Ambroży Grabowski

Ambroży Grabowski

Data i miejsce urodzenia	7 grudnia 1782 Kęty
Data i miejsce śmierci	3 sierpnia 1868 Kraków
Miejsce spoczynku	cmentarz Rakowicki w Krakowie
Zawód, zajęcie	historyk, księgarz
Krewni i powinowaci	Karol Estreicher (zięć) Maria Estreicherówna, Stanisław Estreicher (wnukowie) Karol Estreicher i Krystyna Grzybowska (prawnukowie)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Ambroży Grabowski (ur. 7 grudnia 1782 w Kętach, zm. 3 sierpnia 1868 w Krakowie) – polski historyk, księgarz, kolekcjoner, archeolog i antykwariusz, autor przewodników po Krakowie.

Był synem Jana Chrzciciela Grabowskiego, organisty w kościele parafialnym w Kętach, i Teresy z Florkiewiczów. Miał sześć sióstr i dwóch braci. W szkole uczył się jedynie przez cztery lata. W wieku 14 lat opuścił Kęty i przyjechał do Krakowa i dzięki pomocy krewnego, dostał się na termin w księgarni Antoniego Gröbla. Po sześciu latach, w 1803 roku został subiektem, piastował także inne stanowiska, a po śmierci Gröbla, w 1807 roku został wspólnikiem nowego właściciela, Józefa Mateckiego. W latach 1818–1837 prowadził własną księgarnię przy Rynku Głównym 13.

Był dwukrotnie żonaty. W 1817 roku poślubił Józefę Nowakowską (1797–1832), a w 1833 roku Józefę Służewską (1797–1854). Z pierwszego małżeństwa miał syna Maksymiliana i dwie córki: Józefę, żonę Wiktora Kopffa i Marię, żonę Karola Estreichera, dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej, z drugiego – syna Kazimierza i córkę Stefanię^[1]. Wnukami Ambrożego Grabowskiego byli Maria Estreicherówna i Stanisław Estreicher, prawnukami – Karol Estreicher, muzealnik, i Krystyna Grzybowska.

Pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w grobowcu rodzinnym, w kwaterze 20^[2].

Był historykiem samoukiem, a szczególnie interesował się dziejami Krakowa. W 1822 roku wydał swój pierwszy przewodnik po mieście, zatytułowany Historyczny opis miasta Krakowa i jego okolic, następnie kilkukrotnie wznawiany pod tytułem Kraków i jego okolice.

W trakcie swoich badań po roku 1820 odkrył tożsamość autora ołtarza Mariackiego – Wita Stwosza. Jak sam pisał: Liczę do zasług moich, a tego mi nikt nie zaprzeczy, iż przyczyniłem się do chluby kraju naszego odkryciem i odszukaniem znakomitego artysty, rzeźbiarza Wita, o którym dotąd najmniejszej wiadomości nikt nie miał^[3]. Imię to, zapomniane przez wieki, udało mu się ustalić dzięki powiązaniu informacji pochodzących z dokumentów archiwalnych i publikacji z napisem na nagrobku Kazimierza Jagiellończyka. Pierwsze informacje na temat Stwosza Grabowski opublikował w 1830 roku w drugim wydaniu przewodnika Kraków i jego okolice, poszerzając je w kolejnym wydaniu z roku 1836^[4]. Grabowski pominął jednak informację o pochodzeniu Stwosza z Norymbergi, w zamian przedstawiając go jako krakowianina, co przez kolejne lata podtrzymywali także inni badacze. Dopiero ok. 1900 roku pogląd ten został zrewidowany^[5].

