Zamek w Pomorzanach

Zamek w Pomorzanach

Zamek w Pomorzanach
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Miejscowość	Pomorzany
Typ budynku	zamek
Rozpoczęcie budowy	1340
Ukończenie budowy	1350
Zniszczono	1675, 1695
Odbudowano	1918–1939
Pierwszy właściciel	Mikołaj Świnka
Kolejni właściciele	Zygmunt Sieniński, Jan Sieniński, Jakub Sobieski, Michał Kazimierz Radziwiłł, Stanisław Pruszyński, Józef, Erazm, Józef Pruszyńscy, Stanisław hr. Potocki, Roman Potocki, Jerzy Potocki
Położenie na mapie obwodu lwowskiego Zamek w Pomorzanach
Położenie na mapie Ukrainy Zamek w Pomorzanach
49°38′N 24°55′E/49,633333 24,916667
Multimedia w Wikimedia Commons

Zamek w Pomorzanach – pierwszą warownię wzniósł w latach 1340–1350 Mikołaj Świnka^[1] na ziemiach, które nadał mu król Kazimierz Wielki^[2].

Warownia powstała nad rzeką Złota Lipa^[2] wśród licznych stawów, które wzmacniały obronność budowli^[3].

W XV w. właścicielem zamku został Zygmunt Sieniński z Oleśnicy, kasztelan trembowelski^[2]. Jego żoną była Anna, córka Jana Świnki^[2]. Po śmierci Zygmunta, który zginął w 1497 r. dobra przeszły w ręce jego brata Jana Sienińskiego z Sienny, kasztelana lwowskiego^[2]. Ponieważ był to okres częstych najazdów tatarskich, tureckich czy wołoskich szybko zmieniają się kolejni właściciele zamku ginący w jego obronie lub bitwach z najeźdźcami. Po Janie Sienińskim, kasztelanie lwowskim zamek należy do: Jana Sienińskiego, kasztelana kamienieckiego, Jana Sienińskiego, kasztelana halickiego^[2] a następnie do Jana Sienińskiego, kasztelana żarowskiego i Jana Sienińskiego, kasztelana lwowskiego^[2]. We władaniu rodziny Sienińskich zamek pozostawał do momentu, gdy od Krzysztofa Sienińskiego kupił go Jakub Sobieski, ojciec późniejszego króla Polski Jana III Sobieskiego w 1619-20 r.^[2] W latach 1639, 1640 i 1644 zamek odpiera ataki wojsk tatarskich^[2] a także broni się przed wojskami kozackimi Bohdana Chmielnickiego w 1648 r. i 1655 r.^[2] Z kolejnych najazdów Turków i Kozaków w 1667 i 1672 r. zamek także wyszedł zwycięsko^[2], jednakże wymagał naprawy i wzmocnienia obronności^[3]. Zdobyli go dopiero Tatarzy w 1675^[4] i 1684 r.^[2] Kolejna nieudana próba opanowania zamku przez Tatarów miała miejsce w 1695 r. Pomimo spalenia części południowej warowni zamek zdołał się obronić^[2]. Po śmierci Jakuba Sobieskiego, jego córka Maria Karolina księżna de Bouillon w 1740 r. sprzedała zamek Michałowi Kazimierzowi Radziwiłłowi, spokrewnionemu z Sobieskimi^[2]. Nowy właściciel niezbyt dbał o budowlę, która powoli zaczynała niszczeć^[3]. Zamek bardzo podupadł w wyniku pożaru w 1771 r. Od Hieronima Radziwiłła zamek odkupił Stanisław Pruszyński, kasztelan owrucki, później żytomierski^[2]. Po jego śmierci zamek należał do Józefa, a następnie Gabriela Erazma Pruszyńskiego. W dniu 10 maja 1876 roku podpisano umowę, na mocy której za 450 tys. guldenów majątek wraz z zamkiem kupił Stanisław hr. Potocki^[2]. Po nim zamek należał do hr. Romana Potockiego^[2], którego syn Jerzy Potocki, dyplomata RP, odnowił zamek po zniszczeniach z czasów I wojny światowej i wzorowo utrzymywał posiadłość do 17 września 1939 r. Po wojnie (w okresie Ukraińskiej SRR) do lat 70. XX w. w zamku mieściła się szkoła.

Warownia miała kształt, który nadał jej wojewoda podolski Jan Sieniński w drugiej połowie XVI w. Renesansowy, podpiwniczony, zamek^[4] miał kształt czworoboku i posiadał cztery dwukondygnacyjne skrzydła, narożne baszty oraz bramę wjazdową na dziedziniec z mostem na osi skrzydła północnego. Piętrowe były skrzydła południowe - pałacowe z arkadami, wschodnie i być może zachodnie. Była to silna warownia, która była w stanie obronić się przed licznymi atakami Kozaków, Tatarów i Turków. W wyniku zniszczeń^[4], Jan III Sobieski przeprowadził gruntowny remont, w którym mógł brać Charles Benoit i przywrócił obiekt do dawnej świetności^[4]. Wzmocnił jego obronność umieszczając na nim armaty zdobyte w bitwie pod Chocimiem^[3]. Otoczono też zamek ziemnymi fortyfikacjami bastionowymi i fosą. W 1789 r. właścicielem zamku został Erazm Pruszyński, który odbudował skrzydło południowe i wschodnie z materiału uzyskanego z rozebrania części północnej - gospodarczej i zachodniej, których nie udaje się już uratować. Budynek zostaje przykryty blaszanym dachem, wykończono pomieszczenia mieszkalne, a także założono wokół ogród i postawiono cieplarnię^[3]. Józef Pruszyński, dokończył remont i umieścił w zamku duże ilości obrazów, 10.000 sztychów, książek, kolekcje monet i medali, starożytności, zbiór autografów królów Polski^[2] oraz inne cenne przedmioty. Po jego śmierci zbiory uległy rozproszeniu i w dużej części wyjechały za granicę^[2]. Dziś obiekt jest ruiną, choć niezmiernie malowniczą. Zachowały się skrzydła południowe i wschodnie, które z początkiem XIX w. były jeszcze zamieszkałe^[3], z dwiema basztami, oraz niegdyś wspaniałą galerią, podpartą w dolnej kondygnacji arkadami i kolumnami w górnej, z paradnymi schodami pośrodku^[4]. Zachował się także portal z herbem Sobieskich Janiną. Od strony ogrodu zachowały się fragmenty wałów obronnych^[5].

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VIII, Warszawa, 1880–1902, ss. 747-53.
• AleksanderA. Strojny AleksanderA., KrzysztofK. Bzowski KrzysztofK., ArturA. Grossman ArturA., Ukraina zachodnia: tam szum Prutu, Czeremoszu..., Kraków: Wyd. Bezdroża, 2005, s. 255, ISBN 83-921981-6-6, OCLC 750033004 .

• Zamek w Pomorzanach z drona. 2018
• Pomorzany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 747 .
• Zamek w Pomorzanach
• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona