Jan Twardowski

Ten artykuł dotyczy księdza i poety. Zobacz też: działacza kulturalnego.

Jan Twardowski

Imię i nazwisko	Jan Jakub Twardowski
Data i miejsce urodzenia	1 czerwca 1915 Warszawa
Data i miejsce śmierci	18 stycznia 2006 Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Ważne dzieła
Znaki ufności Niebieskie okulary Który stwarzasz jagody Nie przyszedłem pana nawracać Patyki i patyczki Zeszyt w kratkę
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Jan Jakub Twardowski (ur. 1 czerwca 1915 w Warszawie, zm. 18 stycznia 2006 tamże) – polski duchowny rzymskokatolicki, prałat honorowy Jego Świątobliwości, poeta, przedstawiciel współczesnej liryki religijnej. To z jego wiersza dedykowanego Annie Kamieńskiej pochodzi zdanie: Śpieszmy się kochać ludzi – tak szybko odchodzą^[1].

Urodził się 1 czerwca 1915 w Warszawie przy ul. Koszykowej 20 w polskiej rodzinie szlacheckiej^[2][2]. Pięć tygodni później, 4 lipca, został ochrzczony w kościele św. Aleksandra. Tego samego dnia, na mocy decyzji rosyjskich władz kolejowych, cała rodzina Twardowskich, podobnie jak inne rodziny warszawskich kolejarzy, została przymusowo ewakuowana w głąb Rosji. Powrót rodziny do Polski nastąpił dopiero po 3 latach (13 lipca 1918).

Miał trzy siostry – dwie starsze, Halinę (ur. 1911) i Lucynę (ur. 1912) oraz młodszą, Marię (ur. 1920)^[3].

Wychowywał się w Warszawie. W 1922 Jan rozpoczął naukę w szkole podstawowej, a od 1927 roku uczęszczał do Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego w Warszawie do klasy matematyczno-przyrodniczej. W latach 1933–1935 współredagował międzyszkolne pismo młodzieży gimnazjalnej „Kuźnia Młodych”, gdzie piastował funkcję redaktora działu literackiego. Na łamach tej gazetki miał miejsce jego debiut poetycki i prozatorski. Zaczął również prowadzić „Poradnik literacki”, drukował recenzje i wywiady oraz nawiązał szereg znajomości z utalentowanymi kolegami, m.in. z Kazimierzem Brandysem, Pawłem Hertzem, Janem Kottem, Tadeuszem Różewiczem. Maturę zdał w 1936.

W 1937 ukazał się pierwszy tomik jego wierszy pt. Powrót Andersena, nawiązujący do poetyki Skamandra. W tym samym roku rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. W 1939 uzyskał absolutorium, a w 1947 obronił pracę magisterską.

W czasie II wojny światowej, podczas której zaginął cały nakład Powrotu Andersena^[4] (40 egzemplarzy^[5]), był żołnierzem Armii Krajowej, uczestniczył w powstaniu warszawskim. Wskutek przeżyć wojennych, w tym zniszczenia jego domu rodzinnego, w 1943 postanowił zostać księdzem.

W trakcie wojny w marcu 1945 zaczął naukę w tajnym Seminarium Duchownym w Warszawie. Naukę w seminarium kontynuował z przerwami do 1948, kiedy to 4 lipca przyjął święcenia kapłańskie. W tym też roku uzyskał tytuł magistra filologii polskiej za pracę Godzina myśli. Zaraz po studiach w seminarium duchownym przybył do parafii w Żbikowie k. Pruszkowa, gdzie był wikarym przez trzy lata. Zajmował się nauczaniem religii w szkole specjalnej. Od 1959 aż do emerytury był rektorem kościoła sióstr Wizytek w Warszawie, gdzie głosił kazania dla dzieci, którym później zadedykował m.in. zbiory: Zeszyt w kratkę oraz Patyki i patyczki. Był również wieloletnim wykładowcą i wychowawcą pokoleń kleryków w warszawskim seminarium. W latach 1952–1954 był katechetą w Liceum Ogólnokształcącym im. gen. Józefa Sowińskiego^[6].

Wcześniej, bo już pod koniec 1945, powrócił do publikowania wierszy. Jego twórczość trafiła wówczas m.in. na łamy „Tygodnika Powszechnego”. Wielką popularność przyniósł mu wydany w 1970 tom Znaki ufności.

Zmarł wieczorem 18 stycznia 2006 w Samodzielnym Publicznym Centralnym Szpitalu Klinicznym przy ul. Banacha 1a w Warszawie^[7].

