Saadet İkesus

Saadet İkesus Altan
Türk opera sanatçısı
Doğum	3 Mart 1916 İstanbul, Türkiye
Ölüm	12 Aralık 2007 (91 yaşında) Ankara, Türkiye
Defin yeri	Karacaahmet Mezarlığı, İstanbul
Milliyet	Türk
Meslek	Opera sanatçısı

Fatma Saadet İkesus Altan (3 Mart 1916, İstanbul - 12 Aralık 2007, Ankara), Türk opera sanatçısıdır.

Türkiye'de operanın kurucularındandır. Almanya'daki eğitimi sırasında bir opera yıldızı olarak tanınan İkesus,^[1] 1941 yılında Türkiye'ye döndükten sonra şarkıcı, rejisör ve eğitmen olarak çalıştı.

Muhsin Ertuğrul'un teşvikiyle Mozart'ın "Cosi fan tutte'" operasını sahneye koyarak, Türkiye'nin ilk kadın opera yönetmeni oldu. Ankara Devlet Konservatuvarı'nda ilk kadın şan pedagogu olarak görev aldı; pek çok opera sanatçısı yetiştiren sanatçı, "Hocaların Hocası" olarak anılır.^[2] Türkiye'de ses eğitimi alanındaki ilk kitabın yazarıdır.^[3] Sahnede eserlerin Türkçe seslendirilmesi gerektiğini savunmuş ve yaklaşık elli operayı İtalyanca, Almanca ve İngilizceden Türkçeye çevirmiştir.

1916 yılında, İstanbul'un Üsküdar semtinde doğdu. Varlıklı ve eğitimli bir aileye mensuptu; küçük yaşta güzel sanatlar ile tanıştı.^[4] Babası Mehmet Tevfik, I. Dünya Savaşı'ndan sonra subay rütbesiyle Kurtuluş Savaşı'na katıldı ve hayatını kaybetti.^[5] Onu ve kardeşlerini annesi Fatma Mihri Nigar Hanım büyüttü. Annesinin Dışişleri Bakanlığı'nda sekreterlik yapmaya başlaması üzerine yaşamına Ankara'da devam etti.^[5]

1934 yılında Ankara Kız Lisesi'nin fen bölümünden mezun oldu. Lise yıllarında Halkevi'nde tiyatro çalışmalarına katıldı ve Musiki Muallim Mektebi solfej öğretmeni Nurullah Taşkıran'dan şan dersleri aldı. Liseden sonra öğretmenlerinin yönlendirmesiyle Ankara Veterinerlik Fakültesi'ne kaydoldu. Aynı yıl Soyadı Kanunu'nun kabulü ile Fatma Saadet ve ailesi "İkesus" soyadını aldı. Sanat ve veterinerlik arasında ikilemde kalan Saadet İkesus, tercihini sanattan yana kullanmaya karar verince Veterinerlik Fakültesi'ndeki eğitimini yarıda bıraktı.

1935 yılında Paul Hindemith, Paul Lohman, Ahmed Adnan Saygun, Necil Kazım Akses ve Ulvi Cemal Erkin' den oluşan jüri tarafından seçilerek, şan eğitimi almak üzere Berlin'e gönderildi. Berlin Müzik Akademisi'nde Paul Lohmann, Prof Solossnuss, Maria Schulz'dan şan ve sahne dersleri aldı.

Saadet İkesus, henüz öğrenciyken düzenli olarak radyoya çıkarak tanındı.^[4] Wagner'in Liedler'inden oluşan ilk konserini, Berlin radyosunda verdi. Berlin radyosunda orkestra eşliğinde Wagner'in Wesendanklied'lerini, Verdi'nin Aida operasından Amneris partisini seslendirdi. 1939 yazında Wagner festivali için Bayreuth'a ve Karkonosze Dağları'na birlikte gittikleri, orkestra şefliği sınıfı öğrencisi Helmut Henze ile bu seyahatte nişanlandı. Bir Türk olarak Aryan belgesi alamadığı için Alman nişanlısı ile evlenmesi mümkün olmadı. 1940 yılında Berlin Konservatuvarı'ndan mezun oldu.

