1595

Ovo je članak o godini 1595.

Godina 1595 (MDXCV) bila je redovna godina koja počinje u nedjelju po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u srijedu po 10 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.

1595 na Wikimedijinoj ostavi

• 16. 1. - Mehmed III je novi osmanski sultan (do 1603), ubio je 19-oro braće i polubraće, njegova majka Safiye Sultan je jedna od najmoćnijih žena u osmanskoj istoriji.
• 28. 1. - Sklopljen savez kralja Rudolfa i erdeljskog vojvode Žigmunda Batorija protiv Turaka^[1].

• 16. 2. - Smenjen veliki vezir Sinan-paša, postavljen je Serdar Ferhat-paša.

• 22. 3. - Walter Raleigh, koji inače traži El Dorado, pronašao Pitch Lake ("Jezero katrana") na Trinidadu.

• 14. 4. - Proglas kralja Rudolfa kršćanskim poglavicama u Kraljevini Bosni i susednim pokrajinama - poziv na ustanak, po ugledu na vojvode Erdelja, Vlaške i Moldavije i "brojne Rašane" u gornjoj Ugarskoj^[2].
• 26. 4. - Marino Grimani je novi mletački dužd (do 1605).

• 15. 5. - Sabor u Zagrebu, Tomo Erdedi položio bansku čast; kralj u srpnju određuje zagrebačkog biskupa Gašpara Stankovačkog i baruna Ivana II. Draškovića za administratore^[3].
• 18. 5. - Tjavzinski mir okončava Rusko-švedski rat: Rusija dobila nazad teritorije izgubljene 1583, sem Narve.
• 20. 5. - Vlaški vojvoda Mihaj Hrabri priznao sizerenstvo erdeljskog Žigmunda (koji mu pomaže protiv Turaka), dok je moldavski vojvoda Aron Tiranin u ovo vreme zarobljen i svrgnut jer to nije želeo.

• 5. 6. - Bitka kod Fontaine-Françaisea, pobeda Anrija IV nad Špancima.
• 10. 6. - Saveznici spalili Nikopol u Bugarskoj, vođa erdeljskih hajduka Horvat provaljuje do Sofije; Ferhat paša je bolestima i nestašicom hrane zadržan u Jedrenu^[1]. Harambaše Novak Debeljak i Starina Novak provaljuju u Bugarsku i Srbiju, nesigurni putevi u zapadnoj i centralnoj Srbiji^[4].
• 12. 6. - Brestovska unija: kijevska mitropolija odlučila priznati papu.

• 1. 7. - Kršćanska vojska grofa Karla Mansfelda napala Ostrogon^[5].
• 6. 7. - Sinan-paša ponovo veliki vezir, u avgustu će preći u Vlašku.
• 21. 7. - Álvaro de Mendaña de Neira otkrio Markiska ostrva: početni dobri odnosi se pretvorili u sukob u kome je poginilo oko 200 domorodaca.

• 4. 8. - Mansfeldova vojska porazila tursko pojačanje budimskog beglerbega Ostrogonu, zarobljeno 37 topova.
• kolovoz - Slavonski general Herberstein upada u pakračko-cernički sandžak ("Mala Vlaška") i opsjeda Cernik^[2].
• 23. 8. - Bitka kod Călugărenija je pobeda Mihaja Hrabrog nad Sinan-pašom blizu Đurđua ali se ipak mora povući
  • Turci zauzimaju Bukurešt i Trgovište, Saturdži Muhamed postavljen za beglerbega^[6].
• 14. ili 24. 8. - Grof Mansfeld umro, dolazi nadvojvoda Matija.

