Łańcut

Łańcut
	miasto i gmina
	; Zamek w Łańcucie
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	łańcucki
Aglomeracja	rzeszowska
Prawa miejskie	1349
Burmistrz	Damian Szubart
Powierzchnia	19,42 km²
Populacja (2021); • liczba ludności; • gęstość	; 17 590; 915,4 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 17
Kod pocztowy	37-100
Tablice rejestracyjne	RLA
	Położenie na mapie powiatu łańcuckiego Łańcut
	Położenie na mapie Polski Łańcut
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Łańcut
	50°04′05″N 22°13′47″E/50,068056 22,229722
TERC (TERYT)	1810011
SIMC	0974529
	Urząd miejskipl. Sobieskiego 18; 37-100 Łańcut
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Łańcut – miasto w Polsce położone w województwie podkarpackim, na granicy Podgórza Rzeszowskiego i Pradoliny Podkarpackiej. Siedziba powiatu łańcuckiego oraz gminy wiejskiej Łańcut. Leży w dawnej ziemi przemyskiej^[3]. W czasach I Rzeczypospolitej Łańcut był częścią powiatu przeworskiego z centrum w Przeworsku^[4].

Łańcut należy do województwa podkarpackiego, leżąc 16 km na wschód od jego stolicy – Rzeszowa. Przez tereny miasta przebiega autostrada A4, która łączy zachód Europy z Ukrainą.

Według danych z 1 stycznia 2018 Łańcut liczył 17 777 mieszkańców^[5]^[6].

Historia

Osobny artykuł: Historia Łańcuta.

Miasto założone zostało przez króla Kazimierza Wielkiego. Lokacja miasta na prawie magdeburskim nastąpiła w roku 1349 z nadania księcia Władysława Opolczyka w dolinie rzeki Wisłok.

Król sprowadził kolonistów niemieckich (zob. Głuchoniemcy^[7]) z miasta Landshut (‘strażnica kraju’) w Bawarii^[8]^[9]. Jest to zatem nazwa przeniesiona (ponowiona) przez kolonistów na nowo założone miasto, a następnie adaptowana fonetycznie z języka niemieckiego do polskiego^[10]. W pobliżu Łańcuta założono w roku 1450 niemiecką wieś Helwigau. Ludność niemiecka z okolic Łańcuta zachowała swoją odrębność językową do pierwszej połowy XVIII wieku^[11].

Nazwa miasta notowana była w formach: Landshut, Lanczuth (1375), Landssuth (1381), Lanchth (1384), Lanczuth (1494), jeszcze w roku 1650 Landshut^[12].

W XV wieku wybudowano zamek początkowo drewniany, który do XVI wieku dawał odpór najazdom tatarskim.

W 1635 roku Łańcut uzyskał prawo składu^[13].

W wyniku I rozbioru Polski w 1772 r. miasto stało się częścią Austrii, wchodząc w skład Galicji.

W latach 1918–1921, podczas wojny polsko–bolszewickiej, Łańcut był miejscem przetrzymywania jeńców z Ukraińskiej Armii Halickiej (powstał w nim pierwszy obóz w Polsce)^[14].

Podczas okupacji niemieckiej administracja tzw. Generalnego Gubernatorstwa wprowadziła dla miasta w 1941 roku nazwę Landshut.

W czerwcu 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1500 Żydów. 19 sierpnia 1942 roku zostali wywiezieni do obozu w Pełkiniach, a część do obozu zagłady Bełżcu i tam zamordowani^[15].

Widok ogólny, 1915
Rynek, 1915
Zamek, 1915
Ulica 3-go Maja, 1907

Struktura powierzchni

Łańcut ma obszar 19,43 km² (2002)^[16], w tym:

użytki rolne: 59%
użytki leśne: 2%

Miasto zajmuje 4,3% powierzchni powiatu.

Demografia

Osobny artykuł: Ludność Łańcuta.

Miasto liczyło w 2008 roku 18025 mieszkańców (31 grudnia 2008)^[17]. Dane z 31 grudnia 2008 r.^[18]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	18 025	100	9493	52,67	8532	47,33
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	928,0		488,8		439,2

Piramida wieku mieszkańców Łańcuta (2014)^[5].