Konservatuavar eğitimini tamamladıktan sonra Milli Eğitim Bakanlığı'ndan aldığı izinle Almanya'da kaldı ve kendisine üç senelik kontrat öneren Duisburg Operası'na gitmeye karar verdi. Bir Alman sahnesine çıkabilmek için Aryan belgesine sahip olması gerektiği gerekçesiyle sorun yaşadı. Kontratı reddedilen ve bursu kesilen İkesus, Berlin Radyosu'na davet edilip kendisinden Türkçe bir parça söylemesi istendiğinde Almanlar'ın Türkler'i sevmediği gerekçesiyle bu teklifi reddetmiş ve bu olaydan sonra Dışişleri Bakanlığı'nın müdahalesi ile Duisburg Operası ile sözleşme yapabilmiştir.

İkesus, profesyonel olarak sanat yaşamına Duisburg Operası'nda Rigoletto'nun Maddalena karakteriyle başladı.^[4] Ardından "Hansel ve Gretel", "Carmen", "Windsor’un Şen Kadınları", "Don Carlos", "Cosi fan Tutte", "Walküre", "Macbeth", "Tiefland" ve "Çingene Baron"'da başroller oynadı. Ardından Frankfurt Operası başyönetmeni Herbert Decker tarafından sahneye konan Carmen operasında, Carmen rolüyle başarı kazandı. Bu eserle Regensburg, Düsseldorf ve Essen operalarında konuk sanatçı olarak kendisine rol verildi.^[5]

Türk operası ve tiyatrosunun kurucusu Carl Ebert'in çağrısı üzerine 1941 yılında Türkiye'ye dönen sanatçı, Ebert'in sahneye koyduğu Fidelio eserindeki rolü ile Türkiye'de de tanındı. Eser, Türkiye'de ilk defa 13 Şubat 1942 tarihinde Ankara Devlet Konservatuvarı tarafından Halkevi sahnesinde seslendirildi. Necil Kâzım Akses ve Ulvi Cemal Erkin’in çevirisi ile Türkçe olarak sahnelenen eserde İkesus, Leonere rolünü canlandırdı.^[6] Carmen, Maskeli Balo, Cosi fan Tutte operalarında ve Yarasa, Çingene Baron operetlerinde baş roller oynadı. Il Trovatore, Hansel ve Gretel, Satılmış Nişanlı, Orfe Cehenemde gibi eserlerde görev aldı.

Sahne çalışmaları devam ederken 1941 yılında Ankara Devlet Konservatuvarı'nda şan eğitimi vermeye başlaması nedeniyle "ilk Türk kadın ses eğitmeni unvanını aldı. 1942 yılında radyo için Opera Albümünden adlı bir program hazırlayıp sunuculuğunu yaptı; bu yolla kitlesel müzik eğitimine katkıda bulunmaya çalıştı. Aynı zamanda operayı Türk gırtlağına uygun bir hale getirmek adına da çalışmalar yaptı ve 1965’te, Türkiye’de ses eğitimi alanında ilk kitap olan Ses Sağlığı ve Korunması adlı kitabı yazdı.

Sanatçı, sözleri anlayamayan dinleyicilerin müziği de anlayamayacağı düşüncesiyle opera çevirileri yaptı. Opera ve operet çevirilerinin hemen hemen hepsi Türk Devlet Operaları'nda oynandı.^[5] İtalyanca, Almanca ve İngilizceden çevirdiği yaklaşık 50 opera arasında "La Traviata", " Maça Kızı", "Don Carlos", "Hansel ve Gretel", "Salome", "Maskeli Balo", "Eugene Onegin", "Alayın Kızı" operaları ve Brahms, Schubert, Çaykovski, Musorgski ve sayısız lied bulunur. İkesus, Milli Eğitim Bakanlığı'nın talebiyle çeşitli edebi eserlerin de çevirisini yaptı. Thomas Mann'ın bir Hint efsanesi olan Değişen Kafalar adlı eseri, Albert Emil Brachvogel'in Friedmann Bach I, II adlı romanları ile Max Klein'ın Güzel Şarkı Söylemek Sanatı eserleri, opera dışındaki çevirilerindendir.