• 1. 9. - Kod Čaklovca poražen bosanski beglerbeg Apardi koji je išao u pomoć Cerniku; nakon ovoga dolazi do ustanka raje u pakračkom i požeškom sandžaku (ističe se hajduk Lovro Ilić), "do 300 sela" se oslobodilo turske vlasti^[2].
• 2. 9. - Turci u Ostrogonu se predali, zatim se i Višegrad predaje bez otpora.
• 22. 9. - U okršaju pred Petrinjom smrtno ranje Rustan-beg.
• 24. 9. - Eggenbergova vojska ulazi u ispražnjenu Petrinju, nakon čega Turci napuštaju i Hrastovicu i Gore; u listopadu će biti organizirana Petrinjska kapetanija^[7].

• 5. 10. - General Herberstein izveštava o razgovoru sa požeškim vladikom Vasilijem - "Vlasi" su spremni preći u kršćansku Slavoniju^[8].
• 18. 10. - Saveznička vojska povratila vlaško Trgovište.
• 30. 10. - Bitka kod Đurđua je pobeda Mihaja Hrabrog i Žigmunda Batorija, Turci izbačeni iz Vlaške, koja će zahvaljujući tome biti vazal a ne provincija Osmanskog carstva.
  • U ovo doba Erdeljci uz pomoć lokalnih Srba zauzimaju Lipovo, Čanad, Vršac, Arad, Fačet i dr.^[9]

• Starina Novak ("Baba Novak") prišao Mihaju Hrabrom^[10][11].
• Aleksandar Komulović u Rusiji, u papinskoj misiji stvaranja antiturske koalicije.
• Podignuta Arnaudija džamija u Banjoj Luci.
• Derviš-paša Bajezidagić - Mostarac je beglerbeg Bosne (do 1603).
• Faust Vrančić izdao je petojezični rječnik.
• Nastao Korenić-Neorićev grbovnik.
• U turskom dokumentu se pominje "arnautska tajfa" (razbojnička družina) koja hara u Pološkoj kotlini^[12].
• Sofi Sinan-paša (različita ličnost od Sinan-paše) počeo gradnju džamije u Prizrenu^[13].
• Josip Rabata vicedom u Kranjskoj, koja obuhvaća i Rijeku i Pazinsku grofoviju^[14].
• Bartholomaeus Pitiscus uveo termin "trigonometrija".
• Šekspir: moguće prvo izvođenje komada Romeo and Juliet i A Midsummer Night's Dream.
• Antiturski pokreti 1595-96^[15]:
  • U Kliškom sandžaku Poljičani pod knezom Pavlom Pavićem
  • U Hercegovačkom episkop Visarion s knezovima (među kojima i Grdan)
  • U Skadarskom Arbanasi i Brđani
  • U Pećkom patrijarh Jovan.
• 1594-95 - Nezvanična španska ekspedicija Umane i Leybe na Velikim ravnicama.
• 1595-96 - U Osmanskom carstvu se pooštravaju odredbe o vezanosti raje za zemlju, "čift bozan resmi" (pristojba za napuštenu i zapuštenu zemlju) povećana sa 75 na 300 akči po čiftluku (raja često napušta zemljoradnju u korist trgovine i obrta)^[16].

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1595.

• 9. 6. - Vladislav IV Vasa, poljsko-litvanski kralj († 1648)
• ? - Jean Desmarets, književnik († 1676)
• pribl. - Bogdan Hmeljnicki, kozački hetman († 1657)
• pribl. - Pocahontas, indijanska princeza († 1617)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1595.

• 15. 1. - Murat III., turski sultan (* 1546.)
• 20. 2. - Ernest Habsburški, guverner Nizozemske (* 1553)
• 2. 4. - Pasquale Cicogna, mletački dužd (* 1509)
• 20. 4. - Torquato Tasso, talijanski pjesnik (* 1544.)
• Jeremija II Tranos, vaseljenski patrijarh
• Antun Sasin Bratosaljić, pjesnik (* ca. 1518)

Literatura

• Vjekoslav Klaić, Svezak treći: dio prvi..... Prva knjiga: Doba kraljeva Ferdinanda I., Maksimilijana i Rudolfa (1527-1608) (archive.org)
• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959