Bawaria

Ten artykuł dotyczy kraju związkowego w Niemczech. Zobacz też: dzielnica Końskich o tej nazwie.

Bawaria

Freistaat Bayern

kraj związkowy
Posąg Bavarii i Ruhmeshalle w Monachium w Bawarii (2006)
Herb Flaga
Hymn: Gott mit dir du Land der Bayern!
Państwo	Niemcy
Stolica	Monachium
Kod ISO 3166-2	DE-BY
Premier	Markus Söder (CSU)
Powierzchnia	70 541,57 km²[1]
Populacja (31 grudnia 2022) • liczba ludności	13 369 393[2]
• gęstość	190 os./km²
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba rejencji	7
Liczba miast na prawach powiatu	25
Liczba powiatów	71
Liczba gmin	2056
Liczba przedstawicieli w parlamencie
Liczba przedstawicieli w Bundesracie	6
Położenie na mapie Niemiec
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Bawaria, Wolny Kraj Bawaria^[3], Wolne Państwo Bawaria^[4] (niem. Bayern, Freistaat Bayern) – największy pod względem powierzchni kraj związkowy Niemiec.

• stolica: Monachium
• liczba mieszkańców: 13 369 393 (31 grudnia 2022)
• powierzchnia: 70 541,57 km²
• język: niemiecki (dialekty bawarski, szwabski, wschodnio- i reńskofrankoński, turyngeński)
• grupy etniczne: Bawarowie (6,4 mln), Frankowie (4,1 mln), Szwabowie (1,8 mln) i „nowi Bawarczycy” (przybyli po II wojnie światowej Niemcy sudeccy i inni uchodźcy i wysiedleni)^[5]
• produkt krajowy brutto: 544 miliardów dolarów
• ważniejsze miasta: Monachium, Norymberga, Augsburg, Ratyzbona, Würzburg, Ingolstadt, Fürth i Erlangen
• klimat: umiarkowany przejściowy, między morskim a kontynentalnym; w Alpach górski
  • Średnie temperatury: od –5 do 1 °C w zimie, od 12 do 23 °C w lecie
  • Opady: od 800 do 1000 mm rocznie, od 2000 do 2500 mm rocznie (w Alpach Bawarskich)

Bawaria graniczy z Austrią, Czechami i Szwajcarią (od strony Jeziora Bodeńskiego) oraz krajami związkowymi Badenią-Wirtembergią, Hesją, Turyngią i Saksonią.

Rzeki: Altmühl, Alz, Amper, Dunaj, Soława Frankońska, Iller, Inn, Isen, Izara, Lech, Men, Mindel, Naab, Paar, Pegnitz, Regen, Regnitz, Rott, Vils, Wertach

Kanały: Ren–Men–Dunaj

Jeziora: Ammersee, Chiemsee, Starnberger See

Ważniejsze wzniesienia: Nebelhorn (2224 m), Zugspitze (2963 m), Watzmann (2714 m), Grosser Arber (1457 m)

W VI wieku obecna Bawaria wchodziła w obszar państwa plemiennego Bawarów, ludu germańskiego z korzeniami alemańskimi, turyngeńskimi, frankońskimi i ostrogockimi. Część północno-wschodnia obszaru dzisiejszej Bawarii była zasiedlona przez Słowian (zob. Bavaria Slavica). Bawarowie stworzyli własne księstwo, później zależne od państwa Franków. Pierwszym znanym władcą był Garibald (Heribald) I, panujący w latach 548(?)–590. Od 788 do 907 r. Bawaria znajdowała się w granicach państwa Franków. Następnie władzę przejęła miejscowa dynastia Luitpoldingów (907–947 i krótko 983–985). Bawaria znalazła się wkrótce w granicach Świętego Cesarstwa Rzymskiego, przy czym zajmowała południową część dzisiejszego kraju związkowego. Na północy regionu istniały mniejsze kraje, w tym Burgrabstwo Norymbergi, księstwo biskupie Bambergu i Wolne Miasto Norymberga, a w XIV wieku sięgało tu władztwo Czech (Czeski Palatynat). W 1070 r. tron bawarski został przez króla niemieckiego Henryka IV oddany sprzymierzonym z nim Welfom (1070–1139 i 1156–1180). Od 1180 do 1918 Bawaria była rządzona przez członków dynastii Wittelsbachów, którzy od 1623 r. byli elektorami.

 Osobne artykuły: Elektorat Bawarii i Królestwo Bawarii.

