Сабах

**Сабах**
Сабах
	малайск.: Sabah, negeiri di bawah bayu; джаві:ساب
Герб	Сцяг[d]
Краіна	Малайзія
Гімн	Sabah Tanah Airku
Статус	штат Малайзіі
Уваходзіць у	Малайзія;
Адміністрацыйны цэнтр	Кота-Кінабалу
Дата ўтварэння	16 верасня 1963
Губернатар	Ахмадшах Абдула
галоўны міністр	Hj. Musa Bin Hj. Aman
Насельніцтва (2010);	3 206 742 (3-е месца)
Шчыльнасць	43,56 чал./км² (14-е месца)
Плошча	73 619 км²; (2-е месца)
Вышыня; над узроўнем мора; • Найвышэйшы пункт	; ; 4095 м
Часавы пояс	+8
Абрэвіятура	SBH
Код ISO 3166-2	MY-12
Тэлефонны код	087-089
Паштовыя індэксы	88000–91999
Афіцыйны сайт
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сабах (малайск.: Sabah, negeiri di bawah bayu, джаві:سابه; код: SBH) — штат, знаходзіцца ва Усходняй Малайзіі і з'яўляецца другім па велічыні штатам Малайзіі, завецца таксама Negeri di bawah bayu, што азначае «Краіна ніжэй вятроў». Раней, быўшы брытанскай калоніяй, зваўся Брытанскае Паўночнае Барнэа^[1]^[2]^[3]^[4], пазней атрымаў статус штата Малайскай федэрацыі^[5]. На захадзе мяжуе з іншым малайзійскім штатам на востраве Калімантан — Саравакам. На поўдні мае граніцу з Інданезіяй. Адміністрацыйны цэнтр — горад Кота-Кінабалу.

Геаграфія

Паўночна-заходнія берагі Сабаха абмывае шырокае Паўднёва-Кітайскае мора, паўночна-усходнія і паўднёва-усходнія берагі абмываюць невялікія міжастравыя моры — Сулу і Сулавесі. Берагавая лінія Сабаха зрэзана і ўтварае шэраг закрытых плыткіх, зручных для плавання бухт. Сярод іх бухты Бруней — на захадзе, Муруд — на поўначы, Лабук і Дарвел — на ўсходзе. Месцамі берагавая лінія прымае шхерны характар. Ва ўзбярэжжы мораў Сулу і Сулавесі шмат водмеляў, невялікіх астраўкоў і каралавых рыфаў, што абцяжарваюць суднаходства. Найболей значнымі астравамі з'яўляюцца Себатык, які Сабах палавініць з Інданезіяй, а таксама Бангі, Джамбанган, Малавалі, Тымбун-Мата, Бум-Бум.

Амаль уся прастора Сабаха, з выняткам вузкага берагавога беражка, займае невысокае пласкагор'е, што пераходзіць на захадзе ў горны хрыбет Крокер. У паўночнай частцы гэтага хрыбта знаходзіцца найвышэйшая вяршыня Малайзіі і ўсёй Паўднёва-Усходняй Азіі — гара Кінабалу (4 095 м).

Самая працяглая і паўнаводная рака Сабаха — Кінабатанган (560 км). У сваёй верхняй і сярэдняй плыні яна працякае па вузкай даліне, пераразаючы цэнтральную частку пласкагор'я. Кінабатанган, а таксама Сегама, Лабук і Сугут цякуць з захаду на ўсход і ўпадаюць ў мора Сулу. У Паўднёва-Кітайскае мора пускаецца толькі адна больш-менш значная рака — Падас. У раёне дэльты, пры ўпадзенні ў заліў Бруней, ад яе адлучаецца правае рукаво Кліяс, утвараючы нізінную забагненую востраў.

Клімат Сабаха экватарны, увесь час гарачы і вільготны. У горах клімат робіцца больш умераным, а на вялікай вышыні нават халаднаватым. Ападкаў у год вывальваецца ад 3750 мм на раўнінах да 5000 мм у горах.

Гісторыя

Сабах быў заняты англічанамі ў 1881 і стаў пратэктаратам. У 1946 была ўтворана брытанская каронная калонія Брытанскае Паўночнае Барнэа, а ў 1963 Сабах увайшоў у склад Малайскай Федэрацыі.

