Аляксей V Дука

Аляксей V Дука
грэч. Αλέξιος Ε' Δούκας Μούρτζουφλος
Партрэт Аляксея V Дукі на мініяцюры з сярэдневяковага летапісу
Візантыйскі імператар 5 лютага 1204 — 12 красавіка 1204
Папярэднік	Аляксей IV
Пераемнік	Канстанцін XI Ласкарыс
Нараджэнне	1140 Канстанцінопаль, Візантыя
Смерць	снежань 1204 ці 1204 Канстанцінопаль, Лацінская імперыя
Месца пахавання	Родас
Род	Дукі
Жонка	Еўдакія Ангеліна Камніна[d][1]
Веравызнанне	Канстанцінопальская праваслаўная царква
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Аляксей V Дука Мурзуфл (грэч. Αλέξιος Ε' Δούκας Μούρτζουφλος; памёр у снежні 1205) — візантыйскі імператар з 5 лютага па 12 красавіка 1204 года.

Аляксей быў абвешчаны імператарам пасля падзення кіруючай дынастыі Ангелаў, але неўзабаве ён прайграў вайну крыжакам, якія заснавалі ў разгромленым Канстанцінопалі Лацінскую імперыю.

Аляксей паходзіў са знатнай візантыйскай сям’і Дукаў і быў сваяком кіруючай дынастыі Анёлаў праз дачку імператара Аляксея III Еўдакію Ангеліну Камніну^[2]. Насіў мянушку «Мурзуфл» (грэч. Μούρτζουφλος — «насуплены»), якая яму была дадзена за густыя бровы, якія зрасталіся на пераноссі^[3]. Да часу Чацвёртага крыжовага паходу ён дасягнуў высокай прыдворнай пасады протавестыярыя, якая давала яму права неабмежаванага доступу ў імператарскія пакоі^[4].

Пасля звяржэння імператара Ісака II Ангела і ўзыходжання на прастол Аляксея III, сыну Ісака Аляксею IV удалося бегчы на караблі ў Італію^[2]. З Італіі ён адправіўся ў Германію да двара караля Філіпа Швабскага, жанатага з Ірынай, сястрой Аляксея IV^[2]. Царэвіч папрасіў у Папы і ў Філіпа дапамогі, каб вярнуць візантыйскі прастол аслепленаму бацьку Ісаку^[2]. Яму ўдалося накіраваць крыжакоў не ў Егіпет, а на Канстанцінопаль^[2]. Крыжакі ў 1203 годзе захапілі горад і пасля звяржэння Аляксея III аднавілі на прастоле Ісака і зрабілі яго сына Аляксея суправіцелем^[2]. Пасля гэтага крыжакі спыніліся каля Канстанцінопаля, чакаючы ад Ісака і Аляксея выплаты грошай^[2].

Аднак Ангелы выплацілі толькі палову ўмоўленай сумы — 100 тысяч сярэбраных марак^[5]. Была апустошана ўся імператарская казна^[5]. Пасля гэтага Ісак паспрабаваў абкласці жыхароў Канстанцінопаля экстраардынарным падаткам, але гэта выклікала іх супраціўленне^[5]. У выніку абвастрыліся адносіны паміж імператарамі і крыжакамі, але Аляксей IV Ангел не вырашыўся выступіць супраць іх, як таго патрабавалі жыхары сталіцы^[5].

25 студзеня 1204 года сінкліт, які сабраўся ў Сафійскім саборы, скінуў Аляксея IV, які абапіраўся на падтрымку крыжакоў, але няздольнага заплаціць наймітам. Пачалося супрацьстаянне паміж насельніцтвам і крыжакамі, флот якіх стаяў пад сценамі горада. Аляксей IV хацеў выратаваць уласную ўладу, упусціўшы рыцараў непасрэдна ўнутр Канстанцінопаля, і даручыў місію перагаворшчыка Мурзуфлу. Мурзуфл, пачаўшы самастойную гульню, абвясціў гвардыі пра здрадлівыя планы імператара, арганізаваў яе непадпарадкаванне Аляксею IV, а калі той звярнуўся да Мурзуфла за абаронай — зманам кінуў у падзямелле. Аляксей IV і яго бацька Ісак II Ангел былі забіты ў няволі ўжо пасля ўзыходжання Мурзуфла на трон.

28 студзеня сход жыхароў абвясціў імператарам Мікалая Канава, але знаць адмовілася прызнаваць яго; у час перамоў Мурзуфл арыштаваў Мікалая і 5 лютага прыняў імператарскі сан. Аляксей Мурзуфл, лічачы сябе ў сілах даць адпор крыжакам, увёў новыя падаткі на ўтрыманне войска і «прапанаваў» рыцарам пайсці са мірам. Атрымаўшы адмову, ён арганізаваў напады на атрады Генрыха Фландрскага, аднак наёмнае войска візантыйцаў прайграла бітву і страціла паладыум — старажытны сцяг Візантыі. Няўдалымі апынуліся і спробы візантыйцаў спаліць непрыяцельскі флот.

Разумеючы слабасць грэкаў, Энрыка Дандала і яго войска пайшлі на штурм супраць колькасна перавышаючага праціўніка. 9 красавіка 1204 года марскі дэсант заняў першую лінію крапасных умацаванняў. Увечар 12 красавіка Аляксей V бег з горада. Сталічная знаць у ноч на 13 красавіка абвясціла новым імператарам Канстанціна Ласкарыса, але ўжо нішто не магло выратаваць Канстанцінопаль і ў гэты ж дзень, сталіца Візантыі была канчатковая ўзята крыжакамі. Наёмная гвардыя склала зброю без бою. Горад быў разрабаваны, а 16 мая 1204 года на трон узышоў каталік Балдуін I Фландрскі. Мурзуфл, у пошуках саюзнікаў, звярнуўся да зрынутага ў 1203 годзе Аляксея III, але той асляпіў Мурзуфла, а ў 1205 годзе яго пакаралі смерцю крыжакі — за забойства Аляксея IV.

• Мікіта Ханіят. Кніга 2. Валадаранне Аляксея Дукі Мурцуфла // Гісторыя, якая пачынаецца з валадарання Іаана Камніна.

• Сказкин С. Д.  Глава 14 // История Византии: В 3 т. — М.: Наука, 1967. — Т. 2. — ISBN 978-5-403-01726-8.
• Дашков С. Б.  Алексей V Дука Мурзуфл // Императоры Византии. — М.: Красная площадь, 1997. — ISBN 5-87305-002-3.
• Васильев А. А.  Внешняя политика времени Ангелов // История Византийской империи. — М.: Алетейя, 2000. — Т. 2. — ISBN 978-5-403-01726-8.
• Норвич Д. Д.  Краткая история Византии. — М.: АСТ, Астрель, 2011. — ISBN 978-5-17-050648-4.

• Манеты Аляксея V Дукі Мурзуфла