W 1806 stała się królestwem. W 1806 do Bawarii włączono Norymbergę, a w 1815 Palatynat Reński. Od 1818 r. stała się monarchią konstytucyjną (na podstawie Aktu Konstytucyjnego, Verfassungs-Urkunde). Panujący od 1825 roku Ludwik I Wittelsbach zmienił oficjalny zapis nazwy państwa z Baiern na Bayern; litera „y” miała symbolizować tradycję starożytną w przeciwieństwie do potocznej „i”. 18 stycznia 1828 r. Bawaria i Wirtembergia utworzyły Bawarsko-Wirtemberski Związek Celny (Bayerisch-Würtembergischer Zollverein), a sześć lat później przystąpiły do Niemieckiego Związku Celnego. W 1871 r. Bawaria została włączona do Cesarstwa Niemieckiego, z zachowaniem odrębności (poczta, polityka zagraniczna, kolej i armia w czasie pokoju), które zlikwidowano dopiero w 1918 r. W tym samym roku doszło do krótkotrwałego powołania Bawarskiej Republiki Rad. W 1920 do Bawarii przyłączono Coburg, od 1572 związany z pomniejszymi księstwami saskimi. W 1949 r. Bawaria weszła w skład Republiki Federalnej Niemiec^[6].

We wrześniu 2006 roku, tuż przed pielgrzymką do Niemiec, papież Benedykt XVI użył określenia Państwo Wielka Bawaria.

 Zobacz też: Władcy Bawarii.

• rezydencja biskupów Würzburga (od 1981 na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO)
• kościół pielgrzymkowy w Wies (od 1983 na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO)
• stare miasto w Bambergu (od 1993 na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO)
• część retycka Limesu Górnogermańsko-Retyckiego (od 2005 na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO)
• stare miasto w Ratyzbonie (od 2006 na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO), m.in. Most Kamienny, katedra św. Piotra
• katedra Najświętszej Marii Panny w Monachium
• barokowy pałac Nymphenburg w Monachium
• Rezydencja w Monachium, w której muzeum zgromadzone są bogate zbiory polskie, pochodzące z czasów I Rzeczypospolitej
• zamek w Norymberdze
• zamek Trausnitz w Landshut
• zamki Ludwika II: Neuschwanstein, Linderhof i Herrenchiemsee
• klasztor benedyktyński i kościół św. Mikołaja, św. Elżbiety i św. Marii w Andechsie
• Walhalla nad Dunajem

• Herb Polski na wybranych zabytkach w Bawarii
• 
  Kościół Teatynów w Monachium
• 
  Zamek Burghausen
• 
  Okno ratuszowe w Landshut
• 
  Sklepienie kościoła św. Jana w Dingolfing
• 
  Wnętrze kościoła św. Stefana w Pfaffenhausen

Bawaria podzielona jest na siedem rejencji (Regierungsbezirke):

• Dolna Frankonia (Würzburg)
• Górna Frankonia (Bayreuth)
• Środkowa Frankonia (Ansbach)
• Szwabia (Augsburg)
• Górny Palatynat (Ratyzbona)
• Górna Bawaria (Monachium)
• Dolna Bawaria (Landshut).

Mieszkańcy każdego z tych regionów posiadają nieco odrębną kulturę i rozpoznawalny akcent językowy.

Równolegle do władz rejencji działają władze okręgu (niem. Bezirk).

Niższym szczeblem podziału jest podział na 71 powiatów i 25 miast na prawach powiatu.

Koalicja rządząca: CSU

• CSU – 92
• SPD – 39
• FDP – 16
• Partia Zielonych – 19
• Wolni Wyborcy – 21

Ostatnie wybory: 15 września 2013

W Bawarii istnieje ruch na rzecz niepodległości: Partia Bawarska otrzymała w wyborach do landtagu w 2013 poparcie 2,3%. Sondaż przeprowadzony przez YouGov w 2017 roku wskazuje, że niezależność od Niemiec popiera 1/3 Bawarczyków^[7].

Bawaria należy do najbogatszych regionów współczesnych Niemiec. Wysoko rozwinięty jest tam przemysł elektroniczny, maszynowy (w tym samochodowy), lotniczy, włókienniczy, rafineryjny (ropa dostarczana jest rurociągami z portów Morza Śródziemnego). Produkt krajowy brutto Bawarii wynosi łącznie 544 mld USD i było większe niż PKB całej Polski aż do końca 2017 roku (PKB Polski w 2018 roku wyniosło 614,2 mld). Nazwa znanego producenta samochodów – BMW – „Bawarskie Zakłady Silnikowe” (Bayerische Motoren-Werke).

