Bitwa pod Chorzelami
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas | 23 sierpnia 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | pod Chorzelami | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | operacja warszawska (pościg) | ||
| Wynik | klęska Brygady Syberyjskiej | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Bitwa pod Chorzelami – walki Brygady Syberyjskiej płk. Kazimierza Rumszy z oddziałami sowieckiego III Korpusu Kawalerii Gaja Gaja w czasie pościgu prowadzonego w ramach operacji warszawskiej.
Sytuacja ogólna
[edytuj | edytuj kod]
4 lipca 1920 ruszyła II ofensywa sowieckiego Frontu Zachodniego pod hasłem: Na zachodzie ważą się losy wszechświatowej rewolucji – po trupie Polski wiedzie droga do wszechświatowego pożaru... Na Wilno – Mińsk – Warszawę – marsz![2][3]. W pierwszej dekadzie lipca przełamany został front polski nad Autą, a wojska Frontu Północno-Wschodniego gen. Stanisława Szeptyckiego cofały się pod naporem ofensywy czerwonoarmistów Michaiła Tuchaczewskiego[4][5]. Kolejne próby zatrzymania wojsk sowieckich prących na zachód nie przynosiły spodziewanych rezultatów. Obchodzący ugrupowanie obronne od północy III Korpus Kawalerii Gaja wymuszał dalszy odwrót wojsk polskich[6]. Tempo natarcia wojsk sowieckich, jak na owe czasy, wydawało się oszałamiające i wynosiło ok. 20–30 km na dobę[7]. Wojsko Polskie traciło kolejno „linię dawnych okopów niemieckich”, linię Niemna i Szczary[8], czy wreszcie linię Bugu[9][10][11]. Wojska polskie cofały się nadal, a kolejną naturalną przeszkodą terenową dogodną do powstrzymania sowieckiej ofensywy była Wisła[12]. W godzinach wieczornych 6 sierpnia Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego wydało rozkaz do przegrupowania i reorganizacji wojsk[13].
Planując stoczenie generalnej bitwy z sowieckimi wojskami Frontu Zachodniego nad Wisłą, Józef Piłsudski nakazał utworzenie 5 Armii z zadaniem osłony północnego skrzydła frontu polskiego między granicą pruską a Bugiem[14]. Energicznie prowadzone przez nieprzyjaciela natarcie, zmusiło gen. Władysława Sikorskiego do oparcia obrony na Wkrze – ostatniej większej przeszkodzie wodnej przed Wisłą[15]. 14 sierpnia dowódca 5 Armii gen. Władysław Sikorski otrzymał od dowódcy Frontu Północnego gen. Józefa Hallera rozkaz uderzenia na 15 Armię Augusta Korka[16]. Dwa dni później ruszyła kontrofensywa znad Wieprza[17]. Zmieniło to radykalnie losy wojny. Od tego momentu Wojsko Polskie było w permanentnej ofensywie[18]. W ostatniej fazie bitwy nad Wisłą grupa gen. Aleksandra Osińskiego została skierowana ku granicy pruskiej w celu odcięcia odwrotu cofających się znad dolnej Wisły sowieckiej 4 Armii Aleksandra Szuwajewa i III Korpusu Kawalerii Gaja Gaja[19].
Walki pod Chorzelami
[edytuj | edytuj kod]
Nocą z 22 na 23 sierpnia Brygada Syberyjska przegrupowała się forsownym marszem z Makowa w rejon Chorzel. Jej oddziały rozrzucone były na przestrzeni ok. 20 km. Dowódca brygady płk Kazimierz Rumsza zarządził jednodniowy odpoczynek[19]. W Chorzelach stacjonował sztab brygady, dwa bataliony 1 Syberyjskiego pułku piechoty i bateria artylerii, w Myszyńcu rozlokował się III batalion z jednym działem, Krzynowłogę Wielką obsadził II/2 Syberyjskiego pp z dwoma działami, a I batalion zatrzymał się w Janowie[20]. Wysłano też patrole w celu nawiązania łączności z 17 Dywizją Piechoty[21]. Wieczorem 22 sierpnia pod Krzynowłogami pojawiły się ubezpieczenia czołowe sowieckiej kawalerii. W nocy do dowódcy polskiej brygady doszły informacje o porażce 202 pułku piechoty pod Grabowem i przebiciu się oddziałów III Korpusu Kawalerii przez zaporę 18 Dywizji Piechoty pod Wyszynami i Szydłowem[22]. Drogą na Chorzele maszerowały przemieszane oddziały piechoty i tabory sowieckiej 53 Dywizji Strzelców, a po jej obu stronach przemieszczała się kawaleria Gaja[19]. Rano 23 sierpnia oddziały korpusu Gaja uderzyły na Krzynowłogę Wielką. Dobrze zorganizowana obrona 2 Syberyjskiego pp powstrzymała kozaków. Kawaleria sowiecka cofnęła się na południowy zachód. Pułkownik Rumsza niewłaściwie ocenił sytuację i wydał rozkaz rozpoczęcia pościgu za czerwonoarmistami. II batalion opuścił dogodne stanowiska obronne i skierował się na Grabowo – Dąbrownę. Tam trafił wprost na główne siły korpusu Gaja. W ciągu niespełna pół godziny batalion został rozbity, a jego żołnierze zaczęli w nieładzie wycofywać się do Chorzel[19]. Do obrony Chorzel stanęli nie tylko żołnierze syberyjskiego pułku, ale i różnych służb (łącznościowcy, kucharze, pisarze itp.). Około 9.00 na miasto uderzyła sowiecka kawaleria. Najcięższe walki toczono o pobliski lasek[23]. Na broniący go 1 Syberyjski pp skoncentrowało swój ogień