Basiliek van San Marco (Rome)

Basiliek van San Marco
Voorzijde van de San Marco
Land	Italië
Plaats	Rome
Denominatie	Rooms-Katholieke Kerk
Gewijd aan	evangelist Marcus
Coördinaten	41° 54′ NB, 12° 29′ OL
Gebouwd in	4e-9e eeuw
Restauratie(s)	midden 15e eeuw
Kerkprovincie
Titulair kardinaal	Angelo De Donatis
Detailkaart
Officiële website
Lijst van titelkerken
Portaal    Christendom

De Basiliek van San Marco (Italiaans: Basilica di San Marco Evangelista al Campidoglio) is een basiliek in Rome. Ze is gewijd aan de evangelist Marcus en ligt aan de kleine Piazza San Marco. Aan drie zijden wordt ze omsloten door het Palazzo Venezia.

De San Marco is in 336 na Chr. als een van de oudste kerken in Rome gesticht door de heilig verklaarde Paus Marcus, die enkel in dat jaar regeerde. Dit eerste kerkgebouw werd echter in de 5de eeuw door brand vernield, en zwaar geplunderd in de 6de en 7de eeuw. Resten van dit oude gebouw bevinden zich onder de huidige basiliek, en kunnen op verzoek worden bezocht.^[1]

In de negende eeuw werd de kerk herbouwd door paus Gregorius IV (827-844).^[2] Uit die tijd dateert ook het mozaïek in de apsis.

Paus Paulus II liet in 1465-1470 zowel het interieur als het exterieur van de kerk grondig wijzigen in de stijl van de renaissance. Uit deze periode dateren de gevel, de portiek en de loggia, en de houten zoldering van het kerkschip. Tevens maakte hij de San Marco tot nationale kerk van de Venetianen.^[3] Hun nauwe band met deze basiliek is te verklaren doordat San Marco de patroonheilige van de lagunestad is, waar zijn stoffelijk overschot wordt bewaard in de Basiliek van San Marco.

Tussen 1650 en 1750 zijn in het interieur rijkelijke barokdecoraties aangebracht die de vroegere renaissancestijl overheersen. Vooral kardinaal Angelo Maria Querini^[4] heeft hiertoe bijgedragen in 1735-1750.

De gevel wordt voorafgegaan door een portiek en een loggia die zijn ontworpen in de stijl van de klassieke Oudheid, zoals typisch is voor de renaissance.^[5] Gevel, portiek en loggia zijn in 1466-1470 opgetrokken uit travertijn dat afkomstig is van het Theater van Marcellus en het Colosseum. De identiteit van de architect is niet met zekerheid te achterhalen; hiervoor worden de namen genoemd van Bernardo Rosellino, Giuliano da Maiano en Leon Battista Alberti.

De loggia wordt loggia delle benedizioni genoemd omdat ze werd gebruikt voor de pauselijke zegening van het volk dat zich voor die gelegenheden verzamelde op de voorliggende Piazza San Marco. De loggia is bereikbaar vanuit het ernaast gelegen palazzo dat nu gekend is als Palazzo Venezia, maar oorspronkelijk Palazzo di San Marco genoemd werd naar de basiliek waar het tegenaan leunt. Dit palazzo is gebouwd door Pietro Barbo die vanaf 1451 kardinaal-titularis was van de basiliek en in 1466 werd verkozen tot paus Paulus II.

In de portiek is een klein lapidarium ingericht met inscripties en grafstenen. Tegen de linker zijmuur zijn de resten van het vroegere ciborium uit 1154 te zien. Tegen de rechter zijmuur bevindt zich onder andere de grafsteen van Vannozza Cattanei, een maîtresse van Rodrigo Borgia, de latere paus Alexander VI. Deze grafsteen is afkomstig van haar tombe in de Santa Maria del Popolo en vermeldt de namen van de vier kinderen (Giovanni, Cesare, Lucrezia en Gioffre Borgia) die ze de paus schonk. Eveneens aan de rechterzijde staat de marmeren rand van een waterput; de inscriptie daarop nodigt uit tot drinken, maar vermaant streng om geen profijt te halen uit de verkoop van het water.^[6]

Het portaal dat toegang geeft tot de kerk wordt bewaakt door twee liggende marmeren leeuwen uit de 12de eeuw. Deze zijn overgenomen uit de middeleeuwse gevel die werd vervangen door Paulus II. Boven het portaal is een 15de-eeuws reliëf (werk van Isaia da Pisa) dat de evangelist Marcus voorstelt, zittend met een boek in de handen en met de kenmerkende leeuw naast zijn zetel.

Naast de apsis staat de romaanse klokkentoren uit 1154. Vanaf de Piazza San Marco is hij slechts gedeeltelijk zichtbaar; een beter zicht heeft men vanuit de binnentuin van Palazzo Venezia.

Het interieur van de kerk ligt lager dan het huidige straatniveau: vanuit de portiek daalt men een vijftal treden af.

Het middenschip wordt van de twee zijschepen gescheiden door tweemaal 12 zuilen die zijn bekleed met jaspis uit Sicilië.^[7] Deze zuilen zijn verbonden door bogen en leunen aan tegen zware pilasters. De architraaf boven de bogen is versierd met reliëfs in stucwerk die de apostelen voorstellen. Afwisselend met de reliëfs loopt over de architraaf een reeks fresco's: die aan de linkerzijde beelden episodes af uit het leven van paus Marcus, die aan de rechterzijde de heiligen Abdon en Sennen.^[8] Deze zuilen, reliëfs en fresco's dateren uit 1650-1750 en drukken een sterke barokstempel aan het interieur.

