Opel Senator

Opel Senatorsamochód osobowy klasy średniej-wyższej produkowany przez amerykański koncern motoryzacyjny General Motors pod niemiecką marką Opel w latach 1978–1993.

Opel Senator A1

[edytuj | edytuj kod]
Opel Senator A
Ilustracja
Opel Senator A1
Inne nazwy

Chevrolet Senator
Opel Kikinda
Vauxhall Royale
Vauxhall Senator

Producent

Opel

Zaprezentowany

1977[1]

Okres produkcji

05.1978 – 06.1986

Miejsce produkcji

Rüsselsheim am Main Remshalden
Kikinda

Poprzednik

Opel Kapitän B; Opel Admiral B; Opel Diplomat B

Następca

Opel Senator B

Dane techniczne
Segment

E

Typy nadwozia

4-drzwiowy sedan

Silniki

patrz tabela

Skrzynia biegów

3 i 4-biegowa automatyczna
5-biegowa manualna

Napęd

tylny[1]

Długość

4810 mm

Szerokość

1722 mm

Wysokość

1415 mm

Rozstaw osi

2685 mm

Masa własna

1485 – 1640 kg

Zbiornik paliwa

75 l

Liczba miejsc

5

Bagażnik

500 l[1]

Ładowność

530 – 550 kg

Dane dodatkowe
Modele
bliźniacze

Opel Monza

Pokrewne

Opel Rekord E
Opel Commodore C

Konkurencja

Alfa Romeo Alfa 6
Audi 100/200
BMW E12
BMW E28
Citroën CX
Ford Granada
Mazda 929 (LA4)
Mercedes-Benz W123
Peugeot 604
Renault 20/30
Renault 25
Volvo 260
Volvo 760

Rozwój Senatora rozpoczął się w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych. W pierwotnych założeniach nie miał to być sztandarowy model Opla, lecz następca Commodore B. Wobec fatalnych wyników sprzedaży w 1973 roku, dla inżynierów Opla stało się oczywiste, że prace nad następcami serii KAD (modele Kapitan, Admiral, Diplomat) nie mają dalszego sensu. Kierownictwo Opla chciało nadal posiadać reprezentanta w segmencie dużych sedanów, który miał uplasować się wyraźnie powyżej Opla Commodore, pod względem prestiżu i komfortu. Zrezygnowano również z rozwijania silników ośmiocylindrowych, głównie za sprawą gwałtownego wzrostu cen paliw. Klienci w tej klasie pojazdów oczekiwali nowoczesnego wyposażenia i luksusu, niekoniecznie zaś łamacza cen. Senator został oparty – podobnie jak Rekord E – na platformie GM V, był więc stosunkowo tani w produkcji. Na bazie Senatora powstała też sportowa Monza, o nadwoziu hatchback. Nowe nadwozia dopracowano w tunelu aerodynamicznym Pininfariny. Oba pojazdy zaprezentowano w 1977 roku[2].

Konstrukcja

[edytuj | edytuj kod]

W przeciwieństwie do Rekorda, auto otrzymało niezależne tylne zawieszenie z wahaczami skośnymi, ze sprężynami gazowymi. Dzięki zastosowaniu gumowych łożysk konstrukcja tylnej osi posiadała dobrą izolację akustyczną względem nadwozia, z drugiej zaś wpływała na precyzje prowadzenia[3]. Aerodynamiczna konstrukcja nadwozia pozytywnie wpływała na zużycie paliwa oraz osiągi.

Senatora A1 napędzały rzędowe silniki o sześciu cylindrach. Były to rozwinięte jednostki znane ze starszych modeli. Wykorzystywały one, typowy dla Opla, wałek rozrządu w głowicy (CIH). Podstawowy silnik – 2.8 S – był najprostszą z tych konstrukcji, wykorzystywał nowy gaźnik Pierburg 4A1, który był prosty w regulacji i posiadał skromne zapotrzebowanie na paliwo. Mocniejszy 3.0 E posiadał już wtrysk paliwa Bosch L-Jetronic. W sierpniu 1978 dołączył gaźnikowy 3.0 S, mający wypełnić niszę pomiędzy dwiema istniejącymi już jednostkami. Silniki 3.0 E z pierwszych lat produkcji nie należały do trwałych, w wyniku drgań przy dużych prędkościach, niejednokrotnie dochodziło do pęknięć wału korbowego. W roku modelowym 1982, silnik 2.8 S został zastąpiony mniejszym 2.5 E, który był zasilany wtryskiem L-Jetronic. Nowa jednostka posiadała też elektroniczny układ zapłonowy. Na rynek brytyjski oferowano silnik 2.5 S, znany z modelu Commodore. Mniej pewny jest fakt, że jednostkę 2.5 S oferowano również na rynku niemieckim. Wśród niektórych źródeł pojawiają się wątpliwe doniesienia, jakoby Senator A1 z silnikami 2.0 E, był sprzedawany we Włoszech[2].

W standardzie występowała 4-biegowa przekładnia ręczna. Na życzenie oferowano skrzynię o pięciu przełożeniach. Każdy silnik mógł też współpracować z trzystopniową przekładnią automatyczną. Niezależnie od wyposażenia Senator posiadał hydrauliczne wspomaganie kierownicy. Układ hamulcowy Senatora opierał się na systemie z Opla Commodore B. Zastosowano hamulce tarczowe na obu osiach.

W roku modelowym 1982 zmniejszono kontrastowość wnętrza. Nowy, dwustrefowy, system przepływu powietrza poprawił zarówno wydajność grzewczą, jak i szybkość przepływu powietrza przez wnętrzu pojazdu. Zapożyczone z Rekorda instrumenty deski rozdzielczej zastąpiono zupełnie nowymi. Na zewnątrz zaszły niewielkie zmiany. Pod zderzakiem pojawił się spoiler, który poprawił wartość współczynnika oporu powietrza – cw. Rozwiązano też problem wewnętrznie regulowanych lusterek bocznych, które miały tendencję do składania się przy większych prędkościach. Od kwietnia 1982 oferowano komputer pokładowy. Wyświetlał on czas, chwilowe i średnie zużycie paliwa, średnią prędkość, teoretyczny zasięg, stoper oraz temperaturę zewnętrzną.