Zabytki i atrakcje turystyczne

Zamek Lubomirskich i Potockich
Powozownia
Muzeum Ikon
Muzeum Gorzelnictwa zarządzane przez „Polmos Łańcut”
Storczykarnia
Synagoga
Synagoga Lubelska, tzw. Sala Lubelska
Stara Synagoga w Łańcucie
Stary cmentarz żydowski w Łańcucie
Nowy cmentarz żydowski w Łańcucie
Muzyczny Festiwal w Łańcucie
Międzynarodowe Kursy Muzyczne im. Zenona Brzewskiego
Kościół Farny
Dawny kościół i klasztor Dominikanów
Browar Łańcut (zał. 1777 r.)
Zamek w Łańcucie (nieistniejący)
Ławeczka Jana i Stanisława Cetnarskich w Łańcucie

Zabytki i atrakcje turystyczne Łańcuta

Zamek od strony Ogrodu Włoskiego

Ogród Różany

Zameczek romantyczny

Oranżeria (1799–1802)

Stary kort tenisowy

Glorieta w Parku Zamkowym

Powozy z XIX i pocz. XX w.

Ogród Włoski – rzeźba „Bachus”

Gospodarka

Przemysł

Fabryka śrub „Śrubex” SA^[19] obecnie „Koelner” SA^[20]^[21]
Łańcucka Fabryka Wódek „Polmos Łańcut”
Zakład Poligraficzny „Techgraf”
Zakłady odzieżowe „Vipo”
Lancerto S.A.

Handel

Łańcut jest ośrodkiem usługowym dla mieszkańców regionu.

Sieci sklepów, supermarkety: Delikatesy Asia (PASSA), Biedronka, Delikatesy Centrum, Lidl, Rossmann
Centra Handlowe: „STILEX”, „Kapitol”

Transport

Przez Łańcut przebiega linia kolejowa Kraków – Medyka o znaczeniu międzynarodowym ze stacją kolejową.

Oświata

Obecnie w Łańcucie działają 4 szkoły podstawowe, 2 gimnazja, 4 licea ogólnokształcące oraz 4 profilowane, 6 szkół zawodowych i technicznych. Działają również szkoła artystyczna oraz szkoła policealna. Od roku 2007 funkcjonuje Powiatowe Centrum Kształcenia Zawodowego. W Łańcucie działa również Uniwersytet Trzeciego Wieku^[22].

Szkoły podstawowe

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego (ul. Piłsudskiego 7)
Szkoła Podstawowa nr 2 im. ks. Jana Twardowskiego (ul. Kościuszki 17)
Szkoła Podstawowa nr 3 im. 10 Pułku Strzelców Konnych (ul. 29 Listopada 21)
Szkoła Podstawowa nr 4 im. Jana Pawła II w Łancucie (ul. Kochanowskiego 6)

Szkoły ponadgimnazjalne

I Liceum Ogólnokształcące im. Henryka Sienkiewicza
Zespół Szkół Nr 1 im. Janusza Korczaka (ul. Grunwaldzka 11)
Medyczna Szkoła Policealna (ul. Grunwaldzka 11)
Zespół Szkół Nr 2 im. Jana Kochanowskiego (ul. Podzwierzyniec 41)
Zespół Szkół nr 3 im. M. Kopernika
Zespół Szkół Technicznych (ul. Armii Krajowej 51A)
Powiatowe Centrum Kształcenia Zawodowego im.Felicjana Dzierżanowskiego (ul. Armii Krajowej 51)

Szkoły artystyczne

Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. T. Leszetyckiego w Łańcucie (ul. 3 Maja 19)
Szkoła Muzyczna I i II st. Łańcuckiego Towarzystwa Muzycznego (z uprawnieniami szkoły publicznej) (ul. 3 Maja 19)

Religia

Kościół katolicki

W Łańcucie mają swoją siedzibę dwa dekanaty należące do archidiecezji przemyskiej:

Dekanat Łańcut I z parafiami:
- Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika (Parafia Farna) z kościołem farnym
- Parafia św. Michała Archanioła
Dekanat Łańcut II – parafie:
- Parafia Chrystusa Króla
- Parafia św. Józefa – Podzwierzyniec

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego

zbór w Łańcucie, ul. Konopnickiej 7

Świecki Ruch Misyjny „Epifania”

Zbór w Łańcucie, ul. Czarnieckiego 22

Świadkowie Jehowy

Sala Królestwa, ul. Kopernika 4a^[23]^[24]

Sport

PTG Sokół Łańcut – koszykówka mężczyzn
UMKS Łańcut – siatkówka kobiet
Stal Łańcut^[25] – piłka nożna mężczyzn (w sezonie 2023/2024 występuje w IV lidze, gr. podkarpackiej)^[26]

Ludzie związani z Łańcutem‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎Ludzie związani z Łańcutem‎.

