Poniemuń (zamek)

Poniemuń

Zamek na rycinie z XIX w.
Państwo	Litwa
Okręg	tauroski
Inwestor	Krzyżacy
Rozpoczęcie budowy	XIV w.
Położenie na mapie Litwy Poniemuń
55°05′56″N 22°59′10″E/55,099000 22,986000
Multimedia w Wikimedia Commons

Poniemuń albo zamek Giełgudów^[1] (lit. Panemunės pilis) – zamek na Litwie w okręgu tauroskim, rejon jurborski na północnym brzegu rzeki Niemen, 15 km na wschód od Jurborka.

Miejscowość w różnych dokumentach wymieniana jest pod różnymi nazwami. W XIII wieku był tu drewniany gród obronny Żmudzinów, ale już w XIV wieku okoliczne ziemie były w rękach Krzyżaków. W XVI wieku ziemia ta należała do Billewiczów. Pod koniec XVI wieku posiadłość odkupił Jan Epereysz – Węgier. W rękach węgierskich majątek pozostawał do 1753 roku, a od roku 1759 był własnością Antoniego Giełguda. Giełgudowie brali udział w powstaniu listopadowym. W 1833 roku władze carskie skonfiskowały majątek, który w późniejszym okresie odzyskali ich kuzyni Pusłowscy. W 1929 roku władze litewskie przejęły majątek w ramach reformy rolnej.

W XIV wieku Krzyżacy wybudowali na stromym brzegu Niemna murowaną warownię, której nadali nazwę Königsburg (według legendy, inicjatorem jego powstania miał być Konrad von Jungingen). W wyniku walk litewsko-krzyżackich zamek popadł w ruinę. Pod koniec XVI wieku nowy właściciel Epereysz wybudował w miejscu warowni, wykorzystując stare mury, gotycko-renesansowy zamek. Giełgudowie przebudowali zamek w XVIII wieku w stylu klasycystycznym. Położony na wysokiej skarpie Niemna zamek miał arkadowy dziedziniec i wzniesiony został na planie kwadratu. W czasie powstania listopadowego został zniszczony. W 1867 roku wyremontowali go Pusłowscy. Ponownie został zniszczony w czasie I wojny światowej. W 1935 roku zamek przejęło Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i rozpoczęto rekonstrukcję.^{[potrzebny przypis]} Po II wojnie opuszczony zabytek powoli niszczał. Zachowały się dwa korpusy zamku i dwie wysokie baszty, lochy i podziemia. Pozostały ślady umocnień i fos. Zamek otacza park o powierzchni 15 ha założony w XVIII wieku.

• Tadeusz Polak: Zamki na kresach: Białoruś, Litwa, Ukraina. Warszawa: Pagina, 1997, s. 159–160. ISBN 83-86351-11-X.

• Poniemuń we wspomnieniach Zygmunta Glogera
• Poniemuń (5), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 770 .