Sprzedaż w Europie

[edytuj | edytuj kod]

Pojawiając się, Senator rywalizował na korzyść kupującego z Mercedesem 250/280 E, BMW 525 / 528i, Audi 100 5E oraz 200 5E / 5T i Fordem Granadą GL / Ghia. W stosunku do konkurencji, posiadał także aerodynamiczną karoserię oraz lepsze wyposażenie standardowe[2]. Pod względem komfortu prowadzenia, Senator był niewątpliwie jednym z najlepszych pojazdów w swojej klasie, chwalono również układ hamulcowy, który jednak szybko się zużywał. Duża część pojazdów tego segmentu nie posiadała wspomagania kierownicy w wyposażeniu standardowym. W Wielkiej Brytanii Senatora sprzedawano pod nazwą Vauxhall Royale. Jugosłowiański IDA-Opel, od 1983 roku, sprzedawał Senatora pod nazwą Opel Kikinda[4]. Problematyczne było umieszczenie Senatora w odpowiednim segmencie – Opel oferował wówczas trzy pojazdy w segmencie dużych limuzyn: Rekorda, Commodore oraz Senatora. Gabaryty stawiały limuzynę Opla pomiędzy wyższą klasą średnią a luksusową, z drugiej strony najmocniejsza jednostka napędowa osiągała moc w przedziale, który otwierał segment aut luksusowych. Dlatego też dokonywano porównań zarówno z BMW serii 5[5], jak i serią 7[6], podobnie w przypadku Mercedesów W123[7] i W116[6].

Sprzedaż poza Europą

[edytuj | edytuj kod]

Senator był montowany w Południowej Afryce, przez tamtejszy oddział Chevroleta. Źródło napędu zapewniał silnik importowany z Brazylii. Była to sześciocylindrowa konstrukcja Buicka o pojemności 250 cali sześciennych (4093 cm³), wykorzystująca jeszcze układ OHV[2]. Od 1980 roku stosowano europejski silnik 3.0 E, rozpoczynając sprzedaż pod marką Opel. W Korei Południowej Senatora sprzedawano jako Daewoo Royale Saloon, był on dostępny tylko z silnikiem 2.0 S, współpracującym z przekładnią automatyczną.

Wyposażenie

[edytuj | edytuj kod]

Skórzana tapicerka była dostępna za dopłatą, niezależnie od wersji. W zestawach C i CD zaprzestano też stosowania imitacji drewna na panelach drzwi i desce rozdzielczej.

Opel Senator A1 – tył nadwozia

Występowały następujące zestawy wyposażenia:

Senator

[edytuj | edytuj kod]

W podstawowym Senatorze stosowano tańsze wzory tapicerskie.

Senator C

[edytuj | edytuj kod]

W przypadku Senatora C i CD zastosowano wysokiej jakości tkaniny welurowe, materiały drewno-podobne na drzwiach i desce rozdzielczej. Tablica rozdzielcza posiadała obrotomierz, wskaźnik ciśnienia oleju i woltomierz. Wyposażenie obejmowało też zamek elektromagnetyczny bagażnika, 5-ramienne felgi aluminiowe, tylne światła przeciwmgielne, zestaw narzędzi, fotel kierowcy z regulacją wysokości, dodatkowe wygłuszenie oraz wewnętrznie regulowane lusterko pasażera.

Senator CD

[edytuj | edytuj kod]

Senatory C oraz CD różniły się wzorami obszycia siedzeń. Senator CD posiada w standardzie: zamek centralny, tempomat, szyberdach, 4 elektrycznie sterowane szyby, podgrzewane fotele kierowcy oraz pasażera, mechanizm różnicowy o ograniczonym poślizgu, wycieraczki reflektorów. Ten pakiet występował tylko w połączeniu z najmocniejszym silnikiem i przekładnią automatyczną, klient mógł zamówić 5-biegową skrzynię manualną, nie zmieniając ceny. Senator CD wyróżniał się czarnymi ramami okiennymi, srebrnymi śrubami kół aluminiowych oraz logo CD na klapie bagażnika i nad przednimi błotnikami. Za dopłatą oferowano szyberdach z napędem elektrycznym, oraz fotel pasażera z regulacją wysokości. Od 1982 Senator CD został wyposażony w poręcze z naturalnego drewna, w górnej części paneli drzwiowych. Pakiet CD obejmuje wyposażenie wyżej tańszych wersji, bez dodatkowych opłat.

Senator S (do 1982)

[edytuj | edytuj kod]

Pakiet S obejmował deskę rozdzielczą z obrotomierzem, wskaźnikiem ciśnienia oleju, woltomierzem, amortyzatory gazowe, kierownicę 4-ramienną, srebrne felgi aluminiowe, czarną atrapę chłodnicy, boczne pasy na nadwoziu, zestaw narzędzi oraz emblemat S na obu przednich błotnikach.

Dane techniczne

[edytuj | edytuj kod]
Model Kod silnika Moc (KM / obr./min) Moment obr.
(N·m przy obr./min)
Stopieńsprężania Zasilanie Przyśpieszenie
0 –100 km/h (s)
Prędkość maks. (km/h) Lata produkcji
Senator 2.5 E 25E 136 / 5600 185 / 4600 9,2 : 1 Bosch L-Jetronic 11,5 195 06.1981 – 12.1982
Senator 2.8 S 28S 140 / 5200 218 / 3400 9 : 1 Gaźnik Solex 4A1 10,5 190 05.1978 – 05.1981
Senator 3.0 S 30H 150 / 5200 230 / 3400 9,25: 1 Gaźnik Pierburg 4A1 10 193 08.1978 – 11.1981
Senator 3.0 E 30E 177 / 5800 248 / 4200 9,4 : 1 Bosch L-Jetronic 9 210 05.1978 – 12.1982
Odmiany eksportowe
Daewoo Royale Salon 20S 100 / 5200 156 / 3800 9 : 1 Gaźnik Stromberg 11,9 170 01.1984 – 01.1988
Vauxhall Royale 2.5 S 25S 115 / 5200 176 / 4200 8,8 : 1 Dwa gaźniki Zenith 30/40 INAT 12,8 173 05.1978 – 12.1980
Chevrolet Senator 4.1 GM 250 3-gen 140 / 4100 196 / 2400 7 : 1 Gaźnik Solex 40/41 11,7 180 06.1979 – 06.1981

Opel Senator A2

[edytuj | edytuj kod]

