Stronnictwo Pracy (1989)

Stronnictwo Pracy (SP) – polska prawicowa, chadecka partia polityczna, działająca pod różnymi nazwami i z przerwami od 1989.

Ugrupowanie powstało 12 lutego 1989 z inicjatywy działaczy Chrześcijańsko-Demokratycznego Klubu Myśli Politycznej, powstałego w 1988. W 1990 przyjęto nazwę Chrześcijańsko-Demokratyczne Stronnictwo Pracy (ChDSP), nawiązywało do Stronnictwa Pracy, działającego w latach 1937–1950 (później wyłącznie na emigracji)^[2]. Wśród założycieli znaleźli się Władysław Siła-Nowicki (który stanął na jej czele), Ryszard Bender i Janusz Zabłocki.

W jej programie znalazły się hasła niepodległościowe. Poparła społeczną gospodarkę rynkową. Zgodnie z programem partii parlament powinien pochodzić z wolnych pięcioprzymiotnikowych wyborów. Państwo miało mieć obowiązek ułatwiania kampanii wszystkim kandydatom na równych zasadach. ChDSP było zdania, że państwo powinno być tolerancyjne religijne^[3], odwoływało się jednocześnie do katolickiej nauki społecznej. Opowiadało się za prywatyzacją i za całkowitym uwolnieniem rynku poprzez zniesienie barier rozwoju gospodarczego^[3].

Zgodnie ze statutem najwyższą władzą partii był kongres zwoływany przez radę naczelną, składającą się z przewodniczącego i 20 członków. Najwyższym organem wykonawczym był prezes, który stał na czele zarządu głównego^[2].

W trakcie rozmów Okrągłego Stołu lider ChDSP był obserwatorem zaproszonym przez stronę rządową. W wyborach czerwcowych w 1989 kandydaci stronnictwa bez powodzenia ubiegali się o mandaty poselskie i senatorskie, startując w większości jako konkurenci dla przedstawicieli Komitetu Obywatelskiego (KO wystawił dwóch członków SP – Waleriana Piotrowskiego i Marka Rusakiewicza, którzy zdobyli mandaty). W maju 1990 zorganizowano III kongres (nawiązujący numeracją do kongresów dawnego SP z 1937 i 1945)^[2]. W wyborach samorządowych w 1990 kandydaci ChDSP zdobyli ponad 200 mandatów.

W 1990 Władysław Siła-Nowicki deklarował zamiar ubiegania się o urząd prezydenta RP, jednak nie zebrał wystarczającej liczby podpisów. Chadecy wsparli Lecha Wałęsę i przez kilka miesięcy działali w ramach Porozumienia Centrum (gdy było ono koalicją), jednak z powodu zgłoszenia Władysława Siły-Nowickiego i wyboru nowych władz doszło w partii do rozłamu^[2]. W październiku miał miejsce kolejny rozłam, w wyniku którego powstało Chrześcijańsko-Demokratyczne Stronnictwo „Zjednoczenie” (znalazł się w nim m.in. Ryszard Bender). W grudniu 1990 z ChDSP odeszło 127 działaczy, którzy założyli Partię Chrześcijańsko-Demokratyczną (weszła ona do PC). W lutym 1991 kolejna grupa rozłamowa (m.in. z Kazimierzem Świtoniem) powołała Górnośląską Chrześcijańską Demokrację (z tej z kolei 3 miesiące później wyszła część działaczy, która utworzyła Górnośląską Unię Chrześcijańsko-Demokratyczną). W wyborach parlamentarnych w 1991 działacze ChDSP wystartowali w ramach komitetu wyborczego Chrześcijańska Demokracja (współtworzonego przez dwie inne niewielkie organizacje). Spośród 5 uzyskanych przez wspólną listę mandatów poselskich ChDSP przypadł jeden, objęty przez Stefana Pastuszewskiego. W trakcie kadencji partię zasiliła Jadwiga Rudnicka, dotychczasowa deputowana ZChN.

W 1993 partia przystąpiła do ruchu Komitetów Obrony Demokracji, powołanego z inicjatywy PC w celu obalenia prezydenta Lecha Wałęsy (do inicjatywy wszedł też RdR)^[4]. W tym samym roku ChDSP wystartowało w ramach komitetu wyborczego PC-Zjednoczenie Polskie, który nie przekroczył wynoszącego 5% progu wyborczego. W lutym 1994 do partii przyłączyła się niewielka krakowska organizacja Chrześcijańska Demokracja, po czym ugrupowanie rozpoczęło działalność pod nową nazwą jako Chrześcijańska Demokracja – Stronnictwo Pracy (ChD-SP). Po rezygnacji w 1992 Władysława Siły-Nowickiego ze stanowiska prezesa ugrupowaniem do 2000 kierowali kolejno: Tomasz Jackowski, Andrzej Owsiński i Marian Błaszczyński.

W połowie lat 90. stronnictwo uczestniczyło w nieefektywnych inicjatywach łączenia rozbitej prawicy, w tym w ramach Sekretariatu Ugrupowań Centroprawicowych i Konwentu Świętej Katarzyny. W wyborach prezydenckich w 1995 wsparło kandydaturę Hanny Gronkiewicz-Waltz. W 1996 chadecy przystąpili do Akcji Wyborczej Solidarność, uzyskując rok później z jej list jeden mandat poselski (dla Witolda Nieduszyńskiego z listy ogólnopolskiej).

