Lapis lazuli
 | |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny | (Na, Ca)8(SO4, S, Cl)2(AlSiO4)6 |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa | 5,5 |
| Przełam | muszlowy |
| Łupliwość | słabo dostrzegalna/brak |
| Układ krystalograficzny | regularny |
| Właściwości mechaniczne | kruchy |
| Gęstość | 2,3 do 2,4 g/cm³ |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa | niebieska, granatowa, fioletowa |
| Rysa | jasnoniebieska |
| Połysk | tłusty |
| Dodatkowe dane | |
| Szczególne własności | rzadko tworzy kryształy, najczęściej występuje w skupieniach drobnoziarnistych i masywnych, także w postaci pojedynczych ziaren |
Lapis lazuli – skała metamorficzna powstała w wyniku przeobrażeń utworów węglanowych (wapieni i dolomitów) pod wpływem intruzji granitów, syenitów lub pegmatytów. Jej głównym składnikiem jest lazuryt[1], minerał z gromady krzemianów, zaliczany do grupy skaleniowców. Nazwa pochodzi od łac. lapis (kamień) oraz arab. azul i pers. lazhward = niebieski (niebo), nawiązuje do barwy skały.
Skład i występowanie
[edytuj | edytuj kod]
Obok lazurytu (25–40%) w skale występują następujące minerały: augit, kalcyt, diopsyd, piryt, hornblenda i mika. Lapis lazuli występuje głównie w marmurach i skarnach. Niekiedy bywa spotykany w formie otoczaków w osadach aluwialnych, przeważnie w żwirach i piaskach.
Miejsca występowania[2]
[edytuj | edytuj kod]- Afganistan (w Hindukuszu – Badachszan, eksploatowane ponad 6 tys. lat; najlepsze kamienie i źródło rodzimej ultramaryny), wydobywa się bloki ponad 100 kg
- Rosja (nad Bajkałem, odkryte w 1851 r. – jasnoniebieski z domieszką pirytu), wydobywa się bloki ponad 60 kg
- Chile (na północ od Santiago)
- USA (Kalifornia – niebieskoszary z białymi plamkami, Kolorado – ciemnoniebieski)
- Birma, Angola, Rwanda, RPA, Włochy
Lazuryt bywa mylony z lazulitem.
Właściwości
[edytuj | edytuj kod]- Odznacza się drobnoziarnistą i zbitą teksturą oraz bezkierunkową lub kierunkową strukturą.
- Substancją barwiącą jest siarka.
- W kamieniach najlepszej jakości barwa jest rozmieszczona równomiernie.
- Wartość zmniejsza domieszka kalcytu (białawy lub szary) i dużej ilości pirytu – wywołuje niepożądany zielonkawy odcień.
- Drobno rozdzielony piryt jest pożądany.
- Polepszenie barwy jest możliwe po podgrzaniu lub przez barwienie.
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]
Bardzo atrakcyjny, wysoko ceniony kamień:
- kolekcjonerski
- ozdobno-dekoracyjny
- okładzinowy
- inkrustacyjny
- jubilerski (kamień półszlachetny) – obecnie stosowany do: pierścionków, naszyjników, drobnych rzeźb, przedmiotów artystycznych. Kamień wrażliwy na nacisk, temperaturę, kwasy, mydło. Pierścionki z tym kamieniem trzeba zdejmować do prac domowych
- Stosowany po zmieleniu jako pigment przy produkcji farb − o nazwie ultramaryna w malarstwie olejnym i freskach. Dostawy skał z azjatyckich kopalni przypływały statkami do Europy, stąd nazwa ultramarinus[3]. Jego użycie jako pigmentu w malarstwie ustało na początku XIX wieku, gdy wynaleziono barwnik syntetyczny.
Był stosowany jako materiał ozdobny już w okresie prehistorycznym. Ceniony w starożytnym Sumerze, później w Akadzie, Babilonii i Asyrii. Wykorzystywany do ozdoby przedmiotów kultu, biżuterii, instrumentów muzycznych – m.in. harfy wydobyte z grobowców w Ur, tzw. "Sztandar z Ur". Używany w Egipcie za czasów faraonów (grobowiec Tutanchamona). Późniejsze egipskie grobowce datowane na 3000 lat p.n.e. zawierały tysiące okazów biżuterii z tego materiału. Sproszkowany lapis był lubiany przez Egipcjanki jako kosmetyczny cień do powiek. Pliniusz Starszy opisał kamień jako „fragment gwiaździstego firmamentu”[4].
Nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Większość autorów prac o minerałach, skałach, kamieniach jubilerskich i ozdobnych używa nazw lazuryt i lapis-lazuli zamiennie, pomimo faktu, że lazuryt jest minerałem, zaś lapis-lazuli skałą zawierającą lazuryt jako jeden ze składników. Takie rozumienie terminu pojawia się m.in. w następujących pracach:
- K. Maślankiewicz – Kamienie szlachetne – Wyd. Geologiczne – 1982
- N. Sobczak – Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych – Wyd. Alfa – 1986
- W. Schuman – Kamienie szlachetne i ozdobne – Wyd. Alma-Press – 2004
- W. Schumann – Minerały świata – O. Wyd. Alma-Press 2003
- R. Hochleitner – Minerały i kryształy – Muza S.A. – 1994
- J. Bauer – Przewodnik Skały i minerały – Wyd. Multico 1997
- Podręczny Leksykon Przyrodniczy – Minerały i kamienie szlachetne – Horyzont 2002
Minerał i skałę potraktowano oddzielnie w następujących publikacjach:
- C. Hall – Klejnoty, Kamienie szlachetne i ozdobne – Wyd. Wiedza i Życie – 1996.
- J. Żaba – Ilustrowany słownik skał i minerałów – Videograf II Sp. z o. o – 2003.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Lapis lazuli, [w:] Mindat.org [online], Hudson Institute of Mineralogy [dostęp 2020-01-29] (ang.).
- ↑ Lapis Lazuli - International Colored Gemstone Association [online], www.gemstone.org [dostęp 2022-01-03].
- ↑ Online Etymology Dictionary [online], www.etymonline.com [dostęp 2020-12-05].
- ↑ Lapis Lazuli from Afghanistan [online], Pala international [dostęp 2022-01-03] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Lapis lazuli at Gemstone.org
- "The Use of Lapis Lazuli as a Pigment in Medieval Europe"
- Documentation from online course produced by University of California at Berkeley. ist-socrates.berkeley.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-01)].
- Lapis Lazuli from Afghanistan, Sar-e-Sang Mine, Jurm, Afghanistan