W grudniu 1982 roku Opel Senator przeszedł lifting. Zmieniona została m.in. atrapa chłodnicy oraz przednie lampy. Obniżono też zwis przedni, zastosowano zderzaki z tworzywa sztucznego, odblaskowy panel między tylnymi światłami. Projekt wnętrza został całkowicie przejęty z odnowionego Senatora A1. Światła przeciwmgielne, które zostały zintegrowane z przednim zderzakiem, były teraz standardowo dostępne we wszystkich modelach. Zastosowano nowe wzory felgi aluminiowych w rozmiarach '14 i '15 cali, stalowe koła wyłącznie w rozmiarze '14. Od roku modelowego 1985 stosowano chromowane pierścienie i osłony piast na stalowych felgach. Co ciekawe, oryginalne stalowe obręcze Senatora A2 są znacznie mniej popularne, niż fabryczne felgi aluminiowe. Dostępne były również podgrzewane i regulowane elektrycznie lusterka. Chromowane listwy na panelach drzwiowych zostały zastąpione przez listwy w kolorze tapicerki. Chromowane wykończenia na framudze drzwi zastąpiono matowo-szarym aluminium. Wzrósł poziom bezpieczeństwa – centralny zamek zintegrowano z czujnikiem zderzenia, który automatycznie odblokował wszystkie drzwi w razie wypadku. Od grudnia 1983 r; za dopłatą dostępny był trzy-obwodowy system ABS.

Taki układ ABS pobiera osobny odczyt z kół przednich, kontrola ciśnienia tylnych kół odbywa się wspólnie. Gdy jedno tylne koło wpada w poślizg, ciśnienie w obwodzie hamowania obu tylnych kół zmniejsza się w tym samym stopniu. System zastosowany w Senatorze nie jest bezpośrednio zapożyczony od Rekorda E2. Pomiar prędkości tylnych kół odbywała się za pośrednictwem oddzielnych czujników prędkości, rozmieszczonych na wale napędowym, nie zaś poprzez pojedynczy czujnik w mechanizmie różnicowym – jak w Rekordzie. W pojazdach z systemem ABS, przyspawano dodatkową płytę usztywniającą. Dla sportowego zawieszenia dostępne były amortyzatory gazowe na przedniej osi.

Silniki benzynowe

[edytuj | edytuj kod]
Senator A2, przetłoczenie na masce jest charakterystyczne dla silników wysokoprężnych

Po zaprzestaniu produkcji Opla Commodore zaistniała znaczna luka między Rekordem a Senatorem, podobnie jak w przypadku Manty i Monzy. Senator A2 napędzany był tylko silnikami wyposażonymi we wtrysk paliwa. Znany z Rekorda, czterocylindrowy 2.0 E został dodany do palety Senatora A2 w maju 1983. Silnik wyposażony był we wtrysk Bosch LE-Jetronic. Jednostka miała też elektroniczny zapłon, połączony z funkcją odłączenia pompy paliwowej 0.15 sekundy od wyłączeniu zapłonu. Ryzyko pożaru zostało w ten sposób znacznie zmniejszone. Od lipca 1983 moc silnika wzrosła do 115 KM. Na rynek Szwajcarii i Szwecji silnik ten był wyposażony w układ recyrkulacji spalin. W grudniu 1984 r. dwulitrowa jednostka została zastąpiona nowo opracowanym silnikiem 2.2 E, który charakteryzował się nisko dostępnym momentem obrotowym. W tym samym czasie silnik 2.5 E otrzymał nowy wtrysk Bosch LE-Jetronic, lepszy wał korbowy oraz większe zawory. Zaowocowało to znacznym przyrostem momentu obrotowego. Najmocniejszy 3.0 E również otrzymał nowy wał korbowy i wtrysk, a także nowy przekaźnik, który rozłączał pompę paliwową. Głowica cylindrów silnika 3.0 E otrzymała hartowane gniazda zaworowe, które miały sprzyjać pracy na benzynie bezołowiowej[8]. W ostatnim roku produkcji pojawił się inny sześciocylindrowy silnik, również o pojemności trzech litrów. Jednostka współpracowała z trójdrożnym katalizatorem, legitymując się mocą 156 KM. Stopień sprężania był niższy względem jednostki 3.0 E, co było konieczne wobec wypierania etyliny przez benzynę bezołowiową. Zastosowano wtrysk LU-Jetronic, katalizator wymusił też zmiany w układzie wydechowym. Elektroniczny układ zapłonowy z czujnikiem Halla, zintegrowano z rozdzielaczem zapłonu, zapewniało to odcięcie dawki paliwa w przypadku braku zapłonu na cylindrze.

Silniki wysokoprężne

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: GM-Opel Diesel.

Wobec kryzysu naftowego, coraz więcej producentów decydowało się na wprowadzenie jednostek zasilanych olejem napędowym.

Olej napędowy był tańszy od benzyny, zaś szybko postępujący rozwój sprężarek stopniowo zacierał różnice w osiągach silników wysokoprężnych na tle benzynowych. Mercedes już w 1978 roku zaoferował model W116 z turbodoładowanym silnikiem Diesla. W segmencie Senatora znalazł się model W123, który wykorzystywał jednostki wysokoprężne o różnej pojemności. W123 w wersjach 200D i 240D konkurował z Rekordem, który posiadał w swej palecie silniki Diesla o podobnej mocy. Dobrze wyposażone i mocniejsze modele 300D nie posiadały znaczących konkurentów na rynku. Peugeot, jako pierwszy w Europie, zastosował wysokoprężny silnik z turbosprężarką. Produkowany od 1979 Peugeot 604 posiadał niezawodną jednostkę Indenora, osiągającą moc na poziomie Mercedesa 300D. Pod koniec 1981 roku pojawiło się też Audi 100 TD,  niedługo później BMW rozpoczęło produkcję modelu 524td. Podążając za konkurencją, Opel zdecydował się na wprowadzenie jednostek wysokoprężnych do sztandarowego modelu. Pod koniec 1984 w ofercie pojawił się, znany z Rekorda, silnik wysokoprężny z wtryskiem pośrednim o pojemności 2.3 l. Samochody te wyróżniały się charakterystycznym przetłoczeniem na masce. Podstawowy diesel wyposażony był w klasyczną turbosprężarkę i osiągał 86 KM. W porównaniu do Rekorda, silnik w Senatorze miał rozdzielacz pompy wtryskowej z automatyczną regulacją dawki paliwa, co podnosiło prędkość obrotową podczas zimnego rozruchu. Od roku 1985 dostępny był również mocniejszy wariant tego silnika, wyposażony w sprężarkę Comprex i intercooler, legitymował się on mocą 95 KM. Wariant ten posiadał także wskaźnik ciśnienia doładowania, którego maksymalna wartość wynosiła 0.8 bara. W przeciwieństwie do turbosprężarki, sprężarka Comprex zapewniała wyższy momentem obrotowy, tuż powyżej prędkości obrotowej biegu jałowego. Senator Comprex D był bardzo elastyczny podczas jazdy, gdyż nie posiadał efektu turbodziury, zaś jago wydajność przy niskich prędkościach obrotowych pozwalała zaoszczędzić paliwo[9]. Technologia ta nie została jeszcze odpowiednio dopracowana, zaś wirnik sprężarki był co najmniej tak drogi jak cała turbosprężarka. Senator Comprex D nie był montowany w Rüsselsheim, lecz w zakładach Irmschera w Remshalden. Do końca produkcji powstało 1709 egzemplarzy. Wśród przyczyn niskiego popytu na te jednostki była za pewne ich skomplikowana budowa, oraz donośny dźwięk sprężarek. Kultura pracy czterocylindrowych silników 2.3 TD, oraz 2.3 Comprex D, była niska na tle sześciocylindrowych diesli w BMW E28 i nowym Mercedesie W124. Pomimo wyposażenia w doładowanie, silniki Opla nie osiągnęły mocy na poziomie konkurencji. Wobec tego potencjalni klienci decydowali się na BMW 524d, bądź Mercedesa 250 D, które osiągały podobną moc, nie wykorzystując doładowania. W wielu przypadkach teoria na temat słabej sprzedaży głosiła, że Opel zaszkodził swojemu prestiżowi, wprowadzając w Senatorze silniki Diesla[8].

