رود مند

رودخانه مُنِد
رودخانه مند (پل شرقی در شهرستان دشتی)
نقشه سرمنشا رود مند و شاخه‌های فرعی آن در دو استان فارس و بوشهر
ویژگی‌های ظاهری
دهانه	خلیج فارس
• مختصات	۲۸°۹′۴۱٫۸″ شمالی ۵۲°۱۲′۵۰٫۰۳″ شرقی / ۲۸٫۱۶۱۶۱۱°شمالی ۵۲٫۲۱۳۸۹۷۲°شرقی / 28.161611; 52.2138972
طول	۷۳۵ کیلومتر
دبی	۴/۳۹ متر مکعب بر ثانیه
ویژگی‌های حوضه
شبکهٔ رود	۴۸۴۰۰ کیلومتر مربع[۱]

رودخانه مند رودخانه‌ایست با شاخه‌های متعدد که شاخه اصلی آن به نام رودخانه قره‌آغاج از استان فارس سرچشمه می‌گیرد و پس از ورود به استان بوشهر به خلیج فارس می‌ریزد. نام قدیمی آن نهر سکان (ثکان) نیز بوده‌است. این رودخانه دائمی است و از نظر طول پنجمین رودخانه ایران است.

این رود ۶۸۵ کیلومتر طول دارد و مسیر کلی سرچشمه آن از ارتفاعات شمال غربی شیراز به سمت جنوب شرق و سپس جنوب غرب و در انتها مغرب است. مسیر عبوری این رود شهرستان‌های شیراز، جهرم، فیروزآباد در استان فارس و جم، دشتی و دیر در استان بوشهر است و از به هم پیوستن رودخانه‌های قره‌آغاج، فیروزآباد، رود شور جهرم و دارالمیزان، سیمکان و شورمکان در استان فارس و رودخانه‌های باغان، سنا، رود شور خورموج، اهرم، دشت پلنگ (از ارتفاعات دهرود دشتستان) و چیز دشتی در استان بوشهر تشکیل یافته‌است.

این رودخانه از کوه‌های انار و خانی یک واقع در دهستان کوهمره در ۷۵ کیلومتری باختر شمالی شیراز و ۲۸ کیلومتری شمال شرقی کازرون سرچشمه می‌گیرد و به نام رودخانه قره آغاج به سوی جنوب شرقی سرازیر می‌شود و پس از مخلوط شدن با رودخانه زاخرد به دهستان سیاخ وارد می‌گردد و مسیر خود را به سوی جنوب شرقی طی می‌کند. این رودخانه پس از طی مسیری طولانی و عبور از دهستان‌ها و شهرستان‌های بسیار و مخلوط شدن ریزابه‌ها و رودخانه‌های فراوان سرانجام در ۵۶ کیلومتری جنوب غربی خورموج و پس از گذشتن از روستاهایی همچون، بیکسان، خانی، شعری، کُرکی، مسیله، هلالی منصور، باغ رئیس عالی و سایر روستاهای حومه کاکی و بردخون، در خور زیارت به خلیج فارس می‌ریزد.

بعلت شیب کم و بازایستادن حرکت آب آن در مسیر منتهی به خلیج فارس آنرا ماند یا مند و ناحیه مجاور آنرا مندستان نامیده‌اند.^[۳] و چون از دهی قدیمی بعد از کارزین، بنام «سِکّ» می‌گذرد سکان نامیده شده‌است.^[۴] اسامی دیگر آن سیتاکوس^[۵] می‌باشد که این نام باقی‌مانده سلوکیان است بنا به نقل احمد اقتداری، نئارخوس از فرماندهان اسکندر در مسیر رفتنش از کیش به خوزستان از این رود گذشته و سپس به مزامباریا (ریشهر یا بندر کنونی بوشهر) رسیده‌است.^[۶]

سه پل بزرگ در شهرستان دشتی بر روی این رود زده شده که دو پل آن در امتداد بزرگراه سیراف است، اولین پل بزرگ قبل از انقلاب ۱۳۵۷ توسط آلمانی‌ها ساخته شده و دومی در ادامه افتتاح این بزرگراه ساخته شد و یک پل ارتباطی جدا در مسیر ساحلی بوشهر-دیر (مرز شهرستان دشتی - شهرستان دیر) ساخته شده‌است. با چند پل فرعی دیگر جمعاً شش پل بر رودخانه مند بنا شده‌است.

رودخانه‌های وابسته، نسبتاً به ترتیب الحاق یا امتداد شاخه اصلی مند:

• رودخانه قره‌آغاج
• رودخانه زاخرد
• رود شور جهرم
• رود کورده
• رود علامرودشت
• رود شور دهرم
• رودخانه فیروزآباد
• رودخانه دارالمیزان
• رودخانه فیدویه
• رودخانه هونیقان
• رود سیمکان
• رودخانه هگان
• رود شورمکان
• رودخانه دشت پلنگ
• رودخانه دزگاه
• رودخانه باغان
• رود شور خورموج
• رود شور اهرم
• رودخانه چیز دشتی

• منطقه حفاظت شده مند
• رودهای استان فارس

• آشنایی با استان فارس (رودخانه‌ها)^{[پیوند مرده]} سایت دادگستری کل استان فارس
• منطقه حفاظت شده مند؛ هرمز محمودی راد و حسین دلشب، اداره کل حفاظت محیط زیست بوشهر (۱۳۸۳).
• سعیدی‌نیا، حبیب‌الله (۱۳۸۳)، تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی دشتی در دوران قاجار و پهلوی، بوشهر: موعود اسلام
• شواتس، پاول (۱۳۷۲)، جغرافیای تاریخی فارس، ترجمهٔ جهانداری کیکاوس، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
• نهچیری، عبدالحسین (۱۳۷۰)، جغرافیای تاریخی شهرها، تهران: انتشارات مدرسه وابسته به دفتر انتشارات کمک آموزشی