] All regions of this country are fertile except the part towards the north, which is mountainous and rugged and cold, the abode of the mountaineers called Cadusii, Amardi, Tapyri, Cyrtii and other such peoples, who are migrants and predatory. strabo (11.13.3)

[13] the Candari, the Attasini, the Paricani, the Sarangae, the Marotiani, the Aorsi, the Gaeli, by the Greek writers called Cadusii,. Pliny the Elder, Natural History 1-11 (6.18.1)

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

ن ب و مردمان ایرانی‌تبار
اقوام	آذری‌ها اچمی‌ها/لاری‌ها/لارستانی‌ها (خودمونیا) بلوچ‌ها گیلک‌ها مردم کرد تیره‌های کرد لک‌ها مردم لر بختیاری‌ها مازندرانی‌ها کتول الیکایی مردم آسی دیگوری‌ها ایرونی‌ها یاسی‌ها کودار‌ها پامیری‌ها تاجیک‌های چین وخی‌ها پشتون‌ها قبیله‌های پشتون فارسی‌زبانان تاجیک‌ها پارسیوان‌ها باصری‌ها تالش‌ها تات‌های قفقاز تات‌های ایران یغنابی‌ها زازاها
مردم باستان	مردمان ایرانی باستان
ریشه	مردمان هندوایرانی مردم نیاهندواروپایی
زبان‌ها	زبان‌های ایرانی
دین‌ها	آیین کهن ایرانی استگ دین بابیه بهائیت جنبش خرمدینان آیین مانوی آیین مزدک مزدزنان دین سکایی یارسان ایزدی مزدیسنا علوی‌گری