Przeniesienie napędu

[edytuj | edytuj kod]

Przekładnie ręczne o czterech przełożeniach przenosiły napęd czterocylindrowych silników benzynowych, oraz wcześniejszej odmiany 2.5 E. Zmodernizowany 2.5 E oraz jednostki wysokoprężne otrzymały przekładnie Getrag 240 o pięciu przełożeniach. Mocniejsze sześciocylindrowce wykorzystywały skrzynie biegów znane z Senatora A1. W 1985 roku trzystopniowa przekładnia automatyczna została zastąpiona przez nową, o czterech przełożeniach. Silnik Comprex D nie występował oficjalnie z automatyczną przekładnią.

Senator Caravan

[edytuj | edytuj kod]

W 1982 roku zaprzestano wytwarzania Opla Commodore Voyage, tym samym Opel nie posiadał już w swej ofercie sześciocylindrowego kombi z bogatym wyposażeniem. W 1985 roku powstało luksusowe kombi na bazie Senatora, zbudowane we współpracy Opla z Keinathem. W celu zwiększenia maksymalnego obciążenia tylnej osi, użyto wzmocnionych sprężyn, w połączeniu z regulacją poziomu tylnego zawieszenia. Tylną klapę ze zintegrowanym tylnym spoilerem wykonywano w kompozycie blachy i włókna szklanego. Nadwozie kombi było tylko 30 kg cięższe od identycznie wyposażonego sedana. Sprzedaż Senatora Caravan odbywała się w sieci dealerów Opla. Senator Caravan był dostępny z wszystkimi silnikami i wyposażeniem C lub CD. Podobnie jak przedłużona limuzyna, Senator Caravan mógł otrzymać jasne, skórzane obszycia foteli, kierownicy, podsufitki oraz konsoli środkowej. Średnio wyposażony Senator Caravan z silnikiem 3.0i kosztował 63 000 DM, zaś przy wybraniu wszystkich opcji dodatkowych przewyższał cenowo Mercedesa S123 z najmocniejszym silnikiem i luksusowym wyposażeniem[10]. Wszystkie wyprodukowane kombi posiadały numer podwozia Opla. Caravan został wprowadzony do sprzedaży zbyt późno, gdy czas Senatora A2 dobiegał końca, równolegle z wprowadzeniem Caravana prawdopodobnie Keinath nie miał wystarczających środków na bardzo potrzebny marketing. Z planowanej rocznej produkcji 70 sztuk, tylko 7 znalazło nabywców[8]. Jeden taki pojazd został sprzedany w 2015 roku[11].

Wyposażenie[8]

[edytuj | edytuj kod]

Podstawowy model posiadał wyposażenie całkiem odpowiednie na tle konkurencji. Najtańszego Senatora wyposażono w czteroramienną kierownicę, chromowane osłony piast na felgach stalowych, boczne lusterka regulowane z wnętrza oraz światła przeciwmgielne. Deska rozdzielcza posiadała regulację podświetlenia i obrotomierz. Do roku modelowego 1985 Senator występował z tapicerką szytą na tzw. jodełkę, później zastosowano wzory z Rekorda E2[8].

Senator CS

[edytuj | edytuj kod]

Od roku modelowego 1986 Opel oferował ostatni pakiet wyposażenia dla Senatora. Pojazd występował z silnikiem 2.2i oraz skrzynią biegów o pięciu przełożeniach. Pozostałe silniki benzynowe były dostępne za dopłatą. Standardem był lakier metalizowany, a także felgi aluminiowe ze stopów lekkich. Wyposażenie obejmowało antenę radiową, zabudowaną w szybie. Pakiet CS obejmował również zamek centralny, fotel kierowcy o regulowanej wysokości, komputer pokładowy i regulowane od wewnątrz lusterko pasażera.

Senator C

[edytuj | edytuj kod]

Pakiet „C” wprowadzał do wnętrza zamszową tapicerkę, komputer pokładowy, siedzisko kierowcy o ręcznej regulacji, dodatkowe schowki w drzwiach, elektrycznie regulowane i ogrzewane lusterko boczne kierowcy, schowek z blokadą i podświetleniem, oraz zestaw narzędzi.

Senator CD

[edytuj | edytuj kod]

Szczytowy pakiet obejmował system ABS oraz niemal wszystkie dostępne opcje: lakier metalizowany, klimatyzacja, automatyczna skrzynia biegów, radioodtwarzacz kasetowy stereo, podgrzewane przednie fotele, zagłówki kanapy tylnej, skórzaną obręcz kierownicy, przyciemniane szyby, spryskiwacze i wycieraczki reflektorów oraz hartowaną szybę przednią.

