Stuposiany (gmina)
| gmina wiejska | |
| 1934–1951[1] | |
.jpg) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | 1934–1939: lwowskie |
| Powiat | |
| Data powstania | 1 sierpnia 1934 |
| Data likwidacji | 1 stycznia 1952 |
| Siedziba | |
| Populacja (1943) • liczba ludności |
|
Położenie na mapie powiatu | |
Stuposiany – dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1934–1951 w województwie lwowskim i rzeszowskim (dzisiejsze woj. podkarpackie). Siedzibą władz gminy były Stuposiany.
Historia
[edytuj | edytuj kod]1934–1939
[edytuj | edytuj kod]Gminę zbiorową Stuposiany utworzono 1 sierpnia 1934 roku w powiecie leskim województwie lwowskim, z dotychczasowych jednostkowych jednostkowych gmin wiejskich: Berehy Górne, Caryńskie, Dwernik, Nasiczne, Procisne, Stuposiany, Ustrzyki Górne i Wołosate[2]. Gminy te przekształcono 17 września 1934 w osiem gromad (sołectw) gminy Stuposiany[3]. Była to najdalej na południe wysunięta gmina powiatu leskiego[4].
1939–1944
[edytuj | edytuj kod]Po wybuchu II wojny światowej granica niemiecko-sowiecka przedzieliła gminę wzdłuż Sanu. Zasadnicza część gminy Stuposiany znajdowała się na lewym brzegu Sanu i przeszła przez to pod okupację niemiecką, wchodząc w skład Landkreis Sanok w dystrykcie krakowskim w Generalnym Gubernatorstwie. Obszar ten objął w całości gromady Berehy Górne, Caryńskie, Nasiczne, Stuposiany, Ustrzyki Górne i Wołosate wraz z ich siedzibami oraz większe, lewobrzeżne części gromad Dwernik i Procisne wraz z ich siedzibami[5]. Północne, prawobrzeżne części gromad Dwernik (z Dweniczkiem) i Procisne znalazły się pod okupację radziecką, które 17 stycznia 1940 włączona do nowo utworzonego tam rejonu ustrzyckiego w obwodzie drohobyckim[6].
Rejon ustrzycki przestał istnieć wraz z wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej 22 czerwca 1941. Na mocy dekretu Adolfa Hitlera z 1 sierpnia 1941, północne fragmenty gminy Stuposiany, odłączone od niej w 1939 roku, weszły w skład Generalnego Gubernatorstwa, gdzie zostały połączone 15 listopada 1941 z gminą Stuposiany w dystrykcie krakowskim w Landkreis Sanok[7]. Po zmianie tej, gmina Stuposiany została zrekonfigurowana w jej oryginalnych granicach sprzed 1939; jedyną zmianą wewnętrzną było utworzenie nowej gromady Bereżki z części gromady Stuposiany, zwiększając tym samym liczbę gromad gminy Stuposiany do dziewięciu. W 1943 roku gmina Stuposiany liczyła 4947 mieszkańców: 621 w Berehach Górnych, 271 w Bereżkach, 374 w Caryńskiem, 652 w Dwerniku, 261 w Nasicznem, 442 w Procisnem, 774 w Stuposianach, 482 w Ustrzykach Górnych i 1070 w Wołosatem[8].
1944–1951
[edytuj | edytuj kod]Latem 1944 przywrócono ponownie granicę na Sanie po zajęciu wschodnich terenów przez Armię Czerwoną, włączając ponownie północne fragmenty gminy Stuposiany do reaktywowanego 31 lipca 1944 rejonu ustrzyckiego w ZSRR. Podział obszaru zniesionej gminy Zatwarnica na Sanie zamanifestował się identycznie co w latach 1940–41[9]. W ZSRR, Dwerniczek wszedł w skład rady wiejskiej Chmiel (Хмільська сільська рада), obejmującej wieś Chmiel (Хміль), chutor Dwerniczek (Дверничок) i chutor Sikawiec (Сиаквець), a prawobrzeżną część gromady Procisne zintegrowano ze Smolnikiem[10].