Partia przerejestrowała się w 1998 zgodnie z wymogami nowej ustawy. W 2000 przyłączyła się do niej marginalna Koalicja Ludowo-Niepodległościowa pod przewodnictwem Zbigniewa Wrzesińskiego. Na czele wspólnej formacji pod nową nazwą Stronnictwo Pracy (SP) stanął Andrzej Owsiński. W 2001 SP nawiązało współpracę z Prawem i Sprawiedliwością. Witold Nieduszyński pod koniec III kadencji zasiadał w klubie poselskim PiS (wcześniej wewnątrz AWS działał w zespole Przymierza Prawicy), a w wyborach parlamentarnych w 2001 członkowie stronnictwa startowali z list PiS (z wyjątkiem Stefana Pastuszewskiego kandydującego z listy AWSP i Zbigniewa Faca startującego z listy LPR). Żaden z przedstawicieli SP nie uzyskał mandatu. Partię wykreślono z ewidencji 20 września 2002, ponownie wpisano 7 września 2004. Jej nowym prezesem został Zbigniew Wrzesiński. W wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2004 sześciu przedstawicieli stronnictwa (w tym z 1. miejsca Stefan Pastuszewski) startowało z listy Ogólnopolskiego Komitetu Obywatelskiego „OKO” w okręgu kujawsko-pomorskim^[5].

W wyborach parlamentarnych w 2005 partia wystawiła własną listę w okręgu bydgoskim (uzyskała ona 1019 głosów, czyli 0,01% w skali kraju, co dało komitetowi 21., przedostatnie miejsce). Grupa działaczy wystartowała ponadto z list Ogólnopolskiej Koalicji Obywatelskiej i Domu Ojczystego (z listy tego ostatniego m.in. prezes partii Zbigniew Wrzesiński), które to komitety również uzyskały niewielkie poparcie. Do Senatu z własnego komitetu bezskutecznie startował Stefan Pastuszewski. W 2007 jeden z ówczesnych liderów partii Stefan Pastuszewski bez powodzenia kandydował do Sejmu z listy PiS^[6]. W wyborach prezydenckich w 2010 ugrupowanie poparło kandydaturę Marka Jurka, przewodniczącego Prawicy Rzeczypospolitej. W 2011 bezskutecznie do Sejmu startowali Stefan Pastuszewski z listy PiS i Henryk Wierzchucki z listy Prawicy Rzeczypospolitej. Po wyborach w 2011 partię opuścił Stefan Pastuszewski (wówczas od 2005 radny Bydgoszczy z ramienia PiS).

W 2014 Stronnictwo Pracy wraz z kilkudziesięcioma organizacjami współtworzyło ogólnopolski ruch Wspólnota Patriotyzm Solidarność^[7]. Prezes SP Zbigniew Wrzesiński został pełnomocnikiem wyborczym komitetu WPS, a także jego kandydatem na prezydenta Warszawy (uzyskał 0,45% głosów, zajmując 10., przedostatnie miejsce). W wyborach parlamentarnych w 2015 był on kandydatem komitetu SP do Senatu w Katowicach, zajmując 5., przedostatnie miejsce^[8]. W tych samych wyborach Andrzej Wójcik z SP kandydował do Sejmu z siedleckiej listy komitetu Kukiz’15 (nie uzyskał mandatu)^[9]. W 2018 partia wystawiła listę w jednym okręgu w wyborach do sejmiku mazowieckiego, uzyskując 0,03% głosów w skali województwa^[10]. W tych samych wyborach SP zajęło także ostatnie miejsce w wyborach miejskich w Katowicach – zarówno na prezydenta^[11], jak i do rady miasta^[12]. Przed wyborami parlamentarnymi w 2019 stronnictwo podjęło działania w kierunku przystąpienia do Koalicji Polskiej, skupionej wokół Polskiego Stronnictwa Ludowego^[13][14]. Następnie ogłoszono jednak start kandydatów Stronnictwa Pracy z list Prawicy Rzeczypospolitej^[15], do którego ostatecznie także nie doszło. W wyborach do Sejmu członek partii znalazł się jedynie na liście Akcji Zawiedzionych Emerytów Rencistów^[16]. SP wystawiło natomiast z własnego komitetu jednego kandydata do Senatu, który zajął w okręgu przedostatnie, 4. miejsce^[17].

• Krystyna Paszkiewicz (red.): Partie i koalicje polityczne III Rzeczypospolitej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2000, s. 17–20. ISBN 83-229-2051-2.
• Dominika Sozańska: Chrześcijańska demokracja w Polsce. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM, 2011, s. 119–120. ISBN 978-83-7571-125-7.
• Maciej Łętowski: Ostatnia dekada PRL. Zapiski dziennikarza z lat 1982–1991. Lublin: Wydawnictwo Academicon, 2016. Brak numerów stron w książce

• Oficjalna strona partii. [dostęp 2019-08-06].
• Archiwalna strona Chd-SP. [dostęp 2019-08-06].
• Archiwalna strona SP. [dostęp 2019-08-06].