Lijst van voormalige borgen en buitenplaatsen in Groningen

De Fromaburg te Wirdum.

In de provincie Groningen staan nu nog 16 borgen. Dat zijn er in het verleden echter veel meer geweest. Deze lijst geeft per gemeente een opsomming van alle borgen en buitenplaatsen die vóór 1795 het politieke landschap van de Ommelanden hebben bepaald. Ze worden gerangschikt naar de huidige gemeentes.

Algemeen

[bewerken | brontekst bewerken]

Het eerste overzicht betreft borgen in de traditionele zin: borgen waaraan heerlijke rechten waren verbonden of waarvan de eigenaars heerlijke rechten elders konden uitoefenen. Deze borgen stonden grotendeels in de drie Ommelanden: Hunsingo, Fivelingo en het Westerkwartier, alsmede in het Klei-Oldambt. Ook de verdedigbare steenhuizen en kastelen uit de middeleeuwen zijn in dit lijstje opgenomen. Een deel van deze borgen is al in de vijftiende of zestiende eeuw verdwenen. Soms betrof het slechts eenvoudige steenhuizen, waarvan niet bekend is of er heerlijke rechten aan waren verbonden. Een deel van de boerderijen of edele heerden die een rol speelden in de rechtsomgang, was voorzien van een steenhuis.

In de andere gebieden van Groningen staan en stonden voornamelijk buitenverblijven die ook wel als borg worden aangeduid, maar waaraan geen rechten waren gekoppeld. Ook de nieuwe buitenverblijven, die in de zeventiende en achttiende eeuw in de Ommelanden werden gesticht, konden geen aanspraak maken op deelname aan de rechtsomgang.

In de veenontginningsgebieden van het Wold-Oldambt en het Reiderland is het stelsel van edele heerden niet tot ontwikkeling gekomen, zodat er geen borgen in de traditionele zin ontstonden. De meeste bezitters van een steenhuis hadden - een enkele uitzondering daargelaten - niet meer rechten dan de overige grondeigenaren. Voor zover daar wel sprake was, verloren zij hun voorrechten in de zestiende eeuw aan de stad Groningen. Ook Westerwolde kwam in 1617 aan de stad.

In het Gorecht was de situatie tamelijk gecompliceerd. Verschillende buitenverblijven waren vanouds verbonden met leengoederen van de bisschop van Utrecht of hadden anderszins heerlijke rechten verworven. De bewoners vermeden doorgaans het begrip borg, dat in hun ogen te veel verbonden was met de machtspolitiek van de Ommelander adel. We kunnen deze buitenverblijven nog het best vergelijken met de havezaten in Drenthe, Overijssel en de Achterhoek.

Niet alle borgen en steenhuizen hebben een doorverwijzing. Vaak is de informatie te gering, soms wordt het steenhuis behandeld onder het betreffende dorp. Voor informatie over deze kleine borgen en steenhuizen, zie: Kleine voormalige borgen en steenhuizen (borgen die hier behandeld zijn, worden gemarkeerd met een *).

Borgen

[bewerken | brontekst bewerken]

Eemsdelta

[bewerken | brontekst bewerken]

Groningen

[bewerken | brontekst bewerken]

Het Hogeland

[bewerken | brontekst bewerken]

Midden-Groningen

[bewerken | brontekst bewerken]

Oldambt

[bewerken | brontekst bewerken]

Westerkwartier

[bewerken | brontekst bewerken]

Westerwolde

[bewerken | brontekst bewerken]

Buitenplaatsen en landgoederen

[bewerken | brontekst bewerken]
Voor de buitenplaatsen in de Groninger Veenkoloniën, zie ook Veenborg

De lijst is voor Oost-Groningen onvolledig. Zowel de literatuur als kaarten uit de 17e en 18e eeuw tonen veel meer buitenhuizen.

Eemsdelta

[bewerken | brontekst bewerken]

Groningen

[bewerken | brontekst bewerken]

Midden-Groningen

[bewerken | brontekst bewerken]

Oldambt

[bewerken | brontekst bewerken]

Westerwolde

[bewerken | brontekst bewerken]

Zie ook

[bewerken | brontekst bewerken]

Literatuur

[bewerken | brontekst bewerken]
[bewerken | brontekst bewerken]
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lijst_van_voormalige_borgen_en_buitenplaatsen_in_Groningen&oldid=68110160"