Przypisy

↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
↑ Łańcut w liczbach [online] [dostęp 2023-01-20] .
↑ „Historia. Pismo młodych historyków”, r. 1: Wieki średnie. Stowarzyszenie Kół Naukowych Historyków Studentów, Kraków 1993, s. 212.
↑ Przyboś K.: Granice ziemi przemyskiej w czasach nowożytnych XVI – XVIII wiek. „Rocznik Przemyski” T. 29-30: 1993.
↑ ^a ^b Łańcut w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 r.
↑ Ut testat Metrika Koronna, 1658, „quod Saxones alias Głuszy Niemcy około Krosna i Łańcuta osadzeni są iure feudali alias libertate saxonica”, [w:] Ks. dr Henryk Borcz: Parafia Markowa w okresie staropolskim. Markowa sześć wieków, 2005, s. 72–189.
↑ Prof. Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin, Ossolineum 1984, ISBN 83-04-01090-9.
↑ Marcin Kromer: Historia Polski l.12.
↑ Polska z Miodkiem – (34) Łańcut, Rzeszów. TVP Polonia, 20.12.1015, godz. 17:25 (powtórka: 21.12.2015, godz. 00:40).
↑ Prof. Barbara Czopek-Kopciuch: Adaptacje niemieckich nazw miejscowych w języku polskim, 1995, ISBN 83-85579-33-8.
↑ Polonia Regnum, et Silesia Ducatus. oldworldauctions.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-13)]. Mapa Matthäusa Meriana z 1650, na podstawie map Willema Blaeu Janszoona (1571–1638).
↑ Stan Lewicki: Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Warszawa 1920, s. 139.
↑ Jeńcy bolszewiccy w Polsce. irekw.internetdsl.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-09)].
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 533 .
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset, dostęp 14 września 2010.
↑ LucynaL. Nowak LucynaL., JoannaJ. Stańczyk JoannaJ., AgnieszkaA. Znajewska AgnieszkaA., Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009, ISSN 1734-6118 [zarchiwizowane z adresu 2013-10-29] .
↑ GUS – Ludność Polski 2008. stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-26)].
↑ Fabryka śrub na giełdzie. 2004-12-29. [dostęp 2010-05-16]. (pol.).
↑ Firma – Historia. [dostęp 2010-05-16]. (pol.).
↑ Koelner – O spółce. [dostęp 2010-05-11].
↑ Strona Łańcuckiego Stowarzyszenia Uniwersytet Trzeciego Wieku.
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-01-15] .
↑ BogdanB. Hućko BogdanB., Pamiątka śmierci Jezusa Chrystusa u Świadków Jehowy [online], jaslo.naszemiasto.pl, 14 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-14] .
↑ Historia klubu Stal Łańcut.
↑ Portal 90 minut.pl.

Linki zewnętrzne

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Łańcut

Portal informacyjny miasta oraz powiatu łańcuckiego
Łańcut, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 579 .
Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona

[gus-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.

[2] Łańcut w liczbach [online] [dostęp 2023-01-20] .

[3] „Historia. Pismo młodych historyków”, r. 1: Wieki średnie. Stowarzyszenie Kół Naukowych Historyków Studentów, Kraków 1993, s. 212.

[4] Przyboś K.: Granice ziemi przemyskiej w czasach nowożytnych XVI – XVIII wiek. „Rocznik Przemyski” T. 29-30: 1993.

[Populacja2018-5] Łańcut w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[6] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 r.

[7] Ut testat Metrika Koronna, 1658, „quod Saxones alias Głuszy Niemcy około Krosna i Łańcuta osadzeni są iure feudali alias libertate saxonica”, [w:] Ks. dr Henryk Borcz: Parafia Markowa w okresie staropolskim. Markowa sześć wieków, 2005, s. 72–189.

[8] Prof. Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin, Ossolineum 1984, ISBN 83-04-01090-9.

[9] Marcin Kromer: Historia Polski l.12.

[10] Polska z Miodkiem – (34) Łańcut, Rzeszów. TVP Polonia, 20.12.1015, godz. 17:25 (powtórka: 21.12.2015, godz. 00:40).

[11] Prof. Barbara Czopek-Kopciuch: Adaptacje niemieckich nazw miejscowych w języku polskim, 1995, ISBN 83-85579-33-8.

[12] Polonia Regnum, et Silesia Ducatus. oldworldauctions.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-13)]. Mapa Matthäusa Meriana z 1650, na podstawie map Willema Blaeu Janszoona (1571–1638).

[13] Stan Lewicki: Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Warszawa 1920, s. 139.

[14] Jeńcy bolszewiccy w Polsce. irekw.internetdsl.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-09)].

[15] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 533 .

[autonazwa1-16] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset, dostęp 14 września 2010.

