Хубілай

Хубілай
манг.: Хубилай хаан кіт.: 忽必烈
Меркаваны партрэт Хубілая
5-ы Вялікі хан Мангольскай імперыі 1260 — 1271
Папярэднік	Мункэ
Пераемнік	Тэмур
Нараджэнне	23 верасня 1215[1][2][…] Мангольская імперыя
Смерць	18 лютага 1294[1][2][…] (78 гадоў) Ханбалык[d], імперыя Юань[3]
Месца пахавання	Бурхан-Халдун[d]
Род	1) Чынгізіды 2) Юань
Бацька	Талуй[4]
Маці	Сархахтані
Жонка	Tëgülun[d], Chabi[d], Намбі, Talahai khatun[d], Nuhan[d], Bayaujin Khatun[d], Khökhlun Khatan[d], Qoruchin Khatun[d] і Sugedasi[d]
Дзеці	Dorji[d], Zhenjin[d][4], Mangala[d][4], Nomugan[d][4], Khökhechi[d][4], Ayachi[d][4], Auruyvci[d][4], Kuokuochu[d][4], Togoon[d][4], Hutulu Temür[d][4], Tamachi[d], Princess Jeguk[d][4], Yuelie[d][4], Wuluzhen[d][4], Yuelun[d][4], Wanze[d], Nangjiazhen[d][4], Qoridai[d][5], Asudai[d][4], Bantu[d][4], Boyalun[d][4], Shireki[d][4] і Shilin[d][4]
Веравызнанне	Тыбецкі будызм
Званне	генерал арміі[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Хубілай (кіт. спр. 忽必烈, піньінь hūbìliè，23 верасня 1215^[6] — 18 лютага 1294^[7]) — мангольскі хан, заснавальнік мангольскай дзяржавы Юань, у склад якога ўваходзіў Кітай. На Захадзе вядомы дзякуючы Марка Пола пад імем «Кублай-хан»; гэта імя вымаўлялася таксама як «Кубілай», ці «Кубла» (апошняе стала асабліва распаўсюджаным пасля паэмы С. Т. Кольрыджа «Кубла Хан»).

Чынгізід, унук Чынгісхана, сын Талуя і Сархахтані-бекі. У 1260 годзе перанёс сталіцу Мангольскай імперыі з Каракорума ў мясцовасць побач з былой сталіцай чжурчжэняў Чжунду («Сярэдняя сталіца»). Яе назвалі Даду (кіт. спр. 大都, піньінь dàdū, літаральна: «Галоўная сталіца»), ці Ханбалык (пазней пераназваны ў Пекін). У 1279 заваяваў паўднёвы Кітай.

Галоўнаю яго мэтай па ўзыходжанні на прастол стала звяржэнне Сунскай дынастыі ў Кітаі. Пасля зацятай і працяглай барацьбы Хубілай да 1271 годзе авалодаў большай часткай Кітая, дзе вырашыў заснаваць новую дынастыю, даўшы ёй імя Юань, па якім стала звацца яго дзяржава. У 1279 годзе загінуў апошні сунскі імператар, і Хубілай канчаткова далучыў Кітай да Манголіі, заснаваўшы сваю сталіцу ў Ханбалыку.

Хубілай падпарадкаваў сваёй уладзе і суседнія з Кітаем краіны: Бірму, Камбоджу, Карэю, але яго паходы супраць Японіі і В’етнама скончыліся абсалютнай няўдачай. У справах унутранага кіравання Хубілай адрозніваўся мудрасцю; ім быў уведзены цэлы шэраг карысных рэформаў і паляпшэнняў. У 1291 годзе ён падзяліў усю імперыю на 12 правінцый. Ён быў заступнікам будызму, які зрабіў у Кітаі велічэзныя поспехі, а роўна будыйскіх прапаведнікаў і вучоных, якія карысталіся вялікай пашанай і значнымі палёгкамі.

Хубілай не забываў свайго мангольскага паходжання, увёў мангольскую мову ў справаводства Кітая, даручыў будыйскаму вучонаму Пагба-ламе вынайсці адмысловы алфавіт, які атрымаў назву, па форме літар, квадратнага пісьма і служыў дзяржаўным пісьмом для моў імперыі, у першую чаргу для мангольскай, падчас валадарання ў Кітаі дынастыі Юань.

У кітайскай гісторыі Хубілай вядомы пад пасмяротным дынастыйным імем Шы-цзу (кіт.: 始祖，«Заснавальнік дынастыі»).

• Мэн Джон. Хубилай: От Ксанаду до сверхдержавы. Москва-Владимир. 2008 ISBN 978-5-17-050702-3
• Россаби Моррис. Золотой век империи монголов. СПб. 480с. 2008 ISBN 978-5-8071-0326-0
• Кадырбаев А.Ш. Хубилай-хан - завоеватель или объединитель Китая? // Общество и государство в Китае: XXXIX научная конференция. М.: Восточная литература, 2009.- С.56-75.
• Хафизов Г. Распад Монгольской империи и образование улуса Джучи