Zuniceratops

Zuniceratops Status: Uitgestorven, als fossiel bekend
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Klasse: Reptilia (Reptielen) Infraklasse: Archosauromorpha Superorde: Dinosauria (Dinosauriërs) Orde: Ornithischia Onderorde: Ceratopia Geslacht: Zuniceratops
Soort
Zuniceratops christopheri
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Zuniceratops op Wikispecies
Portaal    Biologie Herpetologie

Zuniceratops is een geslacht van plantenetende ornithischische dinosauriërs uit de groep van de Ceratopia, dat tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige New Mexico, Noord-Amerika.

Zuniceratops werd ontdekt op 11 november 1996, door de acht jaar oude Christopher James Wolfe, zoon van paleontoloog Douglas G. Wolfe, op een paleontologische vindplaats, de Haystack Butte, in het westen van midden New Mexico. In oktober 1997 gebruikte Wolfe voor het eerst de geslachtsnaam Zuniceratops, in een artikel in Geobios. Dit ging nog niet vergezeld van een beschrijving zodat de naam vooralsnog een nomen nudum bleef. In 1998 werd door Wolfe en James Kirkland geldig de typesoort Zuniceratops christopheri benoemd en kort beschreven. De geslachtsnaam verwijst naar de Zuni, de oorspronkelijke bewoners van het gebied, en combineert hun naam met ~ceratops, "hoorngezicht", een gebruikelijk achtervoegsel bij de namen van de Ceratopia. De soortaanduiding eert de ontdekker.

Het holotype, MSM P2101, is gevonden in een laag van de Moreno Hill Formation die dateert uit het Turonien en ongeveer tweeënnegentig miljoen jaar oud is. Het bestaat uit een gedeeltelijke schedel met onderkaken en delen van de postcrania, waaronder stukken van de wervelkolom en botten van de ledematen. Eén schedel werd opgegraven en de verdere beenderen van minstens vijf individuen. Later bleek een verondersteld deel van de schedelkraag van Zuniceratops een zitbeen te zijn van Nothronychus.

In 2000 beschreef Wolfe de schedel in meer detail; een aangekondigde volledige beschrijving van de postcrania is nog niet verschenen.

Zuniceratops is een kleinere ceratopiër. Hoewel de oorspronkelijke schatting van een lengte van drie tot drieënhalve meter spreekt en een heuphoogte van één meter, vielen latere schattingen lager uit. Gregory S. Paul gaf in 2010 een lichaamslengte van 2,2 meter met een gewicht van 175 kilogram.

Ondanks zijn kleine afmetingen heeft Zuniceratops ongeveer de proporties van de latere ceratopiden en lijkt daar zo een soort miniatuurversie van. Het is de eerst ontdekte basale ceratopiër, buiten de ceratopiden staand, met duidelijke wenkbrauwhoorns. Deze hoorns hebben een omhoog gerichte kromming. Ze verschillen nogal in lengte tussen de gevonden exemplaren en dit werd oorspronkelijk verklaard als een geval van seksuele dimorfie, een vormverschil tussen de mannetjes en de vrouwtjes. Het aantal vondsten is echter te beperkt om statistisch te bewijzen dat er echt twee grootteklassen zijn. Het is ook mogelijk dat hoorns simpelweg groeiden naarmate het dier ouder werd. De neushoorn was erg laag, niet meer dan een platte bult. De snuit is lang met een horizontaal bovenprofiel. Het neusgat is lang maar sterk afgeplat. De schedelkraag is, hoewel dun, vrij langgerekt en daarbij meer naar achteren dan zijwaarts gericht, een afgeleid kenmerk. Hoorns en schild werden vermoedelijk voornamelijk gebruikt om mee te pronken binnen de kudde; gezien de geringe omvang van het dier zal de waarde als afweer tegen grote Theropoda gering zijn geweest.

Net als bij meer basale ceratopiërs hebben de tanden enkelvoudige wortels maar bij de grootste exemplaren is er een begin van splitsing zichtbaar; pas de ceratopiden ontwikkelden volledig dubbele wortels. Wel is de tandrij al erg lang en is het occlusievlak verticaal gericht, een teken dat de tandbatterijen geschikt waren om taai plantenmateriaal, afgebeten door de hoornsnavel, te verknippen.

In 2007 werd een studie naar de hersenpan gepubliceerd. De hersenen bleken nogal afgeplat, meer lijkend op die van Triceratops dan van Protoceratops. Dezelfde gelijkenis deed zich voor wat betreft de locatie van de uitgangen voor de hersenzenuwen. De hersenholte is achteraan duidelijk gemarkeerd en loopt door tot in de onderste processus basipterygoidei maar niet tot in de achterhoofdsknobbel. Naar voren toe is de overgang echter onduidelijk war de holte uitloopt in sponsachtig bot. Het oor van Zuniceratops heeft maar een kort slakkenhuis wat wellicht wijst op een slecht vermogen hoge geluiden te onderscheiden.

De postcrania, de beenderen achter de schedel, zijn lichtgebouwd. Het zitbeen is sterk naar beneden gebogen. Het midden van de staart draagt hoge doornuitsteeksels die een soort vin vormen, welke wellicht de basis was van langere haarborstels.

Zuniceratops is een voorbeeld van de evolutionaire overgang tussen vroegere ceratopiërs en de latere, groter ceratopiden die heel grote hoorns hadden en een grotere schedelkraag. Dit ondersteunt de hypothese dat de oorsprong van ceratopide dinosauriërs in Noord-Amerika zou liggen. Kirkland en Wolfe benoemden een aparte klade Ceratopsomorpha voor de aftakking die zowel Zuniceratops als de ceratopiden bevat. Zuniceratops is van die tak de oudst bekende soort uit Noord-Amerika. Tegenwoordig wordt voor de klade meestal de term Ceratopoidea gebruikt.

Zuniceratops vormt zo binnen de Ceratopia de zustergroep van de Ceratopidae zoals dit kladogram laat zien:

• Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (1998).  Zuniceratops christopheri n. gen. & n. sp., a ceratopsian dinosaur from the Moreno Hill Formation (Cretaceous, Turonian) of west-central New Mexico. Lower and Middle Cretaceous Terrestrial Ecosystems, New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 24: 307–317.
• Wolfe, D.G., 2000, "New information on the skull of Zuniceratops christopheri, a neoceratopsian dinosaur from the Cretaceous Moreno Hill Formation, New Mexico". pp. 93–94, in: S. G. Lucas and A. B. Heckert, eds. Dinosaurs of New Mexico. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin No. 17.
• Smith, D., Wolfe, D. and Sanders, R., 2007, "The endocranium and associated structures of the ceratopsian Zuniceratops christopheri (Turonian, New Mexico)", Journal of Vertebrate Paleontology, 27(3): 149A