İkesus, "Yarasa opereti", "Elektra trageyası", "Bir Piyes Yapalım" adlı eserleri, 1952 yılında Ankara'ya gelen ve Ankara Devlet Tiyatrosu'nun başrejisörlüğünü yapan Arnulf Schröder ile birlikte sahneledi. Bu deneyimlerin ardından Muhsin Ertuğrul'un teşvikiyle, çevirisini yaptığı Mozart'ın "Cosi fan tutte operasını sahneye koydu ve böylece Türkiye'deki ilk kadın opera rejisörü oldu. Ardından konservatuvarda "Hansel ve Gretel", "Palyaçolar"; Türk-Amerikan derneğinde İngilizce Telefon operalarını yönetti. Ankara Devlet operasında Johann Strauss II'un Viyana Kanı opereti, Donizetti'nin Zingara ve Rossini'nin "Evlilik sözleşmesi", Kalmann'ın "Çardaş Fürstin" opereti Saadet İkesus'un rejisini yaptığı eserlerdir.

İzmir'de ilk şan konserini, Adana'da ilk kez batı repertuarlı bir konser, Ankara ve İstanbul'da orkestra ve piano eşliğinde konserler, Ankara Radyosu'nda yıllarca süren opera programı ve konserler, Münih, Nürnberg, Köln radyolarında konserler verdi. TRT'de program yapmanın dışında geleneksel Türk müziği radyo sanatçılarına ses, nefes ve diksiyon dersleri verdi. Muazzez Abacı, Emel Sayın gibi sanatçılar ondan ders aldı.

1963-1964 yılında Köln'de Glettenberg'in yardımcısı olarak ustalık derslerine katıldı. Münih Konservatuvarı'na Profesör unvanıyla katılma teklifi aldı ancak ailevi nedenlerle kabul etmedi.

Saadet İkesus ellinci sanat yılını İzmir Devlet opera ve balesinde Necdet Aydın'ın müdür ve genel sanat yönetmeni olduğu devirde Franz Lehar'ın Şen Dul'unu sahneleyerek kutladı. İstanbul Devlet Opera ve Balesi de 25. kuruluş yılında Atilla Manizade'nin müdür ve sanat yönetmeni olduğu zamanda Verdi'nin "'La Traviata" operasını Saadet İkesus sahneleyerek 50’inci sanat yılı bir daha kutlandı.^[7]

Sanatçı, üç evlilik yaptı ve bir oğlu oldu. Veterinerlik Fakültesi'ndeki öğrencilik döneminden tanıdığı üçüncü eşi Erdoğan Altan'la 1972'de İstanbul'a yerleşti. İstanbul Devlet Konservatuvarı'nda, Eğitim Fakültesi’nde ve İstanbul Operası'nda dersler vermeyi ve opera sahnelemeyi sürdürdü.^[1] Biyografik öykülerden oluşan "Kara Böcek" adlı kitabı 1995 yılında yayımlandı^[8][9]

Hayatının son yıllarını Ankara’da oğlunun yakınında geçirdi, 12 Aralık 2007'de Ankara'da yaşamını yitirdi.^[4]

Türkiye’de pek çok opera sanatçısı Hocaların Hocası^[10] diye tanınan Saadet İkesus ile çalışmıştır. Suna Korad, Fikret Kutnay, Aslı Omağ Sevda Aydan, Filiz Işıksun, Özcan Sevgen, Müveddet Altan Günbay, Mustafa İktu, Ayşe İktu, Mesut İktu, Mete Uğur, Atilla Manizade, Fevziye Bartu, Yalçın Keriman Davran, Şinasi Özel, Nejat Boren, Hale Cahit Şaher, Cemaliye Kıyıcı, Begüm Ertem, Yüksel Örses, Sevim Çıdamlı, Nursel Öncül, Nursel Sözlütürk, Oktay Akyüz, Nuran Çapanoğlu, Gülşen Kocaaay, Pekin Kırgız ve Sertab Erener^{[kaynak belirtilmeli]} öğrencilerinden bazılarıdır.

• Semiha Berksoy
• Leyla Gencer