Schronisko PTT „Beskid Śląski” na Kozubowej

Schronisko PTT „Beskid Śląski”
na Kozubowej

Państwo	Czechosłowacja
Pasmo	Beskid Morawsko-Śląski, Karpaty
Wysokość	981 m n.p.m.
Data otwarcia	8 września 1929
Data zamknięcia	9 lutego 1973
Właściciel	Polskie Towarzystwo Turystyczne „Beskid Śląski” w Orłowej, Restaurace a jídelny
Położenie na mapie Karpat Schronisko PTT „Beskid Śląski” na Kozubowej
Położenie na mapie Beskidu Śląskiego Schronisko PTT „Beskid Śląski” na Kozubowej
49°34′01,8″N 18°40′20,6″E/49,567167 18,672389
Multimedia w Wikimedia Commons

Schronisko PTT „Beskid Śląski” na Kozubowej – nieistniejące górskie schronisko turystyczne Polskiego Towarzystwa Turystycznego „Beskid Śląski” z siedzibą w Orłowej, zlokalizowane w Beskidzie Morawsko-Śląskim, na Kozubowej (obecnie w Czechy).

Po podziale w 1920 Śląska Cieszyńskiego wzdłuż rzeki Olzy oraz grzbietu Czantoria-Stożek zamieszkali na Zaolziu członkowie byłego Polskiego Towarzystwa Turystycznego „Beskid” utworzyli w 1922 Polskie Towarzystwo Turystyczne „Beskid Śląski” z siedzibą w Orłowej. Zdając sobie sprawę, że w terenie zdominowanym turystycznie przez Czechów i Niemców, jedyną realną szansą rozwijania polskiej turystyki była budowa własnego schroniska w górach, działacze nowego towarzystwa podjęli początkowo zamysł odbudowy spalonego w 1918 schroniska na Ropiczce. Ze względu jednak na kłopotliwy dojazd do parceli z odbudowy ostatecznie zrezygnowano, przystępując w zamian do poszukiwania lepszej lokalizacji pod nowe schronisko.

W marcu 1925 towarzystwo zakupiło od J. i P. Sikorów parcelę o powierzchni 8,2 tys. m² pod szczytem Kozubowej. W następnym roku wybudowano do niej drogę dojazdową. W 1927 uruchomiono własny łom piaskowca i rozpoczęto zwózkę kamienia, cegieł i drewna^[1]. Plany schroniska – na podstawie założeń i szkiców Władysława Wójcika i G. Zieliny – wykonał znany czeskocieszyński architekt Edward Dawid. Kierownikiem budowy został Jan Kisza z Ropicy. Kopanie fundamentów rozpoczęto latem 1928. W dniu 19 sierpnia 1928 odbyło się założenie uroczyście poświęconego kamienia węgielnego, a w końcu września schronisko nakryto już dachem^[1]. Prace wykończeniowe, rozpoczęte wiosną następnego roku, trwały jeszcze kilka miesięcy. Poświęcenie i oddanie schroniska do użytku miało miejsce w dniu 8 września 1929^[2], w obecności kilku tysięcy osób. Na otwarcie sezonu letniego w następnym roku przybyli m.in. przedstawiciele Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego: dr Mieczysław Orłowicz i dr Emil Godlewski.

Głównym animatorem przedsięwzięcia był znany działacz oświatowy i społecznik Władysław Wójcik, inspektor polskich szkół w powiecie Czeski Cieszyn i jednocześnie prezes Zarządu PTT „Beskid”. Środki na budowę schroniska pochodziły ze składek i darowizn oraz pożyczki bankowej. Wydane zostały też specjalne „cegiełki” rozprowadzane nie tylko wśród polskiej ludności Zaolzia, ale i w środowiskach turystycznych polskich części Śląska Cieszyńskiego i Górnego. Pomocy, w kwocie po 2500 ówczesnych koron, udzieliły m.in. również oddziały Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Krakowie i w Katowicach. Ostatecznie koszt budowy schroniska wyniósł 482 tys. koron, zaś łączne wydatki na całe przedsięwzięcie, wraz z zakupem parcel, budową drogi itp. wyliczono na 736 tys. koron. Pierwszymi gospodarzami schroniska zostali państwo Rusnokowie z Trzyńca.