Opel Senator 4x4, użytkowany przez BRIXMIS

Wersje specjalne

[edytuj | edytuj kod]

Senator 4x4

[edytuj | edytuj kod]

Brytyjska firma Ferguson Research wyposażyła Senatora A1 w napęd na wszystkie koła. W konstrukcji tej zastosowano sprzęgło wiskotyczne, zapewniając przeniesienie napędu 40 / 60 w stosunku oś przednia / oś tylna. Pojazdy te nie zyskały popularności na rynku prywatnym[12]. Od 1978 roku, brytyjska armia zamawiała Senatory na potrzeby misji wojskowej „BRIXMIS”[13]. Pojazdy te montowano od 1979 do 1984 r; wyraźnie różniły się od egzemplarzy cywilnych. Komorę silnika i podwozie zabezpieczono stalową płytą. Zakłady Ferguson wprowadziły napęd na cztery koła. Warsztaty Brytyjskiej Misji Wojskowej wyposażyły otrzymane Senatory w specjalne urządzenia holownicze i dodatkowe oświetlenie. Masa własna wynikająca ze wzmocnienia, napędu na cztery koła i częściowego pancerza, wzrosła od 500 do 1000 kg. Podobnie jak zmodyfikowany Opel Admiral, Senator BRIXMIS posiadał również mechaniczny układ ABS. Zastosowano też kuloodporne szyby oraz okno dachowe. W pojazdach tych zastosowano automatyczną skrzynie biegów i 3-litrowe silniki, które przystosowano do zasilania gaźnikiem, w celu ułatwienia ewentualnych napraw. Bezstykowy zapłon miał zmniejszyć podatność na promieniowanie elektromagnetyczne. W bagażniku zainstalowano dodatkowy zbiornik paliwa, o pojemności 180 litrów. W połączeniu ze zbiornikiem fabrycznym, zasięg Senatora szacowano na 1300 km, tym samym średnie zużycie paliwa powinno mieścić się nieco poniżej 20 l / 100 km. Nadwozie pomalowano na kolor identyczny do kamuflażu pojazdów Układu Warszawskiego, wszystkie chromowane części zostały zamalowane, bądź usunięte. Tylne okna nie otwierały się, ponadto posiadały zasłony. Wszystkie pojazdy BRIXMIS oznakowano jasnożółtymi tablicami rejestracyjnymi. Żołnierze chwalili Senatory, które w lekkim terenie radziły sobie równie dobrze co UAZ 469, na drodze posiadając znacznie lepsze właściwości, niż inne samochody z bloku wschodniego.

Eksploatacja Senatorów w BRIXMIS zakończyła się wraz z wprowadzeniem Mercedesów W463. Jeden Senator jest obecnie wystawiany w londyńskim Guard Museum.

20 Senatorów 4x4, w podstawowym wyposażeniu, zostało zamówionych przez szwajcarskie siły zbrojne, gdzie pełniły rolę pojazdów dowodzenia[2].

Limuzyna z wydłużonym rozstawem osi

[edytuj | edytuj kod]

Oferowano także limuzynę z wydłużonym rozstawem osi o 15 cm. Senator o przedłużonym rozstawie osi występował w wyłącznie z silnikiem 2.5 oraz 3.0 E. Wykonano bardzo niewiele pojazdów. Firma Keinath na życzenie wyposażyła pojazd w skórzane obszycia, podobnie jak w Caravanie[8].

Limuzyna opancerzona

[edytuj | edytuj kod]

Nieznaną ilość pojazdów przystosowano do przewozu polityków i dygnitarzy. Pojazd został wyposażony w pancerz, chroniący przed ostrzałem z broni ręcznej, a także szyby kuloodporne i sprzęt przeciwpożarowy, tylne szyby nie były ruchome. Standardem był silnik 3.0 E oraz automatyczna skrzynia biegów i klimatyzacja. Tak wyposażony pojazd ważył ponad 2,5 t. Na pewno dwa takie pojazdy zostały zbudowane i znalazły zastosowanie w swojej pierwotnej roli. Jednym przewożony był premier Hesji, drugi użytkował rząd Turcji[8].

Taksówka

[edytuj | edytuj kod]

Przez cały okres produkcji Senator był oferowany jako reprezentacyjna taksówka. Rekomendowane jednostki do taksówek to czterocylindrowe silniki benzynowe, oraz 2.3 TD[8].

Ambulans na bazie Senatora

Radiowóz

[edytuj | edytuj kod]

Brytyjska policja używała nieznanej liczby Vauxhalli Royale, jako oficjalnych radiowozów. Szwajcarska policja posiadała niewielką ilość Senatorów w swojej flocie[8].

Pojazd służb ratowniczych

[edytuj | edytuj kod]

Niewielka liczba Senatorów została prawdopodobnie zamówiona dla niemieckiego pogotowia ratunkowego oraz jako pojazdy dowodzenia straży pożarnej. Dla organizacji ratunkowych Senator mógł być w tym celu zbyt drogi i niepraktyczny. W Szwajcarii dużym zainteresowaniem cieszył się Senator przystosowany do roli ambulansu.

Opel zaoferował także samochód pogrzebowy na bazie Senatora, był on 60 cm dłuższy względem sedana. Karawan występował ze wszystkimi silnikami benzynowymi[8].

Modyfikacje oficjalnych tunerów

[edytuj | edytuj kod]

Irmscher

[edytuj | edytuj kod]

Czołowy tuner Opla – Irmscher – oferował dla Senatora A szeroką gamę sportowego wyposażenia. Pełny pakiet stylistyczny obejmował sportowe zderzaki, spoilery, listwy boczne, sportowe felgi aluminiowe. Oferowane były także, typowe dla Irmschera, podwójne układy wydechowe. Zawieszenie mogło zostać obniżone o 25 mm. Irmscher podejmował się także modyfikacji silników. W przypadku jednostki o pojemności trzech litrów modyfikowano wał korbowy, jak również stosowano sportowy wałek rozrządu i specjalnie przystosowany wtrysk LE-Jetronic. Zmodyfikowana jednostka osiągała pojemność 3,6 litra, oraz moc 207 KM. Pierścienie tłokowe były jednak podatne na zużycie, co wymuszało na użytkowniku konieczność częstego kontrolowania poziomu oleju.

Silnik 3.9 E, opracowany przez Mantzela

Mantzel

[edytuj | edytuj kod]

Inny znany tuner znacznie poważniej zaangażował się w modyfikacje Senatora. Body-kit Mantzela miał znacznie łagodniejsze linie, w stosunku do propozycji Irmschera. W przypadku pakietu Aerodynamic zmianie ulegały zderzaki, pojawił się też spojler na tylnej klapie, oraz osłony progów z licznymi przetłoczeniami co nadawało Senatorowi sportowy wygląd, który mógłby być podkreślony przez zestaw zawieszenia firmy Koni. Mantzel proponował także ogumienie o niskim profilu – opony 225/50 R16 lub nawet 245/45 R16, które osadzano na modnych wtedy obręczach BBS-RS[14].