Het middenschip is overdekt met een 15de-eeuws houten cassettenplafond, versierd met vergulde rozetten tegen een blauwe achtergrond.^[9] Daarop is tweemaal het wapenschild van paus Paulus II te zien.

De marmeren vloer van het schip bevat een aantal panelen uitgewerkt in het in Rome veel voorkomende cosmatenwerk (stukjes ingelegd marmer in verschillende kleuren).

Op de beide zijschepen sluiten talrijke nissen en zijkapellen aan, waarin rijk gedecoreerde grafmonumenten zijn opgesteld, vaak van Venetiaanse kardinalen. Deze monumenten wisselen af met altaren waarboven schilderijen hangen van onder andere (in het rechter zijschip) Palma de Jongere, Louis Cousin, Carlo Maratta en Melozzo da Forlì; (in het linker zijschip) van Pier Francesco Mola en Ciro Ferri.

De vloer van het priestergedeelte is bekleed in cosmatenstijl. Hoewel deze stijl vooral werd toegepast in de 12de en 13de eeuw, dateert deze vloer pas uit 1478.

Onder het hoofdaltaar bevindt zich de crypte met de tombe van paus Marcus en van de heiligen Abdon en Sennen.

De triomfboog en de apsis zijn versierd met mozaïeken, aangebracht door paus Gregorius IV.

Centraal in de kalot van de apsis staat de zegenende Christus. Boven Hem reikt de hand van God de Vader de zegekrans toe. Daarboven lezen we de naam van paus Gregorius IV die dit mozaïek heeft laten aanbrengen. Naast Christus staan: uiterst links paus Gregorius IV die Hem het model van de kerk aanbiedt.^[10] De blauwe aureool om het hoofd van de paus duidt aan dat hij nog in leven was toen het mozaïek werd aangebracht. Naast hem de heiligen Marcus de Evangelist en Felicissimus. Rechts van Christus staan de heilig verklaarde paus Marcus en de heiligen Agapitus en Agnes. Dit mozaïek verraadt duidelijk de invloed van de byzantijnse stijl: de figuren staan strak frontaal opgesteld tegen een bovenaardse gouden achtergrond.

Onder de kalot loopt een horizontale strook met in het midden het Paaslam dat opnieuw Christus voorstelt. Links en rechts daarvan treden telkens zes schapen op Hem toe vanuit de heilige steden: links Jeruzalem en rechts Betlehem. De schapen stellen de 12 apostelen voor.

Op de triomfboog staat centraal nogmaals Christus, nu in een medaillon. Naast hem de symbolen van de vier evangelisten: de os (Lucas), de mens (Matteüs); de arend (Johannes) en de leeuw (Marcus). Daaronder staan de patroonheiligen van de stad Rome: links Sint Paulus (met boekrol) en rechts Sint Pieter (met de twee sleutels).

In de sacristie staat het altaarstuk met tabernakel dat in 1474 in opdracht van kardinaal Marco Barbo werd vervaardigd door Mino da Fiesole en Giovanni Dalmata. Het werd in de 18de eeuw overgebracht van het hoogaltaar naar de sacristie waar het nog steeds te bewonderen is.

De basiliek van San Marco Evangelista al Campidoglio is een van de oudste en meest prestigieuze basilieken die een kardinaal kan toegewezen krijgen als titelkerk. Nadat paus Paulus II (1464- 1471) deze kerk tot nationale kerk van de Venetianen had verklaard, waren vanaf dan tot in 1802 alle kardinalen-titularissen van deze basiliek op één na afkomstig van Venetië.^[11]

Albino Luciani, de latere paus Johannes Paulus I, was al patriarch van Venetië toe hij in 1973 de San Marco Evangelista al Campidoglio als titelkerk toegewezen kreeg.

Sinds 28 juni 2018 is kardinaal Angelo De Donatis titularis.

• 
  de klokkentoren gezien vanuit de binnentuin van Palazzo Venezia
• 
  de grafsteen van Vannozza Cattanei
• 
  de evangelist Marcus door Isaia da Pisa
• 
  het exterieur in een houtsnede van Girolamo Francino (1588)

• 
  het rechter zijschip gezien vanuit de apsis
• 
  middenschip naar ingang toe
• 
  de houten zoldering met tweemaal het wapenschild van Paulus II
• 
  altaarstuk met tabernakel uit 1464, thans in de sacristie

• 
  De inscriptie in de crypte vermeldt dat de heiligen Abdon en Sennen daar begraven liggen.
• 
  grafmonument van Francesco Erizzo, werk van Francesco Moratti
• 
  grafmonument van kardinaal Luigi Prioli (+1720) met de verpersoonlijking van (links) de Rechtvaardigheid en (rechts) de Barmhartigheid
• 
  grafmonument van kardinaal Pietro Basadonna uit 1694, werk van Filippo Carcani (leerling van Bernini)

• 
  vloer van het priestergedeelte in cosmatenstijl
• 
  vloer van het priestergedeelte in cosmatenstijl
• 
  vloer van het priestergedeelte in cosmatenstijl

Zie de categorie San Marco (Rome) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.