Obok znaczenia ściśle turystycznego, powstanie takiego obiektu miało również swoją głęboką wymowę ideologiczną: „...oto w czasie nasilania się kryzysu gospodarczego, w czasie trwania realizowanej przez czeskie władze akcji „reczechizacji” ludności Śląska Cieszyńskiego i w obliczu wrogiego nastawienia wielu Czechów do Polaków, społeczeństwo polskie potrafiło pokazać swoją jedność, wielkie zaangażowanie i konsekwencję w dążeniu do celu, a więc te cechy, których mu Czesi zwykle odmawiali”^[3].

Schronisko na Kozubowej było murowanym budynkiem na rzucie prostokąta, usytuowanym na wyraźnej pochyłości stoku, opadającego w kierunku wschodnim, ku źródliskom potoku Jasení i dalej ku dolinie Olzy. „Poza urządzeniami gospodarczemi, jak piwnice, kuchnia, lodownie, wodociąg, łazienki, magazyny, bufet - mieści w sobie budynek dwie jadalnie z werandą oszkloną, 13 pokoji sypialnych na 62 łóżek i trzy sypialnie zbiorowe na poddaszu. Pokoje sypialne i jadalne mają kaflowe piece do ogrzewania zimą dla narciarzy. Kondygnacyj ma budynek dwie, z poddaszem i podziemiem cztery”^[2]. Wskazywano wówczas, że poza Halą Gąsienicową „...żadne ze schronisk Tow. Tatrzańskiego nie stoi na poziomie Kozubowej, ani co do pojemności, ani trwałości, ani wewnętrznego urządzenia”^[2]. Obok schroniska wybudowano budynek gospodarczy, w którym urządzone zostały dwie nieogrzewane sypialnie letnie.

Od pierwszych dni funkcjonowania schronisko na Kozubowej stało się ulubionym miejscem spotkań Polaków z Zaolzia. Latem spotykali się tu uczestnicy rajdów i wycieczek pieszych, zimą – uczestnicy kursów i zawodów narciarskich. 18 stycznia 1937 w schronisku miał metę wielki narciarski „Zjazd gwiaździsty”, w którym wzięło udział 60 drużyn z różnych polskich organizacji zaolziańskich. Dodatkową atrakcją stała się wybudowana w 1936 powyżej schroniska kamienna kaplica poświęcona św. Annie. Z galeryjki na wieży rozciągał się rozległy widok na góry w otoczeniu doliny Olzy.

Po zajęciu Zaolzia przez Polskę, decyzją wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego ze stycznia 1939, w ramach scalania tamtejszych organizacji społecznych z odpowiednimi polskimi organizacjami, Polskie Towarzystwo Turystyczne „Beskid Śląski” przyłączono do Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Majątek zlikwidowanych oddziałów „Beskidu Śląskiego” przeszedł na własność PTT. Schronisko na Kozubowej utrzymało w swym zarządzie nowo powstałe koło PTT w Orłowej.

Już jednak we wrześniu 1939, po wybuchu II wojny światowej i zajęciu Śląska Cieszyńskiego przez nazistowskie Niemcy, działalność PTT jak i wszystkich podobnych organizacji została zakazana, a ich majątek skonfiskowany. Beskidzkie schroniska – w tym i Kozubowa - przeszły pod przymusowy zarząd powołanego w 1940 w Cieszynie Głównego Związku Beskidzkiego (Beskidenhauptverein in Teschen), który podporządkowano centralnemu związkowi w Rzeszy (Reichsverband der Deutschen Gebirgs- und Wandervereine). Dzięki temu, że Kozubowa właściwie aż do zakończenia działań wojennych pozostawała na zapleczu frontu, schronisko wyszło z wojny niezniszczone.