Mantzel znacznie bardziej zaangażował się w modyfikowanie silników. Podstawą do modyfikacji była fabryczna jednostka Opla o pojemności trzech litrów. Silniki otrzymały zmodyfikowane głowice, zawory, wałki rozrządu. Powstała też odmiana wykorzystująca turbosprężarkę. Mantzel wprowadził do oferty jednostkę o pojemności 3.9 l, która powstała poprzez modyfikację jednostki trzylitrowej. Opracowane przez Mantzela silniki napędzały także pojazdy marki Bitter. Senator z jednostką M 3.9 E osiągał prędkości rzędu 230 km/h. Pod koniec lat osiemdziesiątych Mantzel wprowadził też jednostkę czterolitrową, która mogła znaleźć się pod maską Monzy i Senatora[15].

Senator Caravan Artz

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze kombi na bazie Senatora powstało znacznie wcześniej niż konstrukcja Keinatha. Günter Artz zarządzał przedsiębiorstwem „Opel-Blitz”, założonym w 1983 na terenie Hanowery. Artz podejmował się przebudowy nadwozi Opla. Pierwszym jego projektem był Senator A Caravan. Przebudowy pojazdu dokonał niedługo po rozpoczęciu działalności. Jedyny powstały egzemplarz został wystawiony na sprzedaż w 2007 roku. Caravan Keinatha posiadał wklęsłą tylną szybę i blendę nad wycieraczką, Artz zastosował natomiast klapę bez przetłoczeń, oraz charakterystyczną chromowaną klamkę[8].

Lexmaul

[edytuj | edytuj kod]

Tuner z Rödermark zaoferował również modyfikacje dla Senatora A. Oprócz body kitu, oferowana był także modernizacja wybranych jednostek silnikowych, która składała się z obróbki głowicy i sportowego wałka rozrządu, popychaczy mechanicznych i nowych zaworów[16].

Inne wcielenia Senatora

[edytuj | edytuj kod]
Holden Commodore VK w wersji HDT

Holden Commodore VK

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Holden Commodore.

Pierwsza generacja australijskiej limuzyny przeszła wiele modernizacji. Pierwsze trzy serie – VB, VC i VH – stylistycznie i konstrukcyjnie nawiązywały do Opla Commodore C. W owym czasie Holden popadł w duże problemy finansowe. Drastycznie spadła sprzedaż kompaktowej Camiry, coraz bardziej dawał się we znaki wiek dużych samochodów użytkowych i luksusowych, takich jak Statesman WB, zaś Commodore utracił pozycję lidera rynkowego na rzecz Forda Falcona. Czwarta modernizacja Commodora nastąpiła w lutym 1984, model oznaczony jako VK bezpośrednio nawiązywał do Opla Senatora. Zmieniony projekt pomógł poprawić wyniki sprzedaży. Pomimo zewnętrznego podobieństwa, australijska limuzyna różniła się znacząco od europejskiego pierwowzoru. Holden nie wyposażył modelu Commodore w niezależne zawieszenie, które od dawna posiadał Senator. Holden stosował własne silniki; sześciocylindrowe 3.3 oraz V8 o pojemności 5.0 l, ponadto w Nowej Zelandii występował czterocylindrowy silnik o pojemności 1.9 l. Commodore napędzany czterocylindrową jednostką był reklamowany jako bardzo ekonomiczny samochód. W praktyce, z powodu skromnej mocy, zużywał więcej paliwa niż model sześciocylindrowy. Na nowozelandzkim rynku odniósł jednak niezwykłe sukcesy, w przeciwieństwie do Australii. W serii VK zadebiutowała luksusowo wyposażona odmiana Calais.

Holden Commodore VL

[edytuj | edytuj kod]
Bitter SC

W lutym 1986 roku wprowadzono piątą serię modelu Commodore, modernizacja ograniczała się do odświeżenia przedniej części nadwozia. Technicznie pojazd nadal nie różnił się znacząco od VH. 3,3-litrowe silniki zostały zastąpione silnikami 3,0-litrowymi, które dostarczył Nissan. Na rynek nowozelandzki wprowadzono jednostkę sześciocylindrową o pojemności dwóch litrów, również opracowaną przez Nissana. Jednostki V8 wykorzystywały sprawdzoną przekładnię automatyczną GM-Trimatic o trzech przełożeniach, nowe silniki sześciocylindrowe współpracowały z czterostopniowym automatem. Podobnie jak w przypadku poprzednika, główną wadą był niewielki – zbiornik paliwa, mieszczący 63 litry, który, w połączeniu z paliwożernymi silnikami, znacząco ograniczał zasięg. Commodore VL był ostatnią serią pierwszej generacji, w sierpniu 1988 został zastąpiony przez Commodore VN.

Bitter SC

[edytuj | edytuj kod]

Erich Bitter stworzył następcę modelu Bitter CD, opierając się o konstrukcję Senatora. Bitter SC przejął z Senatora układ napędowy, część wyposażenia wnętrza, a także nadkola i podłogę. Bitter SC – był produkowany w latach 1981–1988. Giovanni Michelotti był odpowiedzialny za projekt Bitter SC. Górna część nadwozia powstawała we włoskiej firmie Maggiora, następnie przewożono ją do Steyr-Daimler-Puch AG w Grazu, gdzie kompletowano nadwozia i montowano pozostałe podzespoły. Nieliczne egzemplarze zostały wykonane w Schwelm. Oznaczenie „SC” określa płytę podłogową i nadwozie. (S – skrót od „Senator”, C – Coupé lub Cabrio). Pojazd osiągnął znacznie słabsze wyniki sprzedaży od poprzednika. Powstało 420 sztuk coupé i 27 kabrioletów, a także cztery sedany (SC Sedan), choć nie jest pewne, czy zostały oficjalnie sprzedane.

Bitter SC napędzany był najmocniejszym silnikiem Senatora, bądź jednostkami zmodyfikowanymi przez Mantzela, w tym najmocniejszą – 3.9 E. W połączeniu z 3-biegową przekładnią automatyczną, Bitter 3.9 osiągał prędkość 222 km/h i przyspieszał od 0 do 100 km/h w 8 sekund.