pięć baterii artylerii korpusu Gaja. Około południa polski pułk wycofał się z lasku i nastąpiła godzinna przerwa w walce[24]. W tym czasie płk Rumsza podjął mocno spóźnioną decyzję ściągnięcia do Chorzel innych oddziałów brygady. Do miasta dotarły tylko resztki pobitego II batalionu. Około 13.00 Sowieci wznowili natarcie. W trakcie pięciogodzinnych walk Polacy odrzucili kilka zmasowanych ataków kawalerii. Jednak około 17.00 obrońcom zaczęło brakować amunicji i płk Rumsza musiał wycofać swoje oddziały na skraj lasu na południe od Chorzel[25][26]. Dopiero około 19.00 w miejsce bitwy przybył I/2 Syberyjskiego pp. Po wymianie ognia w oddziałami 3 KK wycofał się w kierunku granicy pruskiej[27]. W nocy z 23 na 24 sierpnia zarządzono odwrót całej Brygady Syberyjskiej w kierunku na Małowidz. Maszerowano bocznymi drogami, a z pomocą w roli przewodników spieszyła miejscowa ludność[28].
Bilans walk
[edytuj | edytuj kod]Porażka Brygady Syberyjskiej pod Chorzelami umożliwiła sowieckiemu III Korpusowi Kawalerii kontynuowanie odwrotu na wschód. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego musiało utworzyć w rejonie Kolna i Łomży kolejny pierścień okrążenia złożony z oddziałów 14. i 15 Dywizji Piechoty. Pod Chorzelami utworzono tzw. grupę chorzelską w składzie 70 pułk piechoty i dywizjon 17 pułku artylerii polowej. Grupa opanowała Chorzele 24 sierpnia. Wzięto jeńców, cztery porzucone działa i dwa samochody.
W boju Brygada Syberyjska straciła 59 poległych, 241 rannych, 150 jeńców, kilkanaście ckm[25].
Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 24 sierpnia 1920 donosił[29]:
[...] oddziały 4-ej armji sowieckiej zebrawszy się w silną grupę, zdołały po zaciętych, kilkanaście godzin trwających, walkach przebić się w rejonie Chorzel w kierunku na Kolno, obsadzone już przez znaczniejsze siły naszej 4-tej armji.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Przybylski 1930 ↓.
- ↑ Przybylski 1930 ↓, s. 155.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 49.
- ↑ Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 173.
- ↑ Szeptycki 2016 ↓, s. 77.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 261.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 437.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 262.
- ↑ Tarczyński (red.) 1996 ↓, s. 14.
- ↑ Sikorski 2015 ↓, s. 63.
- ↑ Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 97.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 438.
- ↑ Wyszczelski 2006 ↓, s. 375.
- ↑ Sikorski 2015 ↓, s. 99.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 447.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 117.
- ↑ Wyszczelski 1995 ↓, s. 193.
- ↑ Żeligowski 1990 ↓, s. 116.
- ↑ a b c d Odziemkowski 2004 ↓, s. 77.
- ↑ Scholze-Srokowski i Daniszewski 1930 ↓, s. 35.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 38.
- ↑ Scholze-Srokowski i Daniszewski 1930 ↓, s. 36.
- ↑ Dindorf-Ankowicz 1929 ↓, s. 41.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 77–78.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 78.
- ↑ Dindorf-Ankowicz 1929 ↓, s. 42.
- ↑ Scholze-Srokowski i Daniszewski 1930 ↓, s. 37.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 39.
- ↑ Pomarański 1920 ↓, s. 284.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Franciszek Dindorf-Ankowicz: Zarys historii wojennej 82-go Syberyjskiego pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
- Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918–1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
- Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
- Włodzimierz Scholze-Srokowski, Michał Daniszewski: Zarys historii wojennej 83-go Syberyjskiego pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium z polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów – Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Reprint: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp. z oo, 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
- Stanisław Szeptycki: Front Litewsko-Białoruski; 10 marca 1919 – 30 lipca 1920. Warszawa: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp.z o.o; Fundacja Patriotyczna Serenissima, 2016. ISBN 978-83-64649-19-6.
- Marek Tarczyński (red.): Bitwa Warszawska 13–28 VIII 1920. Dokumenty operacyjne. Warszawa: Rytm, 1996. ISBN 83-86678-37-2.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
- Lech Wyszczelski: Warszawa 1920. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1995. ISBN 83-11-08399-1.
- Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
- Lucjan Żeligowski: Wojna w 1920. Wspomnienia i rozważania. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07841-6.