Został pochowany w krypcie w Panteonie Wielkich Polaków, miejscu pochówku dla zasłużonych w Świątyni Opatrzności Bożej, zgodnie z życzeniem prymasa Polski, kardynała Józefa Glempa, a wbrew jego ostatniej woli (chciał być pochowany na warszawskich Powązkach) – jednak w swoim testamencie ostateczną decyzję pozostawił zwierzchnikom^[8].

Liryka księdza Twardowskiego traktuje zarówno o Bogu, jak i o ludziach i ich problemach. Dobrze widoczne są liczne odwołania i metafory dotyczące przyrody (także jako pochwała stworzenia). Wiersze tego autora często, poprzez apostrofy i inne środki stylistyczne, mają charakter modlitewny (np. słowa Boże po stokroć święty, Mocny i uśmiechnięty w Suplikacjach).

• Wiersze (1959, tom wydany wspólnie z książką poetycką ks. Pawła Heintscha)
• O spacerze po cmentarzu wojskowym (1968)
• Znaki ufności (1970)
• Zeszyt w kratkę (1973)
• Poezje wybrane (1979)
• Niebieskie okulary (1980)
• Rachunek dla dorosłego (1982)
• Który stwarzasz jagody (1984, 1988)
• Na osiołku (1986)
• Nie przyszedłem pana nawracać (1986)
• Patyki i patyczki (1988)
• Sumienie ruszyło (1989, 1990)
• Tak ludzka (1990)
• Stukam do nieba (1990)
• Nie bój się kochać (1991)
• Niecodziennik (1991)
• Nie martw się (1992)
• Tyle jeszcze nadziei (1993)
• Krzyżyk na drogę (1993)
• Elementarz księdza Twardowskiego dla najmłodszego, średniaka i starszego (2000)
• Pogodne spojrzenie (2003)
• Mimo Wszystko (2003)
• Na chwilę
• Święty gapa
• O maluchach
• Do moich uczniów
• Obiecanki Cacanki
• Podziękowanie...
• Trochę plotek o świętych
• Prawda

Szkoła Podstawowa nr 2 w Białymstoku jako pierwsza uzyskała w 1993 roku zgodę ks. Twardowskiego na nadanie jej jego imienia. Wcześniej ks. Twardowski nie wyrażał zgody, twierdząc że patronem nie powinno zostawać się za życia^[9].

Już w marcu 2006 roku, pół roku po śmierci duchownego, rozpoczęto procedurę i nadano imię ks. Jana Twardowskiego Szkole Podstawowej w Chwaliszewie (pow. krotoszyński)^[10][10].

W dniu 1 czerwca 2010 roku Narodowy Bank Polski wyemitował monety upamiętniające 95. rocznicę urodzin księdza Twardowskiego o nominałach: 2 zł – wykonaną stemplem zwykłym ze stopu nordic gold, oraz 10 zł – wykonaną stemplem lustrzanym w srebrze^[11].

W maju 2011 Rada Warszawy nadała skwerowi położonemu u zbiegu ulic Karowej i Krakowskiego Przedmieścia nazwę ks. Jana Twardowskiego^[12].

10 października 2013 na skwerze odsłonięto pomnik ks. Jana Twardowskiego. Autorem rzeźby plenerowej wykonanej w brązie jest Wojciech Gryniewicz^[13][14].

W kościele Wizytek znajduje się niezwykłe epitafium ks. Jana Twardowskiego w formie klęcznika z wyrytym jego ostatnim wierszem napisanym przed śmiercią w szpitalu przy ul. Banacha oraz małą biedronką^[15]. W 2015 na fasadzie kamienicy przy ul. Koszykowej 20, w której się urodził, odsłonięto tablicę pamiątkową^[2].

Imię ks. Jana Twardowskiego noszą lub nosiły szkoły m.in.: we Wrocławiu (Gimnazjum nr 17 przy ul. Ślężnej)^[16], w Goleniowie (Szkoła Podstawowa nr 5 z oddziałami sportowymi przy ul. Norwida 1), w Częstochowie (Społeczna Szkoła Podstawowa nr 1 STO przy ul. Brzeźnickiej)^[17], w Czechowicach-Dziedzicach (Szkoła Podstawowa nr 10)^[18], w Krakowie (XLI Liceum Ogólnokształcące, dawniej Gimnazjum nr 4)^[19], w Nowym Sączu (Gimnazjum nr 2)^[20], w Warszawie (Szkoła Podstawowa nr 306)^[21], w Barłominie (Szkoła Podstawowa), w Janiszewicach (Szkoła Podstawowa)^[22], w Konstancinie-Jeziornie (Zespół Szkół nr 3 przy ul. Bielawskiej)^[23], w Człekówce (Szkoła Podstawowa)^[24], w Lisnowie (Szkoła Podstawowa)^[25], w Ząbkach (Publiczna Katolicka Szkoła Podstawowa)^[26], w Oleśnicy (Liceum Ogólnokształcące nr 2)^[27], w Baranowie Sandomierskim (Szkoła Podstawowa)^[28], w Sierpcu (Szkoła Podstawowa nr 3)^[29], w Katowicach (Szkoła Podstawowa nr 37)^[30], w Lubartowie (Szkoła Podstawowa nr 1)^[31], w Horodyszczu (Szkoła Podstawowa)^[32].