Адміністрацыйнае дзяленне

Штат падзяляецца на 5 раёнаў:

№	Акруг	Адміністрацыйны цэнтр	Плошча, км²	Насельніцта, чал. (2006)^[6]
1	Заходні бераг	Кота-Кінабалу	7 588	954 000
2	Унутраная вобласць	Бофарт	18 298	421 000
3	Кудат	Кудат	4 623	190 000
4	Сандакан	Сандакан	28 205	676 000
5	Тавау	Тавау	14 905	757 000

Насельніцтва і этнічны склад

Многія жыхары Сабаха маюць часткова партугальскае паходжанне. Пашыраны імёны Фернанда, Гомес, Радрыгес. Сабахские фестывалі часам напамінаюць бразільскія.

Насельніцтва Сабаха складае каля дзвюх з паловай мільёнаў, афіцыйна прынята вылучаць 32 этнічныя групы. Найбольшая не-тубыльная этнічная група — кітайцы, складае 20 % насельніцтва. З мясцовых этнічных груп найбольшая — кадазан-дусун (англ.) (бел. (каля 25 % насельніцтва); далей ідуць баджа (15 %) і мурут (англ.) (бел. (3 %).

Каля 700 тыс. чалавек на Сабаху — філіпінцы, якія пракраліся сюды за кошт адсутнасці строгага кантролю за іміграцыяй і аховы мяжы. Паколькі мясцовы ўрад не прызнае наяўнасць у Сабаху нелегальных імігрантаў, філіпінцы ўжо ўкараніліся, займаючы працоўныя месцы ў будаванні і беручы ўдзел у камерцыйнай дзейнасці.

Малайская мова — агульная для ўсіх этнічных груп, у Сабаху прыняты сабахскі дыялект, што адрозніваецца інтанацыямі, і падобны па вымаўленні на інданезійскую мову. Шырока пашыраны англійская, кітайская (паўночнакітайская і хаку). Кадазан-дусун, баджа, мурут і малыя народы гавораць на сваіх мовах.

Спрэчка з Філіпінамі

Філіпіны прэтэндуюць на ўсю тэрыторыю Сабаха, абяцаную султанам Барнэа султанату Сулу ў 1703 за вайсковую падтрымку

Зноскі

↑ Организации Объединенных Наций список неправительственных организаций, несамоуправляющихся территорий, Северное Борнео и Саравака
↑ Членов Организации Объединенных Наций
↑ Договоров Организации Объединенных Наций No. 8029 между Филиппины, Федерация Малайи и Индонезии (31 Июнь 1963) (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 12 кастрычніка 2011. Праверана 13 лістапада 2016.
↑ Договоров Организации Объединенных Наций No. 8809, Соглашение об осуществлении соглашения Маниле (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 12 кастрычніка 2011. Праверана 13 лістапада 2016.
↑ No.10760: Соглашение об Малайзии (нявызн.) (pdf)(недаступная спасылка). Договоров Организации Объединенных Наций коллекция. Организации Объединенных Наций (Ліпень 1963). Архівавана з першакрыніцы 14 мая 2011. Праверана 29 ліпеня 2010.
↑ «Monthly Statistical Bulletin, January 2007: Sabah», Department of Statistics Malaysia, Sabah.

Спасылкі

[1] Организации Объединенных Наций список неправительственных организаций, несамоуправляющихся территорий, Северное Борнео и Саравака

[2] Членов Организации Объединенных Наций

[3] Договоров Организации Объединенных Наций No. 8029 между Филиппины, Федерация Малайи и Индонезии (31 Июнь 1963) (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 12 кастрычніка 2011. Праверана 13 лістапада 2016.

[4] Договоров Организации Объединенных Наций No. 8809, Соглашение об осуществлении соглашения Маниле (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 12 кастрычніка 2011. Праверана 13 лістапада 2016.

[am001-5] No.10760: Соглашение об Малайзии (нявызн.) (pdf)(недаступная спасылка). Договоров Организации Объединенных Наций коллекция. Организации Объединенных Наций (Ліпень 1963). Архівавана з першакрыніцы 14 мая 2011. Праверана 29 ліпеня 2010.

[stats07-6] «Monthly Statistical Bulletin, January 2007: Sabah», Department of Statistics Malaysia, Sabah.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]