Grabowski był także kolekcjonerem. Zbierał różnego typu przedmioty, przede wszystkim rękopisy (w tym dokumenty pergaminowe, listy), druki (ulotki, klepsydry, blankiety itp.) oraz ryciny, a oprócz tego sporządzał własnoręczne notatki i wypisy z różnych źródeł oraz prowadził zapiski o charakterze pamiętnikarskim. Materiały te zgromadził w około dwustu ogromnych tomach (tekach) mających charakter silva rerum^[6]. Jeszcze za życia większość z nich przekazał synowi Maksymilianowi, a po nim odziedziczył je jego syn Eugeniusz, który za namową Stanisława Estreichera w 1908 roku przekazał większość tek do Archiwum Aktów Dawnych w Krakowie – obecnie Archiwum Narodowego w Krakowie, gdzie znajdują się do dziś^[7]. Wcześniej jeszcze Estreicher uporządkował je i osygnował, nadając im numery od 1 do 164, a w 1909 roku wydał część jego zapisków w dwóch tomach pt. Wspomnienia Ambrożego Grabowskiego jako 40 i 41 tom serii „Biblioteka Krakowska”. Po śmierci Eugeniusza pozostałą część tek odziedziczył jego brat, Lucjan Grabowski, który przewiózł je do Lwowa. Gdy Lucjan zmarł w 1941 roku, jego spuścizną zajął się ówczesny dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, dzięki czemu część tek Grabowskiego wraz z księgozbiorem Ossolineum trafiły do Wrocławia. Pozostałe teki Grabowskiego przechowuje Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie^[8] oraz rodzina i jako część Archiwum Estreicherów znajdują się w Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie^[9].

Owocem długoletniej skrzętnej pracy są liczne, często ilustrowane dzieła, z których najważniejsze to:

• Krótkie przypowieści dawnych Polaków czyli Apophtegmata, anekdoty [...] : z rzadkich dzieł i rękopismów oyczystych zebrane (1819),
• Historyczny opis miasta Krakowa i jego okolic (1822, następne wyd. pt. Kraków i okolice jego w latach 1830, 1836, 1844),
• Starożytności historyczne polskie czyli Pisma i pamiętniki do dziejów dawnej Polski, listy królów i znakomitych mężów, przypowieści, przysłowia i.t.p. (1845),
• Ojczyste spominki w pismach do dziejów dawnéj Polski, diaryusze, relacye, pamiętniki i.t.p. służyć mogące do objaśnienia dziejów krajowych tudzież listy historyczne do panowania królów Jana Kazimiérza i Michała Korybuta oraz listy Jana Sobieskiego marszałka i hetmana wielkiego koronnego (1845),
• Dawne zabytki miasta Krakowa. Przypomnienia przeszłości o niektórych starożytnych zwyczajach miesczan [!] krakowskich, o bramach, basztach i wszelkich tej niegdyś stolicy kraju obronach. Zz dodatkiem różnych do dziedziny pamiątek należących wiadomości (1850),
• Starożytnicze wiadomości o Krakowie. Zbiór pism i pamiętników tyczących się opisowej i dziejowej przeszłości, oraz zwyczajów tej dawnej stolicy kraju z dodatkiem różnych szczegółów Polaków zająć mogących (1852),
• Skarbniczka naszej archeologji obejmująca średniowiekowe pomniki wojennego budownictwa Polaków, wiadomości do dziejów sztuk pięknych w Polsce, oraz wspomnienia z naszej przeszłości i.t.p. (Lipsk 1854, z 39 wizerunkami baszt i bram krakowskich).

Imieniem Ambrożego Grabowskiego nazwana została ulica w Krakowie – przecznica ulicy Karmelickiej.

• Karol Estreicher. Dzieło Ambrożego Grabowskiego. „Rocznik Krakowski”. 40, s. 7-42, 1970. 
• Wacław Kolak. Zbiór ikonograficzny w tekach Ambrożego Grabowskiego. „Archeion”. XLIV, s. 145–175, 1966. 

• Publikacje i rękopisy Ambrożego Grabowskiego w serwisie Biblioteki Narodowej – polona.pl
• Zbiór Ambrożego Grabowskiego w Archiwum Narodowym w Krakowie w serwisie szukajwarchiwach.gov.pl
• Teka pt. Zbiór ikonograficzny Ambrożego Grabowskiego w Gabinecie Rycin Biblioteki Naukowej PAN i PAU w Krakowie
• Tygodnik Ilustrowany 1861 nr 79 (29 marca 1861), s. 113-114, Ambroży Grabowski