Inne znane przedsiębiorstwa z Bawarii: Siemens, Audi (samochody osobowe), MAN (autobusy i samochody ciężarowe), MTU (silniki lotnicze i czołgowe), Airbus Group (europejski koncern militarny i lotniczy), Telefónica Deutschland (operator komórkowy), HypoVereinsbank, Munich Re (jedna z dwóch największych firm reasekuracyjnych na świecie), Allianz SE (grupa ubezpieczeniowo-finansowa), Sky Deutschland (niemiecka płatna telewizja), ProSiebenSat.1 Media (koncern mediowy). Bawaria nazywana jest również doliną krzemową Niemiec.

Wysoko rozwinięte i wydajne jest też bawarskie rolnictwo. Bawaria szczyci się największą w Niemczech produkcją mleka, serów i wyrobów mleczarskich.

Na terenie Bawarii znajdują się trzy elektrownie atomowe: Isar w Essenbach, Grafenrheinfeld, Gundremmingen. W miejscowości Garching bei München (15 km na północ od Monachium) znajduje się reaktor badawczy.

Słynny festiwal piwa Oktoberfest odbywa się corocznie od 1810 roku we wrześniu w Monachium i jest największym festiwalem tego typu na świecie. Początek imprezy jest wyznaczany na dwa tygodnie przed pierwszą niedzielą października, a festiwal trwa dwa tygodnie (dokładnie od piątku do niedzieli, czyli 17 dni).

• Stara Pinakoteka w Monachium – malarstwo światowe XIV–XVIII wieku
• Nowa Pinakoteka w Monachium – malarstwo światowe XIX i XX wieku
• Muzeum Niemieckie w Monachium – największe muzeum przyrodniczo-techniczne świata

• Uniwersytet w Augsburgu
• Uniwersytet w Bambergu
• Uniwersytet w Bayreuth
• Katolicki Uniwersytet Eichstätt-Ingolstadt
• Uniwersytet Fryderyka i Aleksandra w Erlangen i Norymberdze
• Uniwersytet Bundeswehry w Monachium
• Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium
• Uniwersytet Techniczny w Monachium
• Uniwersytet w Pasawie
• Uniwersytet w Ratyzbonie
• Uniwersytet w Würzburgu

Bawaria jest krajem o tradycji katolickiej. Katolicy stanowią w Bawarii 54,4% ludności (tj. 6 mln 796 tys.). Obserwuje się jednak duży spadek wiernych przyznających się do Kościoła katolickiego (w 1970 70,4%, w 2011 56,3%). W Altötting znajduje się jedno z najważniejszych w Europie sanktuariów kultu maryjnego. Z miejscowości Marktl w południowo-wschodniej Bawarii pochodził Benedykt XVI.

• W Bawarii znajdują się znane ośrodki sportów zimowych – Garmisch-Partenkirchen (olimpiada zimowa w 1936 roku), Berchtesgaden, Oberstdorf – oraz wodnych.
• Swoją siedzibę ma tu kilku mistrzów Niemiec w piłce nożnej: Bayern Monachium (33 mistrzostwa), 1. FC Nürnberg (9), SpVgg Greuther Fürth (3), TSV 1860 Monachium (1), a także innych uczestników Bundesligi: FC Augsburg, FC Ingolstadt 04 oraz SpVgg Unterhaching

• papież Benedykt XVI (Joseph Ratzinger)
• malarze: Hans Holbein starszy, Albrecht Dürer, Lucas Cranach, Franz Marc, Gabriele Münter
• kompozytorzy: Orlando di Lasso, Christoph Willibald Gluck, Richard Strauss, Carl Orff, Max Reger, Richard Wagner, Engelbert Humperdinck, Josef Rheinberger
• pisarze: Anna Wimschneider, Bertolt Brecht, Ludwig Thoma, Luise Rinser, Thomas Mann
• naukowcy: Wilhelm Röntgen, Franciszek Brentano, Werner Heisenberg, Max von Laue
• reżyserzy: Werner Herzog, Rainer Werner Fassbinder
• piosenkarze i DJ-e: Daniel Küblböck, Maximilian Schlichter, DJ Hell, Tomcraft
• piłkarze: Franz Beckenbauer
• rzeźbiarze: Wit Stwosz, Tilman Riemenschneider
• teologowie: Karl Rahner, kard. Gerhard Ludwig Müller (Biskup Ratyzbony)
• politycy: Adolf Hitler, Franz Josef Strauß
• modelki i modele: Mika'ela Fisher, Patricia Hartmann, Sascha Hehn, Herbert Knaup, Renate Langer, Barbara Meier, Alessandra Meyer-Wölden, Julia Stegner

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Wiadomości w Wikinews

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• Order Maksymiliana za Naukę i Sztukę
• Bawarski Order Zasługi
• lista stacji i przystanków kolejowych w Bawarii

• Michał Buchta: Bawaria. Historia polityczna kraju. Histmag.org, 24 maja 2009

• Serwis internetowy Bawarii (niem.)