Dane techniczne[17]

[edytuj | edytuj kod]
Model Kod silnika Moc
(KM / obr./min)
Moment obr.
(N·m przy obr./min)
Stopień
sprężania
Zasilanie Osprzęt dodatkowy Przyśpieszenie
0 –100 km/h
(s)[18]
Prędkość
maks.
(km/h)[18]
Lata produkcji
Senator 2.0 E 20E 110 / 5400 160 / 4400 9,6 : 1 Bosch LE-Jetronic 13,5 180 12.1982 – 07.1983
H20E 115 / 5400 162 / 3000 9,4 : 1 12,6 182 07.1983 – 10.1984
S20E 105 / 5400 155 / 4200 EGR 12.1982 – 10.1984
Senator 2.2i 22E 115 / 4800 182 / 2600 11,5 183 12.1984 – 06.1986
Senator 2.2i (Szwajcaria) S22E EGR 12.1984 – 06.1986
Senator 2.5 E 25E 136 / 5600 185 / 4600 9,2 : 1 Bosch L-Jetronic 11 195 06.1981 – 12.1984
Senator 2.5 E H25E 140 / 5200 205 / 4000 Bosch LE-Jetronic 10,5 198 12.1984 – 06.1986
Senator 3.0i C30NE 156 / 5600 225 / 4200 8,5 : 1 Bosch LU-Jetronic EGR, katalizator 10 202 09.1985 – 06.1986
Senator 3.0 E 30E 177 / 5800 248 / 4200 9,4 : 1 Bosch LE-Jetronic EGR 9 210 01.1983 – 06.1986
Pojazdy zmodyfikowane przez tunerów
Irmscher 3.6i 36EI 207 / 5400 285 / 4200 9,4 : 1 Bosch LE-Jetronic 01.1983 – 06.1986
Mantzel M3,0E 30E 205 / 6000 270 / 4500 9,8 : 1 Bosch L-Jetronic Wałek rozrządu

M15H3

7,2 220 1985

(data wprowadzenia)

Mantzel M3,0E Sport 215 / 6400 270 / 4800 7,8 225
Mantzel M3,0 Turbo 240 / 5500 348 / 4200 6,2 240 1986
(data wprowadzenia)
Mantzel M3,9E 215 / 5400 350 / 3500 6,8 230
Mantzel M4,0E M4024V 235/ 5400 360 / 3500 9,5 : 1 Wałek rozrządu
M15H3
6,2 240 1988
(data wprowadzenia)
Silniki wysokoprężne
Senator 2.3 Turbo D 23TD 86 / 4200 192 / 2200 23 : 1 Pompa wtryskowa
Bosch VE
Turbosprężarka KKK K24 16,5 167 10.1984 – 06.1986
Senator 2.3 Comprex D 23DK 95 / 4200 196 / 2200 Sprężarka BBC CX 102 15 172 03.1985 – 06.1986

Opel Senator B

[edytuj | edytuj kod]
Opel Senator B
Ilustracja
Vauxhall Senator
Inne nazwy

Vauxhall Senator

Producent

Opel

Zaprezentowany

1987

Okres produkcji

1987 – 1993

Miejsce produkcji

Rüsselsheim am Main

Poprzednik

Opel Senator A

Następca

Brak

Dane techniczne
Segment

E

Typy nadwozia

4-drzwiowy sedan

Silniki

Benzynowe:
R6 (6-cylindrowe)
1987-1990 2.5-12v 140KM
1990-1993 2.6-12v 150KM
1987-1993 3.0-12v 156KM
1990-1993 3.0-12v 177KM
1989-1993 3.0-24v 204KM
1989-1993 3.6-12v 197KM
1989-1990 3.6-12v 200KM
1990-1993 3.6-24v 207KM
1990-1993 4.0-24v 272KM
Wysokoprężne:
Nie oferowano

Skrzynia biegów

5-biegowa manualna
4-biegowa automatyczna

Napęd

tylny

Długość

4845 mm

Szerokość

1785 mm

Wysokość

1455 mm

Rozstaw osi

2730 mm

Masa własna

1440 – 1640 kg

Zbiornik paliwa

75 l

Liczba miejsc

5

Bagażnik

530/930 l

Dane dodatkowe
Pokrewne

Opel Omega A

Konkurencja

Alfa Romeo 164
Audi 100/200
BMW E34
Citroën XM
Ford Scorpio
Honda Legend
Mercedes-Benz W124
Peugeot 605
Renault Safrane
Saab 9000
Volvo 940

Opel Senator B został po raz pierwszy oficjalnie zaprezentowany w 1986 roku.

Opel Senator B – tył
Limuzyna na bazie Opla Senatora B

Samochód został zbudowany na bazie przedłużonej płyty podłogowej Opla Omegi A[19]. Auta dostępne były z pięciobiegową manualną oraz z dwoma rodzajami czterobiegowej automatycznej skrzyni biegów z 3 trybami: sportowym, zimowym oraz zwykłym oraz zwykłą skrzynią, bez trybów[20].

W 1987 roku podczas targów motoryzacyjnych we Frankfurcie firma nadwoziowa Keinath zaprezentowała wersję cabrio pojazdu, która nigdy nie weszła do produkcji[19]. Wersje z 24 zaworową głowicą (3.0i 24v CD / 4.0i 24v CD) można było rozróżnić poprzez dwie prostokątne końcówki wydechu umieszczone z lewej strony pojazdu.

Wyposażenie

[edytuj | edytuj kod]
  • CD

Standardowe wyposażenie pojazdu obejmowało m.in. wspomaganie kierownicy oraz radioodtwarzacz. Wersja CD dodatkowo wyposażona była m.in. w skórzaną tapicerkę, podgrzewane przednie i tylne siedzenia, radio, klimatyzację, komputer pokładowe oraz alufelgi firmy Ronal[19], a także elektryczne sterowanie szyb, dwustrefową klimatyzację automatyczną oraz cyfrowy zestaw wskaźników na desce rozdzielczej.