[17] LucynaL. Nowak LucynaL., JoannaJ. Stańczyk JoannaJ., AgnieszkaA. Znajewska AgnieszkaA., Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009, ISSN 1734-6118 [zarchiwizowane z adresu 2013-10-29] .

[18] GUS – Ludność Polski 2008. stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-26)].

[19] Fabryka śrub na giełdzie. 2004-12-29. [dostęp 2010-05-16]. (pol.).

[20] Firma – Historia. [dostęp 2010-05-16]. (pol.).

[21] Koelner – O spółce. [dostęp 2010-05-11].

[22] Strona Łańcuckiego Stowarzyszenia Uniwersytet Trzeciego Wieku.

[23] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-01-15] .

[24] BogdanB. Hućko BogdanB., Pamiątka śmierci Jezusa Chrystusa u Świadków Jehowy [online], jaslo.naszemiasto.pl, 14 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-14] .

[25] Historia klubu Stal Łańcut.

[26] Portal 90 minut.pl.

[a-27] zas okupacji 1939–45 powiat włączono do Landkreis Jaroslau (dystrykt krakowski, GG), oprócz gminy Kuryłówka, włączonej do Landkreis Bilgoraj (dystrykt lubelski, GG)

[b-28] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f 1939–41 w ZSRR

[c-29] w 1939 gmina częściowo przecięta granicą GG–ZSRR

[a-30] ursywą opisano jednostki utworzone przez władze hitlerowskie

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[A]

[A]

[B]

[C]

Miasta na prawach powiatu	Krosno Przemyśl Rzeszów Tarnobrzeg
Miasta powiatowe	Brzozów Dębica Jarosław Jasło Kolbuszowa Krosno Lesko Leżajsk Lubaczów Łańcut Mielec Nisko Przemyśl Przeworsk Ropczyce Rzeszów Sanok Stalowa Wola Strzyżów Tarnobrzeg Ustrzyki Dolne
Miasta gminne	Baranów Sandomierski Bircza Błażowa Boguchwała Brzostek Cieszanów Dubiecko Dukla Dynów Głogów Małopolski Iwonicz-Zdrój Jawornik Polski Jedlicze Kańczuga Kołaczyce Narol Nowa Dęba Nowa Sarzyna Oleszyce Pilzno Pruchnik Przecław Radomyśl Wielki Radymno Rudnik nad Sanem Rymanów Sędziszów Małopolski Sieniawa Sokołów Małopolski Tyczyn Ulanów Zagórz Zaklików

Miasta	Łańcut
Gminy miejskie	Łańcut
Gminy wiejskie	Białobrzegi Czarna Łańcut Markowa Rakszawa Żołynia

Przynależność wojewódzka	woj. lwowskie (1920–39) woj. rzeszowskie (1945–75)
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)	Leżajsk (od 1934) Łańcut (od 1934)
Miasteczka (1920–34)	Leżajsk (→) Łańcut (→) Żołynia Miasteczko
Gminy miejskie (1920–39^[A] i 1945–75)	Leżajsk (do 1955 →) Łańcut
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–39^[A], 1945–54 i 1973–75)	Albigowa (od 1973) Białobrzegi (od 1973) Czarna Giedlarowa (do 1954) Grodzisko Dolne (do 1954) Jelna (do 1939) Kosina Kuryłówka^[A](do 1954) Łańcut Markowa (od 1973) Rakszawa (od 1973) Ruda Łańcucka (~~1939~~1945–54) Żołynia
Gromady (1954–72)	Albigowa (1954–72) Białobrzegi (1954–72) Brzoza Królewska (1954–55 →) Brzoza Stadnicka (1954–72) Brzyska Wola (1954–55 →) Budy Łańcuckie (1954–72) Czarna (1954–72) Dębno (1954–55 →) Giedlarowa (1954–55 →) Głuchów (1954–61) Grodzisko Dolne (1954–55 →) Grodzisko Górne (1954–55 →) Gwizdów (1954–55 →) Handzlówka (1954–72) Husów (1954–72) Jelna (1954–55 →) Kosina (1954–72) Kraczkowa (1954–72) Krzemienica (1954–72) Kuryłówka (1954–55 →) Markowa (← 1956–72) Medynia Głogowska (1954–72) Piskorowice (1954–55 →) Rakszawa (1954–72) Ruda Łańcucka (1954–55 →) Sonina (1954–72) Stare Miasto (1954–55 →) Wierzawice (1954–55 →) Wola Dalsza (1954–72) Wola Żarczycka (1954–55 →) Wólka Niedźwiedzka (1954–55 →) Wysoka (1954–61) Zalesie (1954–59) Zmysłówka (1954–55 →) Żołynia (1954–72)