Ytterbium

Ytterbium
1 18 1 H 2 Periodiek systeem 13 14 15 16 17 He 2 Li Be B C N O F Ne 3 Na Mg 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Al Si P S Cl Ar 4 K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr 5 Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe 6 Cs Ba ↓ Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn 7 Fr Ra ↓↓ Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og   Lanthaniden La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Actiniden Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Ytterbium
Algemeen
Naam	Ytterbium
Symbool	Yb
Atoomnummer	70
Groep	Scandiumgroep
Periode	Periode 6
Blok	F-blok
Reeks	Lanthaniden
Kleur	Zilverwit
Chemische eigenschappen
Atoommassa (u)	173,04
Elektronenconfiguratie	[Xe]4f14 6s2
Oxidatietoestanden	+2, +3
Elektronegativiteit (Pauling)	1,1
Atoomstraal (pm)	194
1e ionisatiepotentiaal (kJ·mol−1)	603,44
2e ionisatiepotentiaal (kJ·mol−1)	1174,82
3e ionisatiepotentiaal (kJ·mol−1)	2416,97
Fysische eigenschappen
Dichtheid (kg·m−3)	6965
Smeltpunt (K)	1095
Kookpunt (K)	1469
Aggregatietoestand	Vast
Smeltwarmte (kJ·mol−1)	9,2
Verdampingswarmte (kJ·mol−1)	159
Kristalstructuur	Kub
Molair volume (m3·mol−1)	24,84 · 10−6
Specifieke warmte (J·kg−1·K−1)	150
Elektrische weerstand (μΩ·cm)	29
Warmtegeleiding (W·m−1·K−1)	34,9
SI-eenheden en standaardtemperatuur en -druk worden gebruikt, tenzij anders aangegeven
Portaal    Scheikunde

Ytterbium is een scheikundig element met symbool Yb en atoomnummer 70. Het is een zilverwit lanthanide.

Ytterbium is door de ontdekker Jean Charles Galissard de Marignac in 1878 vernoemd naar het plaatsje Ytterby bij Stockholm in Zweden waar het erts vandaan kwam waarin een aantal van de lanthaniden ontdekt is. In 1908 slaagde Georges Urbain erin om wat Marignac in 1878 als ytterbia had betiteld te scheiden in wat nu bekendstaat als lutetium en ytterbium. Von Welsbach werkte omstreeks dezelfde tijd aan het probleem en noemde de elementen aldebaranium en cassiopeium, maar later werden deze namen verworpen.

Hoewel ytterbium de eerste ontdekte lanthanide is, werd het pas in 1953 voor het eerst geïsoleerd.

Ytterbium wordt onder andere toegepast in optische elementen, bijvoorbeeld in glasvezelversterkers, fosforen en lasers. Het vindt ook toepassing in de katalyse en de metallurgie.

Het metaal is zacht en niet al te bestendig aan de lucht, het lost op in verdunde zuren en reageert langzaam met water. Het ondergaat een faseovergang bij 798 °C naar een lichaamsgecentreerde kubische structuur. Het is een metaal maar onder hoge druk gedraagt het zich als een halfgeleider.

Ytterbiumchemie wordt zoals de meeste lanthanidechemie beheerst door de neiging drie elektronen af te staan en een Yb³⁺-ion te vormen. Echter doordat de configuratie van dit ion 4f¹³ is, ontbreekt er maar één elektron aan de 4f-schil. De tweewaardige toestand Yb²⁺ met een volle 4f¹⁴-configuratie komt daardoor ook voor.

Zoals alle andere lanthaniden komt ytterbium alleen in gebonden toestand voor in sommige mineralen. De belangrijkste commerciële bron is monaziet, dat ongeveer 0,03% ytterbium bevat.

Zie Isotopen van ytterbium voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In de natuur komen zeven stabiele ytterbiumisotopen voor, waarvan ¹⁷⁴Yb met een relatieve aanwezigheid van 31,8% het meest. Er zijn 22 radio-isotopen bekend. De stabielste daarvan is ¹⁶⁹Yb met een halveringstijd van 32,026 dagen.

Er is vrij weinig bekend over de toxicologie van ytterbium. Hoewel de eerste studies daarnaar niet wijzen op ernstige schadelijkheid, dient het metaal zorgvuldig te worden behandeld. Van sommige ytterbiumverbindingen is bekend dat ze huid- en oogirritaties kunnen veroorzaken. Ytterbium in poedervorm is brandgevaarlijk en kan explosief zijn.

• Lenntech.nl - ytterbium
• (en) EnvironmentalChemistry.com - ytterbium
• (en) WebElements.com - ytterbium
• Encyclopedia of Geochemistry - Ytterbium