Dane techniczne

[edytuj | edytuj kod]
Wersja 2.5i 2.6i Kat. 3.0i / 3.0i Kat. 3.0i 24v CD Kat. 3.6i Kat. (IRMSCHER) 4.0i 24v CD Kat. (IRMSCHER)
Lata produkcji 05.1987 – 08.1990 09.1990 – 05.1993 05.1987 – 08.1993 10.1989 – 05.1993 1989-1993 03.1990 – 1993
Typ silnika 6-cylindrowy, 12 zaworowy OHC 6-cylindrowy, 12 zaworowy OHC, Dual Ram 6-cylindrowy, 12 zaworowy OHC 6-cylindrowy, 12 zaworowy OHC 6-cylindrowy, 12/24 zaworowy OHC, DOHC 6-cylindrowy, 24 zaworowy DOHC, Dual Ram
Kod silnika
System Opel Dual Ram
OPEL 25NE OPEL C26NE OPEL C30LE/30NE/C30NE OPEL C30SE OPEL 36NE/C36NE/C36NEI OPEL C40SE
NIE TAK NIE TAK NIE/TAK TAK
Skrzynia biegów (standard)
(Opcja)
* 5-biegowa manualna
(4-biegowa automatyczna AW 03-71LE – Asin-Warner, GM AR25 i GM AR35)
* 5-biegowa manualna
(4-biegowa automatyczna GM AR35)
Wtrysk Wielopunktowy (Bosch LE2-Jetronic) Wielopunktowy (Bosch Motronic 1.5) Wielopunktowy (Bosch LE2-Jetronic)
Wielopunktowy (Bosch Motronic 4.1)
Wielopunktowy (Bosch Motronic 1.5) Wielopunktowy (Bosch LE2-Jetronic)
Wielopunktowy (Bosch Motronic)
Wielopunktowy (Bosch Motronic 1.5)
Chłodzenie Chłodzenie cieczą (woda)
Pojemność skokowa 2490 cm³ 2594 cm³ 2985 cm³ 3590 cm³ 3983 cm³
87,0 × 69,80 mm 88,8 × 69,80 mm 95,0 × 69,80 mm 96,0 × 88,00 mm 98,0 × 88,00 mm
Moc maksymalna 103 kW (140 KM) @ 5200 rpm 110 kW (150 KM) @ 5600 rpm 115 kW (156 KM) @ 5400 rpm
130 kW (177 KM) @ 5400 rpm
130 kW (177 KM) @ 5800 rpm
150 kW (204 KM) @ 6000 rpm 145 kW (197 KM) @ 5200 rpm (kat.)
147 kW (200 KM) @ 5200 rpm
152 kW (207 KM) @ 5800 rpm (kat.)
200 kW (272 KM) @ 5800 rpm
Maksymalny moment obrotowy (205 Nm) @ 4200 rpm (220 Nm) @ 3600 rpm (230 Nm) @ 3900 rpm
(240 Nm) @ 4400 rpm
(240 Nm) @ 4200 rpm
(270 Nm) @ 3600 rpm (285 Nm) @ 4200 rpm
(285 Nm) @ 4400 rpm
(395 Nm) @ 3300 rpm
Prędkość maksymalna 210 km/h 215 km/h 210 km/h
210–220 km/h
220–225 km/h
235–240 km/h 220–230 km/h 256–259 km/h
Przyśpieszenie (0–100 km/h) 11,0 s 10,5 s 10,5 s
* 9,0 s (man.)
9,5-9,6 s (aut.)
* 7,8 s (man)
9,0 s (aut.)
* 8,0 s (man.)
8,8 s (aut.)
* 5,8 s (man.)
6,8 s (aut.)
Układ hamulcowy Przednie: tarczowe wentylowane Ø 296 mm
Tylne: tarczowe Ø 270 mm
Przednie: tarczowe wentylowane Ø 296 mm
Tylne: tarczowe Ø 296 mm
Rozmiar ogumienia 195/65 R15 V 225/55 R16 V
Droga hamowania (100–0 km/h) 42,5 m 40,8 m
Nadwozie Stalowe, samonośne, napęd na tylną oś
Wymiary nadwozia (DxSZxW) 4845x1785x1455 mm
Masa własna 1440 kg 1500 kg 1540–1596 kg
Zbiornik paliwa 75 litrów


Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Robert Rybicki: Opel Senator: limuzyna dla senatora. klasyki.auto-swiat.pl, 2014-03-12. [dostęp 2016-07-26].
  2. a b c d e Opel Senator A1 [online], senatorman.de [dostęp 2018-02-22].
  3. Opel Senator 2.8 S: funkcjonalność i postęp techniczny, „Klasyki”, 31 października 2014 [dostęp 2018-02-25] (pol.).
  4. Sajam automobila u Beogradu 1986. godine, „Autoslavia” [dostęp 2018-02-25] (ang.).
  5. Тест Alfa Romeo Alfa 6, BMW 528i и Opel Senator 3.0 [online], topruscar.ru [dostęp 2018-02-25] (ros.).
  6. a b Oberklasse-Limousinen der 70er im Vergleich, „autobild.de” [dostęp 2018-02-25] [zarchiwizowane 2016-03-16] (niem.).
  7. mercedes 280e senator – Szukaj w Google [online], google.pl [dostęp 2018-02-25] (pol.).
  8. a b c d e f g h i j k Opel Senator A2 [online], senatorman.de [dostęp 2018-02-22].
  9. Werkstatthandbuch Senator A2 [online], senatorman.de [dostęp 2018-02-22].
  10. Mercedes Benz W123 Stammtisch Hannover, 123-hannover.de [online], w123-hannover.de [dostęp 2018-02-23].
  11. Monza-Senator-Forum • Thema anzeigen – Keinath Senator A2 Caravan [online], monza-senator-forum.eu [dostęp 2018-02-22] (niem.).
  12. Senator 4×4 aangeboden op Ebay – Opel-forum [online], opel-forum.nl [dostęp 2018-02-22] (niderl.).
  13. AJ, Later Years | BRIXMIS [online], brixmis.co.uk [dostęp 2018-02-22] (ang.).
  14. Senator-monza.de, opel, senator, monza, omega [online], senator-monza.de [dostęp 2018-02-22].
  15. Senator-monza.de, opel, senator, monza, omega [online], senator-monza.de [dostęp 2018-02-22].
  16. Senator-monza.de, opel, senator, monza, omega [online], senator-monza.de [dostęp 2018-02-22].
  17. Automobile-Catalog the complete Catalog of Cars, car specs database [online], automobile-catalog.com [dostęp 2018-02-23].
  18. a b Skrzynia ręczna o pięciu przełożeniach.
  19. a b c Opel Senator, katalog.autokult.pl [dostęp 2024-05-11] [zarchiwizowane 2014-03-24] (pol.).
  20. Adam Sierakowski, Nie wszystko trzeba zmieniać, Motor 27/1987, magazynauto.pl, 20 marca 2013 [dostęp 2014-03-24] [zarchiwizowane 2014-03-24].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]