W Polsce, gmina Stuposiany powróciła do reaktywowanego powiatu leskiego[11], który od 18 sierpnia 1945 należał do nowego województwa rzeszowskiego[12]. Składała się już z pięciu gromad: Nasiczne, Procisne, Stuposiany, Ustrzyki Górne i Wołosate (gromady Berehy Górne, Bereżki, Caryńskie i Dwernik zniesiono)[11].
W wyniku włączenia do Polski z ZSRR w grudniu 1951 prawie całego rejonu ustrzyckiego w ramach umowy o zmianie granic z 15 lutego 1951, obszar ten przekształcono w nowy powiat ustrzycki z siedzibą w Ustrzykach Dolnych[13], który zmodyfikowano, dołączając do niego części polskich powiatów leskiego i przemyskiego[14].
1 stycznia 1952 gminę Stuposiany przeniesiono formalnie z powiatu leskiego do powiatu ustrzyckiego, jednak tego samego dnia została ona zniesiona i włączona do (reaktywowanej na obszarze odzyskanym od ZSRR) gminy Szewczenko (Lutowiska)[14]. Należący przed 1939 do gminy Stuposiany Dwerniczek (który w latach 1944-1951 przypadł ZSRR, a w 1951 powrócił do Polski) włączono także do gminy Szewczenko. Tam też powrócił Chmiel, który bynajmniej do gminy Stuposiany nigdy nie należał, lecz w ZSRR wraz z Dwerniczkiem tworzył wspólny sielsowiet[14].
29 września 1952 obszar gminy Szewczenko podzielono na cztery gromady[15], jednak na obszarze zniesionej gminy Stuposiany nie utworzono ani jednej gromady (zrobiono to wyłącznie na bazie miejscowości odłączonych od ZSRR). Spowodowane to było kompletnym spaleniem i wyludnieniem miejscowości stuposiańskich pod koniec wojny i po jej zakończeniu, w tym w toku walk z UPA. Zachowano jednak oryginalny podział obszaru na obręby ewidencyjne w granicach (i o nazwach) dawych gmin katastralnych (gromad), które później stopniowo zaludniano, tworząc nowe miejscowości i sołectwa[16]. Gminę Szewczenko zniesiono 29 września 1954 wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[17], a jej obszar wszedł w całości w skład nowej gromady Szewczenko[18].
Gminy Stuposiany nie przywrócono 1 stycznia 1973 roku po reaktywowaniu gmin[19]. Jej oryginalny obszar sprzed 1939 wszedł w całości w skład gminy Lutowiska[20].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W czasie II wojny światowej przejściowo poza administracją polską.
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 68, poz. 595
- ↑ Lwowski Dziennik Wojewódzki. 1934, nr 19, poz. 101
- ↑ Do 1931 roku, kiedy powiat turczański należał jeszcze do województwa stanisławowskiego (Dz.U. z 1931 r. nr 34, poz. 238), Wołosate było najdalej na południe wysuniętą gminą jednostkową województwa lwowskiego, na równi z Majdanem w powiecie drohobyckim.
- ↑ Gemeindekarte des Generalgouvernements für die besten polnischen Gebiete (1940).
- ↑ Хроніка за 17 січня 1940 року на сайті Інститут історії України НАН Україн
- ↑ Dekret o zmianie granic Starostw Powiatowych i Związków Gmin w Okręgu Krakau, z dnia 3 listopada 1941 r. (Dziennik Rozporządzeń dla Generalnego Gubernatorstwa z dnia 30 listopada 1941 r., Krakau, Nr. 111, str. 659)
- ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis für das GG.
- ↑ 1944 рік в історії (history.org.ua)
- ↑ NBUV
- ↑ a b Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej – 1948 r.
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 168
- ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 65, poz. 446
- ↑ a b c Dz.U. z 1951 r. nr 65, poz. 448
- ↑ Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie. 1952, nr 12, poz. 55
- ↑ GUS. Statystyczna charakterystyka miejscowości w gromadach: pow. Ustrzyki Dolne, woj. rzeszowskie (1971)
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
- ↑ Uchwała Nr 35/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu ustrzyckiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 18 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 30 listopada 1954 r., Nr. 11, Poz. 41)
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
- ↑ Uchwała Nr XVIII/56/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 4 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie rzeszowskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 grudnia 1972, Nr 16, Poz. 193).