W kilka dni po zakończeniu II wojny światowej na podstawie dekretu nr 5 z dnia 19 maja 1945 zwrócono polskim organizacjom w Czechosłowacji ich majątki. Już jednak 7 stycznia 1946 schronisko na Kozubowej zostało objęte nadzorem przymusowym jako „majątek opuszczony”. Gdy w 1951 na podstawie ustawy nr 68/51 zlikwidowano polskie organizacje społeczne, oskarżane o faszyzm i szowinizm narodowy, ich majątki upaństwowiono. Schronisko na Kozubowej przez dłuższy czas pozostawało później w gestii państwowego przedsiębiorstwa gastronomicznego „Restaurace a jídelny” z Frydka-Mistka.

Na początku lutego 1973 w schronisku mieszkali uczestnicy młodzieżowego kursu narciarskiego z Brna. W dniu 9 lutego w godzinach rannych zauważyli oni dym wydobywający się z poddasza budynku. Wkrótce potem buchnęły płomienie. Próby likwidacji pożaru za pomocą gaśnic nie dały rezultatu i po krótkim czasie cały budynek stał w płomieniach. Do czasu, gdy zaśnieżoną, górską drogą dotarły tu jednostki straży pożarnej spłonęła połowa budynku wraz dachem oraz weranda. Ofiar w ludziach nie było.

Przyczyną pożaru była wadliwa od chwili budowy konstrukcja komina, odprowadzającego dym z restauracji i pieca kuchennego. Pożar zaczął się od drewnianej belki konstrukcji dachowej, zamurowanej w ścianie zmurszałego, popękanego po latach, rozgrzanego komina.

Władysław Młynek uratował z ruin tablicę pamiątkową poświęconą Władysławowi Wójcikowi (zainstalowaną na ścianie schroniska w 1967 z inicjatywy Zarządu Głównego Polskiego Związeku Kulturalno-Oświatowego), oryginalny kamień węgielny z 19 sierpnia 1929 oraz miedzianą puszkę z listą założycielską i podpisami ówczesnych działaczy Towarzystwa „Beskid Śląski”.

Częściowo spalone schronisko nadawało się do odbudowy. Pomimo szybkiej inicjatywy cenionego działacza zaolziańskiego Władysława Niedoby i prowizorycznego zabezpieczenia ruin, ówczesny właściciel schroniska (wspomniane „Restaurace a jídelny”) nie kwapił się jednak do jego odbudowy. W sierpniu 1983 rozpoczęto rozbiórkę pozostałości schroniska.

W latach 1984–1989 firma Kovona s.a. z Karwiny wybudowała w miejscu dawnego schroniska zakładowy obiekt wypoczynkowy. Działa on obecnie (2014) w formie ogólnodostępnego hotelu górskiego^[4].

• TomaszT. Biesik TomaszT., Schroniska górskie dawniej i dziś. Beskid Mały i Beskid Śląski, Bielsko-Biała: Wyd. „Logos” Agnieszka Korzec-Biesik, 2013, s. 272–282, ISBN 978-83-925599-3-1 .
• StanisławS. Sikora StanisławS., Tradycje turystyki polskiej na Śląsku Cieszyńskim, [w:] Od PTT do PTTK na Ziemi Cieszyńskiej, Cieszyn: Oddział PTTK „Beskid Śląski” w Cieszynie, 1985, s. 9–18  (pol.).
• AlojzyA. Szupina AlojzyA., Z dziejów schronisk Beskidu Śląskiego, „Płaj” (12), wiosna 1996, s. 115–124, ISBN 83-85258-13-2, ISSN 1230-5898 .???
• „Wierchy”, Zarząd Główny i Oddział Lwowski Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (7), Kraków: Gebethner i Wolff, 1929, s. 196–197  (pol.).