W 2015 Poczta Polska wydała w nakładzie 320 tys. sztuk upamiętniający ks. Twardowskiego znaczek pocztowy o nominale 1,75 zł zaprojektowany przez Marzannę Dąbrowską^[33].

W czerwcu 2015 na terenie kościoła parafialnego przy ulicy Alfreda Nobla w Warszawie (gdzie ks. Jan Twardowski był wikariuszem w latach 1957–1958) odsłonięto głaz pamiątkowy^[34].

16 listopada 2016 roku odbyła się uroczystość nadania imienia ks. Jana Twardowskiego Specjalnemu Ośrodkowi Szkolno-Wychowawczemu w Ostrołęce^[35].

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 2006)^[36],
• Medal Polonia Mater Nostra Est (1999),
• Order Ecce Homo (1999)^[37],
• Order Uśmiechu (1996).

• Nagroda PEN Clubu im. Roberta Gravesa za całokształt twórczości (1980),
• Nagroda Literacka im. Władysława Reymonta^[38] (1996),
• Nagroda Złotego Feniksa (przyznana przez Stowarzyszenia Wydawców Katolickich) (1999),
• Doktorat honoris causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (1999)^[39],
• Nagroda Ikara (2000),
• Dziecięca Nagroda „Serca” (2000),
• Nagroda TOTUS (2001),
• Honorowe obywatelstwo Tarnowskich Gór (2003)^[40],
• Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy (2005)^[41].

• Helena Zaworska, Jestem, bo Jesteś. Rozmowy z księdzem Twardowskim, Kraków 1999
• Zofia Zarębianka, Poezja wymiaru sanctum. Kamieńska. Jankowski. Twardowski, TN KUL 1992, s. 137–192, ISBN 83-85291-25-3.
• A. Iwanowska, Serdecznie niemodny i szczęśliwie zapóźniony Jan Twardowski w oczach własnych, recenzentów i czytelników, Poznań 2000
• JanJ. Twardowski JanJ., Autobiografia. Myśli nie tylko o sobie. Tom I – Smak dzieciństwa, AleksandraA. Iwanowska (oprac.), Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006, s. 80, ISBN 83-08-03926-X, OCLC 749216979 .
• A. Sulikowski, Świat poetycki księdza Jana Twardowskiego, s. 313–332 [kalendarium], Lublin 1995
• Milena Kindziuk, Zgoda na świat z ks. Janem Twardowskim rozmawia Milena Kindziuk, s. 268, M Wydawnictwo 2001, Kraków, ISBN 83-7221-228-7.
• Magdalena Grzebałkowska, Ksiądz Paradoks. Biografia Jana Twardowskiego, SIW Znak, 2011, ISBN 978-83-240-1816-1.
• Stanisław Grabowski: Jan Twardowski. Kalendarium życia i twórczości 1915-2006. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 2006, s. 74. ISBN 83-205-4661-3.
• Marian Schmidt: Niecodzienne rozmowy z księdzem Janem Twardowskim. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2000. Brak numerów stron w książce
• A to co na krótko może być na zawsze. Warszawa: Wyd. Uniw. Warsz. 2007. [Autorzy: J. Puzynina, J. Sochoń, A. Lam, J. Prokop i in.]
• Szkic – esej: Jan Twardowski – ksiądz Paradoks, który pisał wiersze, [w:] Marek Różycki jr. Artystyczny Bazar Różyckiego, Oficyna Wydawnicza Rafał Brzeziński /rafalbrzezinski.info/, 2016 – rozmowy, szkice i felietony z- i o najwybitniejszych twórcach kultury i sztuki, s. 451, ISBN 978-83-65078-10-0.

• ks. Jan Twardowski – Zbiór wierszy. wpk.p.lodz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-01-12)].
• ks. Jan Twardowski – Wywiad