Mensapen

Mensapen
Witwanggibbon (Nomascus leucogenys)
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Klasse: Mammalia (Zoogdieren) Orde: Primates (Primaten of Opperdieren) Infraorde: Simiiformes (Apen) Parvorde: Catarrhini (Smalneusapen)
Superfamilie
Hominoidea
Families
Hominidae (Mensachtigen) Hylobatidae (Gibbons) Oreopithecidae † Pliopithecidae † Proconsulidae †
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Mensapen op Wikispecies
Portaal    Biologie Zoogdieren

De mensapen (Hominoidea) zijn in sommige taxonomische indelingen een superfamilie binnen de orde primaten (Primaten). Deze superfamilie omvat de gibbons en de mensachtigen, waaronder de mensen. In de meer gebruikelijke indelingen vormen deze samen met de apen van de Oude Wereld de parvorde smalneusapen (Catarrhini).

Wanneer de Hominoidea als superfamilie gezien worden, worden de Catarrhini als een parvorde beschouwd.

De mensapen worden tegenwoordig ingedeeld in twee families:

• De familie der Hylobatidae, die uit 17 gibbonsoorten bestaat, waaronder de withandgibbon en de siamang, die ook wel de kleine mensapen worden genoemd.
• De familie der Hominidae, die uit 8 mensachtige soorten bestaat, waaronder de gorilla's, chimpansees en orang-oetans, die ook wel de grote mensapen worden genoemd. Tot deze familie worden ook de mensen gerekend.

In vroegere definities werd de mensaap omschreven als een staartloze (en daarom bijzonder menselijke) primaat, maar naarmate de taxonomische kennis vorderde, werd het duidelijk dat staartloosheid een eigenschap was die bij een aantal verschillende en niet-verwante soorten voorkwam, zoals de berberaap.

De familie die alle grote mensapen omvat, stond in het verleden bekend als de Pongidae, waaruit mensen (en fossiele hominiden) werden weggelaten. Op gronden van verwantschap is er echter geen argument om dit te doen. De chimpansees, de gorilla's, de mensen en de orang-oetans zijn ieder dichter aan elkaar verwant dan om het even welk van deze vier groepen aan gibbons en siamangs zijn. Desondanks wordt de term "hominide" nog onterecht gebruikt in de specifieke betekenis van uitgestorven primaten die dichter bij de mensen staan dan bij de andere mensapen (bijvoorbeeld Australopithecus). Het is nu gebruikelijker om de onderfamilie Homininae te gebruiken om de hominiden, in deze smalle betekenis, van de bestaande niet-menselijke leden van de familie der Hominidae te scheiden.

Huidig bewijsmateriaal impliceert dat de mensen een gemeenschappelijke, uitgestorven voorvader met de chimpansee-bonobolijn delen, waar wij meer recentelijk van afgescheiden zijn dan de gorillalijn. Alle levende leden van de Hylobatidae en Hominidae zijn staartloos, en de mensen kunnen daarom nauwkeurig als tweevoetige apen worden omschreven. Nochtans zijn er ook primaten in andere families die staartloos zijn.

Zowel de grote mensapen als de kleinere mensapen vallen binnen de klade Catarrhini ("smalneusapen"), die ook de apen van de Oude Wereld omvat. Binnen deze groep kunnen beide families van mensapen van deze apen worden onderscheiden aan de hand van het aantal bobbeltjes op hun kiezen (de mensapen hebben er vijf - het "Y-5"-kiespatroon, de Oude Wereldapen hebben er slechts vier in een "bilophodont"-patroon). Mensapen hebben mobielere schouderverbindingen en armen en een minder beweegbare ruggengraat in vergelijking met de apen van de Oude Wereld. Dit zijn allemaal anatomische aanpassingen aan verticaal hangen en slingeren. De splitsing van de Catarrhini in apen en mensapen voltrok zich waarschijnlijk in het Mioceen met de ontwikkeling van de eerste mensaap Pierolapithecus.

Behalve gorilla's en mensen zijn alle mensapen behendige bomenklimmers. Ze worden het best beschreven als omnivoor, want hun dieet bestaat uit fruit, graszaden, en in de meeste gevallen kleine hoeveelheden vlees (hetzij gejaagd of geaasd), aangevuld met overig voedsel dat gemakkelijk wordt verteerd. Ze zijn inheems in Afrika en Azië.

De meeste mensaapsoorten zijn zeldzaam of staan op de Rode Lijst van de IUCN als bedreigde soort. De belangrijkste bedreiging voor de meeste mensaapsoorten is verlies van leefomgeving in het tropisch regenwoud, hoewel sommige populaties eerder in gevaar worden gebracht door de jacht op woudvlees (bushmeat).

De intelligentie en de menselijke verschijning van mensapen zijn de oorzaak van legenden die hun menselijke kwaliteiten toeschrijven; er wordt bijvoorbeeld soms gezegd dat mensapen kunnen spreken maar dit uit luiheid weigeren. Er wordt ook weleens gezegd dat zij het resultaat van een vloek zijn - een joodse folklore claimt dat een van de drie rassen die de Toren van Babel bouwden als straf aap werd, terwijl moslim folklore vertelt dat joden die in (Elath) woonden, aap werden als straf voor het vissen op de sabbat. De christelijke folklore beweert weer dat de apen als een symbool van verlangen door Satan zijn gecreëerd als antwoord op het scheppen van de mensen door God. Het is niet duidelijk of een van deze verwijzingen specifiek op de mensapen slaat, aangezien ze alle uit een tijd dateren waarin het moderne onderscheid tussen apen en mensapen nog niet werd gemaakt.